Changed help text for search box again.

[wolnelektury.git] / books / mickiewicz_switez.xml

<utwor><liryka_l>

<rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#"
xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
<rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Mickiewicz/Ballady/Świteź">
<dc:creator xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam</dc:creator>
<dc:title xml:lang="pl">Świteź</dc:title>
<dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
<dc:contributor.editor xml:lang="pl">Kallenbach, Józef</dc:contributor.editor>
<dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sutkowska, Olga</dc:contributor.technical_editor>
<dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
<dc:subject.period xml:lang="pl">Romantyzm</dc:subject.period>
<dc:subject.type xml:lang="pl">Liryka</dc:subject.type>
<dc:subject.genre xml:lang="pl">Ballada</dc:subject.genre>
<dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
<dc:identifier.url xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/%C5%9Awite%C5%BA</dc:identifier.url>
<dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/Content/2222</dc:source.URL>
<dc:source xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam (1798-1855), Poezje, tom 1 (Wiersze młodzieńcze - Ballady i romanse - Wiersze do r. 1824), Krakowska Spółdzielnia Wydawnicza, wyd. 2 zwiększone, Kraków, 1922</dc:source>
<dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Adam Mickiewicz zm. 1855</dc:rights>
<dc:date.pd xml:lang="pl">1855</dc:date.pd>
<dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
<dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
<dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
<dc:date xml:lang="pl">2007-09-06</dc:date>
<dc:audience xml:lang="pl">SP2</dc:audience>
<dc:audience xml:lang="pl">G</dc:audience>
<dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
<dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
</rdf:Description>
</rdf:RDF>

<autor_utworu>Adam Mickiewicz</autor_utworu>

<nazwa_utworu>Świteź</nazwa_utworu>

<dedykacja><akap>Do Michała Wereszczaki</akap></dedykacja>



<strofa><begin id='b1189067330910' /><motyw id='m1189067330910'>Woda </motyw><wers_akap>Ktokolwiek będziesz w Nowogródzkiej stronie,</wers_akap><extra>w źródle nie ma wcięcia akapitowego</extra>/
Do Płużyn ciemnego boru/
Wjechawszy, pomnij zatrzymać twe konie,/
By się przypatrzyć jezioru.</strofa>

<strofa><wers_akap>Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona,</wers_akap>/
W wielkiego kształcie obwodu,/
Gęstą po bokach puszczą oczerniona,/
A gładka jak szyba lodu.</strofa>

<strofa><wers_akap>Jeżeli nocną przybliżysz się dobą</wers_akap>/
I zwrócisz ku wodom lice:/
Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą/
I dwa obaczysz księżyce.</strofa>

<strofa><wers_akap>Niepewny, czyli szklanna spod twej stopy</wers_akap>/
Pod niebo idzie równina,/
Czyli też niebo swoje szklanne stropy/
Aż do nóg twoich ugina;</strofa>

<strofa><wers_akap>Gdy oko brzegów przeciwnych nie sięga,</wers_akap>/
Dna nie odróżnia od szczytu:/
Zdajesz się wisieć w środku niebokręga,/
W jakiejś otchłani błękitu.</strofa>

<strofa><wers_akap>Tak w noc, pogodna jeśli służy pora,</wers_akap>/
Wzrok się przyjemnie ułudzi.../
<begin id='b1189067394008' /><motyw id='m1189067394008'>Czary</motyw>Lecz, żeby w nocy jechać do jeziora,/
Trzeba być najśmielszym z ludzi.<end id='e1189067330910' /></strofa>

<strofa><wers_akap>Bo jakie szatan wyprawia tam harce!</wers_akap>/
Jakie się larwy<pr><slowo_obce>larwy</slowo_obce> --- straszydła.</pr> szamocą!/
Drżę cały, kiedy bają o tém starce,/
I strach wspominać przed nocą.</strofa>

<strofa><wers_akap>Nieraz śród wody gwar jakoby w mieście,</wers_akap>/
Ogień i dym bucha gęsty,/
I zgiełk walczących i wrzaski niewieście/
I dzwonów gwałt i zbrój chrzęsty.</strofa>

<strofa><wers_akap>Nagle dym spada, hałas się uśmierza,</wers_akap>/
Na brzegach tylko szum jodły,/
W wodach gadanie cichego pacierza,/
I dziewic żałośne modły.</strofa>

<strofa><wers_akap>Co to ma znaczyć? różni różnie plotą:</wers_akap>/
Cóż, kiedy nie był nikt na dnie;/
Biegają wieści pomiędzy prostotą,/
Lecz któż z nich prawdę odgadnie?<end id='e1189067394008' /></strofa>

<strofa><wers_akap>Pan na Płużynach, którego pradziady</wers_akap>/
Były Świtezi dziedzice,/
Z dawna przemyślał i zasięgał rady,/
Jak te zbadać tajemnice.</strofa>

<strofa><wers_akap>Kazał przybory w bliskiem robić mieście,</wers_akap>/
I wielkie sypał wydatki:/
Związano niewód, głęboki stóp dwieście,/
Budują czółny i statki.</strofa>

<strofa><begin id='b1189067514932' /><motyw id='m1189067514932'>Ksiądz, Religia</motyw><wers_akap>Ja ostrzegałem: że w tak wielkiem dziele</wers_akap>/
Dobrze, kto z Bogiem poczyna;/
Dano więc na mszę w niejednym kościele,/
I ksiądz przyjechał z Cyryna<pr>Cyryn --- miasteczko w Nowogródzkiem, z kościołem parafialnym. Do parafii cyryńskiej należały Płużyny.</pr>.</strofa>

<strofa><wers_akap>Stanął na brzegu, ubrał się w ornaty,</wers_akap>/
Przeżegnał, pracę pokropił;<end id='e1189067514932' />/
Pan daje hasło: odbijają baty<pr><slowo_obce>baty</slowo_obce> --- czółna.</pr>,/
Niewód się z szumem zatopił.</strofa>

<strofa><wers_akap>Topi się, pławki<pr><slowo_obce>pławki</slowo_obce> (<slowo_obce>pławy</slowo_obce>, <slowo_obce>pławuki</slowo_obce>) --- kawałki kory przytwierdzane do górnej krawędzi sieci w celu utrzymania jej na wodzie.</pr> na dół z sobą spycha,</wers_akap>/
Tak przepaść wody głęboka;/
Prężą się liny, niewód idzie z cicha,/
Pewnie nie złowią ni oka<pr><slowo_obce>Pewnie nie złowią ni oka</slowo_obce> --- zwrot ludowy, używany na Białej Rusi i Podolu; <slowo_obce>oko</slowo_obce> --- waga trzech funtów.</pr>.</strofa>

<strofa><wers_akap>Na brzeg oboje wyjęto już skrzydło,</wers_akap>/
Ciągną ostatek więcierzy:/
Powiemże jakie złowiono straszydło?/
Choć powiem, nikt nie uwierzy.</strofa>

<strofa><wers_akap>Powiem jednakże. Nie straszydło wcale,</wers_akap>/
Żywa kobieta w niewodzie,/
Twarz miała jasną, usta jak korale,/
Włos biały skąpany w wodzie.</strofa>

<strofa><wers_akap>Do brzegu dąży. A gdy jedni z trwogi</wers_akap>/
Na miejscu stanęli głazem,/
Drudzy zwracają ku ucieczce nogi,/
Łagodnym rzecze wyrazem:</strofa>

<strofa><wers_akap>,,Młodzieńcy! wiecie, że tutaj bezkarnie</wers_akap>/
Dotąd nikt statku nie spuści:/
Każdego śmiałka jezioro zagarnie/
Do nieprzebrnionych czeluści.</strofa>

<strofa><wers_akap>I ty, zuchwały, i twoja gromada</wers_akap>/
Wraz byście poszli w głębinie<pr><slowo_obce>głębinia</slowo_obce> (forma białorus.) --- głębina.</pr>:/
Lecz, że to kraj był twojego pradziada,/
Że w tobie nasza krew płynie;</strofa>

<strofa><begin id='b1189067678140' /><motyw id='m1189067678140'>Bóg, Religia</motyw><wers_akap>Choć godna kary jest ciekawość pusta,</wers_akap>/
Lecz, żeście z Bogiem poczęli,/
Bóg wam przez moje opowiada usta,/
Dzieje tej cudnej topieli.<end id='e1189067678140' /></strofa>

<strofa><begin id='b1189067749157' /><motyw id='m1189067749157'>Miasto</motyw><wers_akap>Na miejscach, które dziś piaskiem zaniosło,</wers_akap>/
Gdzie car<pr><slowo_obce>car</slowo_obce> --- podbiał (ziele).</pr> i trzcina zarasta,/
Po których teraz wasze biega wiosło,/
Stał okrąg pięknego miasta.</strofa>

<strofa><wers_akap>Świteź, i w sławne orężem ramiona</wers_akap>/
I w kraśne twarze bogata,/
Niegdyś od książąt Tuhanów<pr><slowo_obce>od książąt Tuhanów</slowo_obce> --- aluzja do Tuhanowicz, wsi należącej do Wereszczaków, gdzie przebywała Maryla.</pr> rządzona,/
Kwitnęła przez długie lata.<end id='e1189067749157' /></strofa>

<strofa><wers_akap>Nie ćmił widoku ten ostęp ponury:</wers_akap>/
Przez żyzne wskroś okolice/
<begin id='b1189068330457' /><motyw id='m1189068330457'>Przywódca, Wojna, Żołnierz</motyw>Widać stąd było Nowogródzkie mury,/
Litwy naówczas stolicę.</strofa>

<strofa><wers_akap>Raz niespodzianie obiegł tam Mendoga</wers_akap>/
Potężnem wojskiem car z Rusi;/
Na całą Litwę wielka padła trwoga,/
Że Mendog poddać się musi.</strofa>

<strofa><wers_akap>Nim ściągnął wojsko z odległej granicy,</wers_akap>/
Do ojca mego napisze:/
--- »Tuhanie! w tobie obrona stolicy,/
Śpiesz, zwołaj twe towarzysze«. ---</strofa>

<strofa><wers_akap>Skoro przeczytał Tuhan list książęcy</wers_akap>/
I wydał rozkaz do wojny,/
Stanęło zaraz mężów pięć tysięcy,/
A każdy konny i zbrojny.</strofa>

<strofa><wers_akap>Uderzą w trąby, rusza młódź, już w bramie</wers_akap>/
Błyska Tuhana proporzec,/
Lecz Tuhan stanie i ręce załamie,/
I znowu jedzie na dworzec.</strofa>

<strofa><wers_akap>I mówi do mnie: --- »Jaż własnych mieszkańców</wers_akap>/
Dla obcej zgubię odsieczy?/
Wszak wiesz, że Świteź nie ma innych szańców,/
Prócz naszych piersi i mieczy.</strofa>

<strofa><begin id='b1189069106821' /><motyw id='m1189069106821'>Anioł, Bóg, Córka, Miasto</motyw><wers_akap>Jeśli rozdzielę szczupłe wojsko moje,</wers_akap>/
Krewnemu nie dam obrony;/
A jeśli wszyscy pociągniem na boje,/
Jak będą córy i żony?«<end id='e1189068330457' /></strofa>

<strofa><wers_akap>--- Ojcze, odpowiem, lękasz się niewcześnie,</wers_akap>/
Idź, kędy sława cię woła,/
Bóg nas obroni: dziś nad miastem we śnie,/
Widziałam jego anioła.</strofa>

<strofa><wers_akap>Okrążył Świteź miecza błyskawicą,</wers_akap>/
I nakrył złotemi pióry,/
I rzekł mi: póki męże za granicą,/
Ja bronię żony i córy. ---<end id='e1189069106821' /></strofa>

<strofa><begin id='b1189069337092' /><motyw id='m1189069337092'>Miasto, Walka</motyw><wers_akap>Usłuchał Tuhan, i za wojskiem goni;</wers_akap>/
Lecz gdy noc spada ponura,/
Słychać gwar z dala, szczęk i tętent koni,/
I zewsząd straszny wrzask: ura!</strofa>

<strofa><wers_akap>Zagrzmią tarany, padły bram ostatki,</wers_akap>/
Zewsząd pocisków grad leci,/
Biegą na dworzec starce, nędzne matki,/
Dziewice i drobne dzieci.<end id='e1189069337092' /></strofa>

<strofa><wers_akap>»Gwałtu! wołają, zamykajcie bramę,</wers_akap>/
Tuż, tuż, za nami Ruś wali./
Ach! zgińmy lepiej, zabijmy się same,/
Śmierć nas od hańby ocali«.</strofa>

<strofa><begin id='b1189069531893' /><motyw id='m1189069531893'>Bóg, Samobójstwo</motyw><wers_akap>Natychmiast wściekłość bierze miejsce strachu;</wers_akap>/
Miecą bogactwa na stosy,/
Przynoszą żagwie i płomień do gmachu,/
I krzyczą strasznemi głosy:</strofa>

<strofa><wers_akap>»Przeklęty będzie, kto się nie dobije!«</wers_akap>/
Broniłam, lecz próżny opór:/
Klęczą, na progach wyciągają szyje,/
A drugie przynoszą topór.</strofa>

<strofa><wers_akap>Gotowa zbrodnia... Czyli wezwać hordy</wers_akap>/
I podłe przyjąć kajdany,/
Czy bezbożnemi wytępić się mordy?.../
Panie, zawołam, nad pany:</strofa>

<strofa><wers_akap>Jeśli nie możem ujść nieprzyjaciela,</wers_akap>/
O śmierć błagamy u Ciebie,/
Niechaj nas lepiej Twój piorun wystrzela,/
Lub żywych ziemia pogrzebie!</strofa>

<strofa><wers_akap>Wtem, jakaś białość nagle mnie otoczy,</wers_akap>/
Dzień zda się spędzać noc ciemną:/
Spuszczam ku ziemi przerażone oczy.../
Już ziemi nie ma pode mną!...</strofa>

<strofa><begin id='b1189069690064' /><motyw id='m1189069690064'>Dziewictwo</motyw><begin id='b1189069801095' /><motyw id='m1189069801095'>Rośliny</motyw><wers_akap>Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi.</wers_akap>/
Widzisz to ziele dokoła,/
To są małżonki i córki Świtezi,/
Które Bóg przemienił w zioła.</strofa>

<strofa><wers_akap>Białawem kwieciem, jak białe motylki,</wers_akap>/
Unoszą się nad topielą;/
List<pr><slowo_obce>List</slowo_obce> (stpol.) --- liść (por.: <wyroznienie>listopad</wyroznienie>).</pr> ich zielony, jak jodłowe szpilki,/
Kiedy je śniegi pobielą.</strofa>

<strofa><wers_akap>Za życia cnoty niewinnej obrazy,</wers_akap>/
Jej barwę mają po zgonie,/
W ukryciu żyją i nie cierpią skazy,/
Śmiertelne nie tkną ich dłonie.<end id='e1189069690064' /><end id='e1189069531893' /></strofa>

<strofa><wers_akap>Doświadczył tego car i ruska zgraja,</wers_akap>/
Gdy piękne ujrzawszy kwiecie,/
Ten rwie i szyszak stalony umaja,/
Ten wianki na skronie plecie:</strofa>

<strofa><wers_akap>Kto tylko ściągnął do głębini ramie,</wers_akap>/
Tak straszna jest kwiatów władza,/
Że go natychmiast choroba wyłamie,/
I śmierć gwałtowna ugadza.</strofa>

<strofa><wers_akap>Choć czas te dzieje wymazał z pamięci,</wers_akap>/
Pozostał sam odgłos kary,/
Dotąd w swych baśniach prostota go święci,/
I kwiaty nazywa Cary". ---<end id='e1189069801095' /></strofa>

<strofa><wers_akap>To mówiąc, pani z wolna się oddala,</wers_akap>/
Topią się statki i sieci,/
Szum słychać w puszczy, poburzona fala/
Z łoskotem na brzegi leci.</strofa>

<strofa><wers_akap>Jezioro do dna pękło na kształt rowu,</wers_akap>/
Lecz próżno za nią wzrok goni,/
Wpadła i falą nakryła się znowu,/
I więcej nie słychać o niéj.</strofa>

</liryka_l></utwor>