books/Satyry_Cz2_Czlowiek_i_zwierz.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor>
   3   <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   4     <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_druga/Cz%C5%82owiek_i_zwierz">
   5       <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
   6       <dc:title xml:lang="pl">Satyry - Część 2 - (5) Człowiek i zwierz</dc:title>
   7       <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   8       <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sobczyński, Mariusz</dc:contributor.technical_editor>
   9       <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  10       <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
  11       <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
  12       <dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
  13       <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  14       <dc:identifier.url xml:lang="pl">LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL</dc:identifier.url>
  15       <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
  16       <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław 1958</dc:source>
  17       <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
  18       <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
  19       <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  20       <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  21       <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  22       <dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
  23       <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  24       <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  25     </rdf:Description>
  26   </rdf:RDF>
  27   <liryka_l>
  28     <extra>
  29       <!--<elementy_poczatkowe>-->
  30     </extra>
  31     <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
  32     <nazwa_utworu>Człowiek i zwierz</nazwa_utworu>
  33     <extra>
  34       <!--</elementy_poczatkowe>-->
  35     </extra>
  36     <extra>
  37       <!--<tekst_glowny>-->
  38     </extra>
  39     <strofa><begin id="b1194607842275"/><motyw id="m1194607842275">Głupota, Koń, Zwierzęta</motyw><wers_akap>,,Koń głupi”. ,,Nie koń”. ,,Osieł”. ,,Nie osieł, mój bracie”.</wers_akap>/
  40         ,,Któreż więc zwierzę od nich głupsze jeszcze znacie?”/
  41         ,,Człowiek”. ,,A, już to nadto!” ,,Nie nadto, lecz mało,/
  42         Gdyby się razem głupstwo człowiecze zebrało,/
  43         Poszedłby w rodzaj muszlów albo wśród ślimaki.<end id="e1194607842275"/>/
  44         Słuchaj tylko cierpliwie: <begin id="b1201863592545"/><motyw id="m1201863592545">Kondycja ludzka</motyw>Któryż zwierz jest taki,/
  45         Iżby wiedząc, co czynić, nie czynił, co trzeba?<end id="e1201863592545"/>/
  46         <begin id="b1194531904551"/><motyw id="m1194531904551">Mądrość, Rozum</motyw>Zwierzom instynkt, nam, ludziom, rozum dały nieba;/
  47         Przecież patrząc, co czyniem my, rozumem dumni,/
  48         Zda się, że ludzie głupi, zwierzęta rozumni.<end id="e1194531904551"/>/
  49         Sroży się lew nad sarną, więc nagany godny,/
  50         Ale dlaczego sroży? Dlatego że głodny./
  51         Skoro głód uspokoił, rzuca polowanie,/
  52         Wilk żarłoczny, lis zdradny ustawne czuwanie/
  53         Jeżeli czynią, muszą --- tym sposobem żyją./
  54         <begin id="b1194531988351"/><motyw id="m1194531988351">Natura, Umiarkowanie, Zwierzęta</motyw>Zgoła weź ptaka, rybę, zwierzęcia lub żmiją,/
  55         Każde ma swoją miarę i według niej działa,/
  56         Jeśli im przymiot zdatny natura przydała,/
  57         Idą do tego celu, do którego zmierza./
  58         Zgoła czym są z potrzeby, są z natury zwierza.<end id="e1194531988351"/>/
  59         <begin id="b1201863789226"/><motyw id="m1201863789226">Sługa, Zwierzęta</motyw>Pan ich człowiek, lecz głupszy, lecz gorszy nad sługi./
  60         Nie nowina to w panach. Z ich zdatnej usługi/
  61         Korzysta, a, niewdzięczny, pędzi wolne w pęta,/
  62         Dla niego silą zdatność jarzmowe zwierzęta,/
  63         Dla niego wół pracuje, chlebem go uracza,/
  64         Więc, że niby to mędrszy nad swego oracza,/
  65         Wywnętrza go<pr><slowo_obce>Wywnętrza go</slowo_obce> --- wykorzystuje, wyzyskuje go.</pr> i pasie, żeby się spasł na nim.<end id="e1201863789226"/>/
  66         <wers_akap>Mędrcy! Chwalemy wierność, niewdzięczności ganim.</wers_akap>/
  67         Któż nad nas nie wdzięczniejszy? Lecz i to przebaczę./
  68         <begin id="b1194532090728"/><motyw id="m1194532090728">Ksiądz</motyw>Pulchne gnuśnym drzymaniem tuczą się prałaty,/
  69         Ksiądz wikary ma prace, ksiądz proboszcz intraty.<end id="e1194532090728"/>/
  70         Tak chciało przyrodzenie; <begin id="b1201863907430"/><motyw id="m1201863907430">Jedzenie, Umiarkowanie</motyw>ścierwa pożeracze/
  71         Pasiem się łupem zwierząt, przynajmniej by<pe><slowo_obce>przynajmniej by</slowo_obce> --- przynajmniej żeby... (ale --- w domysle tak nie jest, że człowiek się ,,pasie" w sposób umiarkowany).</pe> w mierze.<end id="e1201863907430"/>/
  72         <wers_akap><begin id="b1194532208336"/><motyw id="m1194532208336">Niewola</motyw>Insze niech porównanie człek z zwierzęty bierze!</wers_akap>/
  73         Gdzież takie, co rozmyślnie samo się niewoli,/
  74         A sposobiąc swe barki ku jarzmu po woli<pr><slowo_obce>po woli</slowo_obce> --- tu: powolnie, bez oporu.</pr>,/
  75         W poddaństwie sławy szuka?<end id="e1194532208336"/> <begin id="b1194532470762"/><motyw id="m1194532470762">Ptak</motyw>Orzeł, pan nad ptaki,/
  76         Lecz czy go ptaków innych rodzaj wieloraki/
  77         Podłym czci uniżeniem? Wspaniały, ochotny,/
  78         Wyżej jeszcze nad niego buja sokół lotny,/
  79         Ani się zwraca z pędu na straszne odgłosy./
  80         Nie powaga, lecz dzielność wzbija pod niebiosy.<end id="e1194532470762"/>/
  81         Człowiek, wybór natury, świata prawodawca,/
  82         <begin id="b1201864202319"/><motyw id="m1201864202319">Zdrada, Zwierzęta</motyw>Człowiek, praw stanowiciel, a przestępstwa sprawca,/
  83         Sam łamie obowiązki, co wznawia i kleci./
  84         Któraż lwica jęczała na niewdzięczne dzieci?/
  85         Któryż żubr żubra zdradził? W przychylnej postaci<pr><slowo_obce>W przychylnej postaci</slowo_obce> --- tu: przy pozorach przychylności.</pr>/
  86         Zmówiliż się na wilka wilcy koligaci<pe><slowo_obce>koligaci</slowo_obce> --- krewniacy.</pe>?/
  87         Trułże doktór lis lisa? Gdy sprzeczka zmówiona,/
  88         Brałże jastrząb jastrzębia w sprawie za patrona?/
  89         I żeby z nieprawego korzystał narzędzia,/
  90         Dla zysku kruk krukowi stałże się zły sędzia?<end id="e1201864202319"/>/
  91         <begin id="b1201864352213"/><motyw id="m1201864352213">Praca, Złodziej, Zwierzęta</motyw>Towarzystwa<pr><slowo_obce>Towarzystwo</slowo_obce> --- społeczeństwo.</pr> przykładzie, pracowite pszczoły!/
  92         Wpośród waszych zabiegów i skrzętnej mozoły,/
  93         Któraż, chociaż ma porę dokazania snadnie,/
  94         Miód z pracą od sąsiadki zbierany ukradnie?/
  95         <wers_akap>Nasz to tylko przywilej, więc bądźmy nim dumni,</wers_akap>/
  96         <begin id="b1201864544230"/><motyw id="m1201864544230">Zwierzęta</motyw>Zwierzęta złe i głupie, my dobrzy, rozumni.<end id="e1201864352213"/>/
  97         O, gdyby mogły mówić, tak jak myśleć mogą,/
  98         Wstydem, hańbą okryci, sromotą i trwogą,/
  99         Cóż byśmy usłyszeli? Wzgardę i nauki./
 100         <begin id="b1194607899714"/><motyw id="m1194607899714">Koń</motyw>Koń, od nas zniewolony tęgimi munsztuki,/
 101         Koń, co nam nóg pożycza, jak byśmy nie mieli,/
 102         Koń, na którego grzbiecie, zuchwali i śmieli,/
 103         Ścigamy inne zwierza albo nam podobnych ---/
 104         Ten koń, lubo nie w słowach wdzięcznych i ozdobnych,/
 105         Jakich zwykliśmy zażyć, gdy omamić chcemy,/
 106         Rzekłby z prosta: wy mocni, a my was nosiemy?<end id="e1194607899714"/>/
 107         Rzekłby wół: ja chleb daję, wprzężony do pługa,/
 108         Cóż zyskam? Śmierć okrutną --- istotna przysługa./
 109         Któż z was ma na nas względy? Kto o nas pamięta? ---/
 110         Rzekłyby na rzeź dane owce i bydlęta./
 111         <begin id="b1194532419123"/><motyw id="m1194532419123">Pies</motyw>On pies znędzniały wiekiem, leżący u płota,/
 112         Ów stróż, sługa, przyjaciel, którego ochota/
 113         Tyle ci zysków niosła, wierny a niepłatny,/
 114         Wiekiem, pracą, bliznami do usług niezdatny,/
 115         Niewdzięczności ofiara w okropnej zaciszy,/
 116         Wpółmartwy, jeszcze czuje, gdy głos pana słyszy,/
 117         Słyszy, nędzny, i czuje; nie czuje, co woła<pr><slowo_obce>nie czuje, co woła</slowo_obce> --- nie czuje ten, który woła.</pr>.<end id="e1194532419123"/>/
 118         <begin id="b1201865248483"/><motyw id="m1201865248483">Kondycja ludzka</motyw>Jak ma czuć taki, który bez serca, bez czoła<pe><slowo_obce>bez czoła</slowo_obce> --- bezczelny, bezwstydny.</pe>,/
 119         Sam siebie czyniąc celem wyuzdanych chęci,/
 120         Statek, wierność, usługę wyrzucił z pamięci?<end id="e1201864544230"/>/
 121         <wers_akap>Nie na to tyle darów natura nam dała;</wers_akap>/
 122         Duma w próżnych zapędach nieczuła, zuchwała,/
 123         Kryje błąd pod postacią, którą jej dajemy;/
 124         Na cóż przymiot czułości, jeśli nie czujemy?/
 125         <begin id="b1201864866105"/><motyw id="m1201864866105">Rozum</motyw>Na co światło rozumu, jeśli ciemność miła?<end id="e1201864866105"/>/
 126         Czyż się dzielność natury w darach wysiliła?/
 127         Nie bluźńmy, zbyt zuchwali, tego, co ją nadał./
 128         Nasz występek przymioty szacowne postradał./
 129         Ten sięgnął ku bydlętom. <begin id="b1201864634962"/><motyw id="m1201864634962">Cnota</motyw>Nie bajką wiek złoty,/
 130         Był on, będzie, jest może, gdzie siedlisko cnoty<end id="e1201864634962"/>;/
 131         W naszej mocy świat równym uszczęśliwić wiekiem./
 132         Niechaj człowiek pamięta na to, że człowiekiem,/
 133         Wzniesie się nad zwierzęta lotem siebie godnym./
 134         <wers_akap>Niegdyś mędrzec ponury piórem zbyt swobodnym,</wers_akap>/
 135         W złej sprawie sam patronem zostawszy i sędzią,/
 136         Zapędzał człeka w lasy i chciał paść żołędzia./
 137         Znalazł uczniów; któryż błąd nie znachodził ucznie?/
 138         Omamiał wdziękiem pisma dość dzielnie i sztucznie,/
 139         Nowość była ponętą, a wdziękiem zuchwałość<pr><slowo_obce>Niegdyś mędrzec ponury...</slowo_obce> --- Jean--Jacques Rousseau, filozof francuski głoszący hasła powrotu do natury, ucieczki od szkodliwych wpływów cywilizacji, która nakłada na człowieka więzy zależności i nierówności społecznej.</pr>./
 140         <wers_akap>Nie na tym się zasadza człecza doskonałość,</wers_akap>/
 141         Towarzystwo cel jego, do niego stworzony,/
 142         Rodzice, dzieci, bracia i męże, i żony./
 143         Święte węzły natury, które nasz błąd targa,/
 144         Błąd zuchwały, płód jego bluźnierstwo i skarga,/
 145         Odgłos ślepoty, głupstwa, dumy, niewdzięczności./
 146         Człowiek w ścisłym obrębie nadanej istności,/
 147         W ścisłym, lecz przyzwoitym przez zrządzenie boże,/
 148         Chcąc mieć więcej, niż zdoła, mniej ma, niż mieć może./
 149         Stąd rozpacz, a w uporze żądza zbyt zacięta,/
 150         Chcąc wznieść człeka nad człeka, zniża pod bydlęta.<end id="e1201865248483"/>/
 151         <begin id="b1194532644164"/><motyw id="m1194532644164">Stworzenie, Obraz świata, Umiarkowanie</motyw>Stwórca rzeczy cel dziełu swojemu położył/
 152         I choć go w niezliczonych rodzajach pomnożył,/
 153         Każdemu nadał istność, dał istnościom dary,/
 154         Darom dzielność, dzielnościom przymioty i miary./
 155         Tych się trzymać --- nasz podział, brać korzyść --- staranie,/
 156         Powinność --- znać szacunek i być wdzięcznym za nie”.<end id="e1194532644164"/>
 157 </strofa>
 158     <extra>
 159       <!--<tekst_glowny>-->
 160     </extra>
 161   </liryka_l>
 162 </utwor>