books/mickiewicz_lilje.xml

   1 <utwor><liryka_lp>
   2
   3 <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#"
   4 xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   5 <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Mickiewicz/Ballady/Lilie">
   6 <dc:creator xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam</dc:creator>
   7 <dc:title xml:lang="pl">Lilie</dc:title>
   8 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   9 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Kallenbach, Józef</dc:contributor.editor>
  10 <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sutkowska, Olga</dc:contributor.technical_editor>
  11 <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  12 <dc:subject.period xml:lang="pl">Romantyzm</dc:subject.period>
  13 <dc:subject.type xml:lang="pl">Liryka</dc:subject.type>
  14 <dc:subject.genre xml:lang="pl">Ballada</dc:subject.genre>
  15 <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  16 <dc:identifier.url xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/Lilie</dc:identifier.url>
  17 <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/Content/2222</dc:source.URL>
  18 <dc:source xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam (1798-1855), Poezje, tom 1 (Wiersze młodzieńcze - Ballady i romanse - Wiersze do r. 1824), Krakowska Spółdzielnia Wydawnicza, wyd. 2 zwiększone, Kraków, 1922</dc:source>
  19 <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Adam Mickiewicz zm. 1855</dc:rights>
  20 <dc:date.pd xml:lang="pl">1855</dc:date.pd>
  21 <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  22 <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  23 <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  24 <dc:date xml:lang="pl">2007-09-06</dc:date>
  25 <dc:audience xml:lang="pl">SP2</dc:audience>
  26 <dc:audience xml:lang="pl">G</dc:audience>
  27 <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  28 <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  29 </rdf:Description>
  30 </rdf:RDF>
  31
  32 <autor_utworu>Adam Mickiewicz</autor_utworu>
  33
  34 <nazwa_utworu><begin id='b1189064257681' /><motyw id='m1189064257681'>Mąż, Morderstwo, Zbrodniarz, Żona</motyw>Lilje<pr>Wiadomość o <tytul_dziela>Liljach</tytul_dziela>, jako niedokończonej jeszcze balladzie, mamy w liście z Kowna z dnia 8 kwietnia 1820 r. <tytul_dziela>Lilje</tytul_dziela> są arcydziełem wśród ballad Mickiewicza. Krótki motyw ludowy rozwinął poeta wspaniale. Pierwsza zwrotka pieśni ludowej brzmi: ,,Stała się nam nowina, Pani pana zabiła, / W ogródku go schowała, Ruty na nim posiała, / Rośnij rutko wysoko, Jak pan leży głęboko".</pr></nazwa_utworu>
  35
  36 <nota><akap>(z pieśni gminnej)</akap></nota>
  37
  38
  39
  40 <strofa><wers_akap><begin id='b1220610816456' /><motyw id='m1220610816456'>Kwiaty</motyw>Zbrodnia to niesłychana,</wers_akap>/
  41 Pani zabija pana./
  42 Zabiwszy grzebie w gaju,/
  43 Na łączce przy ruczaju,/
  44 Grób liliją zasiewa,/
  45 Zasiewając tak śpiewa:/
  46 ,,Rośnij kwiecie wysoko,/
  47 Jak pan leży głęboko;/
  48 Jak pan leży głęboko,/
  49 Tak ty rośnij wysoko".<end id='e1220610816456' /></strofa>
  50
  51 <strofa><wers_akap>Potem cała skrwawiona,</wers_akap>/
  52 Męża zbójczyni żona,/
  53 Bieży przez łąki, przez knieje,/
  54 I górą, i dołem, i górą./
  55 Zmrok pada, wietrzyk wieje;/
  56 Ciemno, wietrzno, ponuro./
  57 Wrona gdzieniegdzie kracze,/
  58 I puchają puchacze.</strofa>
  59
  60 <strofa><wers_akap>Bieży w dół do strumyka,</wers_akap>/
  61 Gdzie stary rośnie buk,/
  62 Do chatki pustelnika/
  63 Stuk stuk, stuk stuk!</strofa>
  64
  65 <strofa><wers_akap>,,Kto tam?" Spadła zapora,</wers_akap>/
  66 Wychodzi starzec, świeci;/
  67 <begin id='b1220609764236' /><motyw id='m1220609764236'>Wina, Wyrzuty sumienia, Zdrada</motyw>Pani na kształt upiora/
  68 Z krzykiem do chatki leci./
  69 Ha! ha! zsiniałe usta,/
  70 Oczy przewraca w słup,/
  71 Drżąca, zbladła jak chusta:/
  72 ,,Ha! mąż, ha! trup!"</strofa>
  73
  74 <strofa><wers_akap>--- ,,Niewiasto, Pan Bóg z tobą!</wers_akap>/
  75 Co ciebie tutaj niesie?/
  76 Wieczorną, słotną dobą,/
  77 Co robisz sama w lesie?"</strofa>
  78
  79 <strofa><wers_akap>--- ,,Tu za lasem, za stawem,</wers_akap>/
  80 Błyszczą mych zamków ściany,/
  81 Mąż z królem Bolesławem/
  82 Poszedł na Kijowiany.</strofa>
  83
  84 <strofa><wers_akap>Lato za latem bieży,</wers_akap>/
  85 Nie masz go z bojowiska,/
  86 Ja młoda śród młodzieży,/
  87 A droga cnoty śliska!/
  88 Nie dochowałam wiary,/
  89 Ach! biada mojej głowie!/
  90 Król srogie głosi kary;/
  91 Powrócili mężowie.<end id='e1220609764236' /></strofa>
  92
  93 <strofa><wers_akap>Ha! ha! mąż się nie dowie!</wers_akap>/
  94 Oto krew! oto nóż!/
  95 Po nim już, po nim już!/
  96 Starcze: wyznałam szczerze,/
  97 Ty głoś świętemi usty,/
  98 Jakie mówić pacierze,/
  99 Gdzie mam iść na odpusty?/
 100 Ach! pójdę aż do piekła,/
 101 Zniosę bicze, pochodnie,/
 102 Byleby moję zbrodnię/
 103 Wieczysta noc powlekła".</strofa>
 104
 105 <strofa><begin id='b1189063208387' /><motyw id='m1189063208387'>Kara, Tajemnica</motyw><wers_akap>,,Niewiasto --- rzecze stary ---</wers_akap>/
 106 Więc ci nie żal rozboju,/
 107 Ale tylko strach kary?/
 108 Idźże sobie w pokoju,/
 109 Rzuć bojaźń, rozjaśń lica,/
 110 Wieczna twa tajemnica./
 111 Bo takie sądy Boże,/
 112 Iż co ty zrobisz skrycie,/
 113 Mąż tylko wydać może,/
 114 A mąż twój stracił życie".<end id='e1189063208387' /></strofa>
 115
 116 <strofa><begin id='b1189063263924' /><motyw id='m1189063263924'>Dziecko, Matka, Ojciec</motyw><wers_akap>Pani z wyroku rada,</wers_akap>/
 117 Jak wpadła, tak wypada./
 118 Bieży nocą do domu,/
 119 Nic nie mówiąc nikomu./
 120 Stoją dzieci przed bramą:/
 121 ,,Mamo --- wołają --- mamo!/
 122 A gdzie został nasz tato?"/
 123 ,,Nieboszczyk? co? wasz tato?"/
 124 --- Nie wie, co mówić na to ---/
 125 ,,Został w lesie za dworem,/
 126 Powróci dziś wieczorem".</strofa>
 127
 128 <strofa><begin id='b1220609943545' /><motyw id='m1220609943545'>Pamięć</motyw><wers_akap>Czekają wieczór dzieci;</wers_akap>/
 129 Czekają drugi, trzeci,/
 130 Czekają tydzień cały;/
 131 Nareszcie zapomniały.</strofa>
 132
 133 <strofa><begin id='b1189063292943' /><motyw id='m1189063292943'>Grzech</motyw><wers_akap>Pani zapomnieć trudno,</wers_akap>/
 134 Nie wygnać z myśli grzechu,/
 135 Zawsze na sercu nudno,/
 136 Nigdy na ustach śmiechu,/
 137 Nigdy snu na źrenicy!/
 138 Bo często w nocnej porze,/
 139 Coś stuka się na dworze,/
 140 Coś chodzi po świetlicy:/
 141 ,,Dzieci, --- woła --- to ja to,/
 142 To ja, dzieci, wasz tato!"<end id='e1189063263924' /><end id='e1220609943545' /></strofa>
 143
 144 <strofa><wers_akap>Noc przeszła, zasnąć trudno;</wers_akap>/
 145 Nie wygnać z myśli grzechu,/
 146 Zawsze na sercu nudno,/
 147 Nigdy na ustach śmiechu!<end id='e1189063292943' /></strofa>
 148
 149 <strofa><wers_akap>,,Idź, Hanko, przez dziedziniec:</wers_akap>/
 150 Słyszę tętent na moście,/
 151 I kurzy się gościniec:/
 152 Czy nie jadą tu goście?/
 153 Idź na gościniec i w las,/
 154 Czy kto nie jedzie do nas?" ---</strofa>
 155
 156 <strofa><wers_akap>--- ,,Jadą, jadą w tę stronę,</wers_akap>/
 157 Tuman na drodze wielki,/
 158 Rżą, rżą koniki wrone<pe><slowo_obce>koniki wrone</slowo_obce> --- kare; czarne.</pe>,/
 159 Ostre błyszczą szabelki,/
 160 Jadą, jadą panowie,/
 161 Nieboszczyka bratowie!" ---</strofa>
 162
 163 <strofa><begin id='b1189063434787' /><motyw id='m1189063434787'>Brat</motyw><wers_akap>--- ,,A witajże, czy zdrowa?</wers_akap>/
 164 Witajże nam, bratowa./
 165 Gdzie brat?" --- ,,Nieboszczyk brat,/
 166 Już pożegnał ten świat"./
 167 --- ,,Kiedy?" --- ,,Dawno, rok minął,/
 168 Umarł... na wojnie zginął"./
 169 --- ,,To kłamstwo, bądź spokojna,/
 170 Już skończyła się wojna;/
 171 Brat zdrowy i ochoczy,/
 172 Ujrzysz go na twe oczy".<end id='e1189063434787' /></strofa>
 173
 174 <strofa><wers_akap><begin id='b1220610088553' /><motyw id='m1220610088553'>Fałsz</motyw>Pani ze strachu zbladła,</wers_akap>/
 175 Zemdlała i upadła;/
 176 Oczy przewraca w słup,/
 177 Z trwogą dokoła rzuca:/
 178 ,,Gdzie on? gdzie mąż? gdzie trup?"/
 179 Powoli się ocuca;/
 180 Mdlała niby z radości/
 181 I pytała u gości:/
 182 ,,Gdzie mąż, gdzie me kochanie,/
 183 Kiedy przede mną stanie?"<end id='e1220610088553' /></strofa>
 184
 185 <strofa><wers_akap>--- ,,Powracał razem z nami,</wers_akap>/
 186 Lecz przodem chciał pospieszyć,/
 187 Nas przyjąć z rycerzami,/
 188 I twoje łzy pocieszyć./
 189 Dziś, jutro, pewnie będzie,/
 190 Pewnie kędyś w obłędzie<pr><slowo_obce>w obłędzie</slowo_obce> --- zbłądziwszy w drodze.</pr>/
 191 Ubite minął szlaki./
 192 Zaczekajmy dzień jaki,/
 193 Poszlemy szukać wszędzie,/
 194 Dziś, jutro, pewnie będzie".</strofa>
 195
 196 <strofa><wers_akap>Posłali wszędzie sługi,</wers_akap>/
 197 Czekali dzień i drugi;/
 198 Gdy nic nie doczekali,/
 199 Z płaczem chcą jechać daléj.</strofa>
 200
 201 <strofa><wers_akap>Zachodzi drogę pani:</wers_akap>/
 202 ,,Bracia moi kochani,/
 203 Jesień zła do podróży,/
 204 Wiatry, słoty i deszcze,/
 205 Wszak czekaliście dłużéj,/
 206 Czekajcie trochę jeszcze".</strofa>
 207
 208 <strofa><wers_akap>Czekają. Przyszła zima,</wers_akap>/
 209 Brata nié ma i nié ma./
 210 Czekają; myślą sobie:/
 211 Może powróci z wiosną?/
 212 A on już leży w grobie,/
 213 A nad nim kwiatki rosną,/
 214 A rosną tak wysoko,/
 215 Jak on leży głęboko./
 216 I wiosnę przeczekali,/
 217 I już nie jadą daléj.</strofa>
 218
 219 <strofa><wers_akap>Do smaku im gospoda,</wers_akap>/
 220 Bo gospodyni młoda;/
 221 Że chcą jechać, udają,/
 222 A tymczasem czekają,/
 223 Czekają aż do lata,/
 224 Zapominają brata.</strofa>
 225
 226 <strofa><wers_akap>Do smaku im gospoda,</wers_akap>/
 227 I gospodyni młoda./
 228 Jak dwaj u niej gościli,/
 229 Tak ją dwaj polubili./
 230 Obu nadzieja łechce,/
 231 Obadwaj zjęci trwogą,/
 232 Żyć bez niej żaden nie chce,/
 233 Żyć z nią obaj nie mogą./
 234 Wreszcie, na jedno zdani,/
 235 Idą razem do pani.</strofa>
 236
 237 <strofa><begin id='b1220610194219' /><motyw id='m1220610194219'>Młodość, Wdowa</motyw><wers_akap>--- ,,Słuchaj, pani bratowo,</wers_akap>/
 238 Przyjm dobrze nasze słowo:/
 239 My tu próżno siedzimy,/
 240 Brata nie zobaczymy./
 241 Ty jeszcze jesteś młoda,/
 242 Młodości twojej szkoda,/
 243 Nie wiąż dla siebie świata,/
 244 Wybierz brata za brata".</strofa>
 245
 246 <strofa><wers_akap>To rzekli i stanęli.</wers_akap>/
 247 Gniew ich i zazdrość piecze,/
 248 Ten, to ów okiem strzeli,/
 249 Ten, to ów słówko rzecze;/
 250 Usta sine przycięli,/
 251 W ręku ściskają miecze.</strofa>
 252
 253 <strofa><wers_akap>Pani ich widzi w gniewie,</wers_akap>/
 254 Co mówić, sama nie wie./
 255 Prosi o chwilkę czasu,/
 256 Bieży zaraz do lasu./
 257 Bieży w dół do strumyka,/
 258 Gdzie stary rośnie buk,/
 259 Do chatki pustelnika/
 260 Stuk stuk, stuk stuk!/
 261 Całą mu rzecz wykłada,/
 262 Pyta się, co za rada?</strofa>
 263
 264 <strofa><wers_akap>,,Ach, jak pogodzić braci?</wers_akap>/
 265 Chcą mojej ręki oba;/
 266 Ten i ten się podoba,/
 267 Lecz kto weźmie? kto straci?/
 268 Ja mam maleńkie dziatki,/
 269 I wioski i dostatki;/
 270 Dostatek się zmitręża<pr><slowo_obce>zmitręża się</slowo_obce> --- marnuje się.</pr>,/
 271 Gdy zostałam bez męża.<end id='e1220610194219' />/
 272 Lecz ach! nie dla mnie szczęście!/
 273 Nie dla mnie już zamęście!/
 274 <begin id='b1220610337179' /><motyw id='m1220610337179'>Trup, Upiór</motyw>Boża nade mną kara,/
 275 Ściga mnie nocna mara:</strofa>
 276
 277 <strofa><wers_akap>Zaledwie przymknę oczy,</wers_akap>/
 278 Traf, traf, klamka odskoczy;/
 279 Budzę się: widzę, słyszę,/
 280 Jak idzie i jak dysze,/
 281 Jak dysze i jak tupa,/
 282 Ach, widzę, słyszę trupa!/
 283 Skrzyp, skrzyp, i już nad łożem/
 284 Skrwawionym sięga nożem,/
 285 I iskry z gęby sypie,/
 286 I ciągnie mnie i szczypie.<end id='e1220610337179' />/
 287 Ach! dosyć, dosyć strachu,/
 288 Nie siedzieć mnie w tym gmachu,/
 289 Nie dla mnie świat i szczęście,/
 290 Nie dla mnie już zamęście!"
 291 <begin id='b1189064396033' /><motyw id='m1189064396033'>Zbrodnia, Kara, Śmierć</motyw><wers_akap>,,Córko --- rzecze jej stary ---</wers_akap>/
 292 Nie masz zbrodni bez kary,/
 293 Lecz jeśli szczera skrucha,/
 294 Zbrodniarzów Pan Bóg słucha./
 295 Znam ja tajnie wyroku,/
 296 Miłą ci rzecz obwieszczę:/
 297 Choć mąż zginął od roku,/
 298 Ja go wskrzeszę dziś jeszcze".</strofa>
 299
 300 <strofa><wers_akap>--- ,,Co, co? jak, jak? mój ojcze!</wers_akap>/
 301 Nie czas już, ach, nie czas!/
 302 To żelazo zabójcze/
 303 Na wieki dzieli nas!/
 304 Ach znam<pe><slowo_obce>znam</slowo_obce> --- tu: wiem.</pe>, żem warta kary,/
 305 I zniosę wszelkie kary,/
 306 Byle się pozbyć mary./
 307 Zrzekę się mego zbioru/
 308 I pójdę do klasztoru,/
 309 I pójdę w ciemny las./
 310 Nie, nie wskrzeszaj, mój ojcze!/
 311 Nie czas już, ach, nie czas!/
 312 To żelazo zabójcze/
 313 Na wieki dzieli nas!"</strofa>
 314
 315 <strofa><wers_akap>Starzec westchnął głęboko,</wers_akap>/
 316 I łzami zalał oko,/
 317 Oblicze skrył w zasłonie,/
 318 Drżące załamał dłonie:/
 319 ,,Idź za mąż, póki pora,/
 320 Nie lękaj się upiora./
 321 Martwy się nie ocuci,/
 322 Twarda wieczności brama;/
 323 I mąż twój nie powróci,/
 324 Chyba zawołasz sama".<end id='e1189064396033' /></strofa>
 325
 326 <strofa><wers_akap>--- ,,Lecz jak pogodzić braci?</wers_akap>/
 327 Kto weźmie, a kto straci?..."/
 328 <begin id='b1220610768550' /><motyw id='m1220610768550'>Kwiaty</motyw>--- ,,Najlepsza będzie droga,/
 329 Zdać się na los i Boga./
 330 Niechajże z ranną rosą/
 331 Pójdą i kwiecia zniosą./
 332 Niech każdy weźmie kwiecie,/
 333 I wianek tobie splecie,/
 334 I niechaj doda znaki,/
 335 Żeby poznać, czyj jaki?/
 336 I pójdzie w kościół Boży,/
 337 I na ołtarzu złoży:/
 338 Czyj pierwszy weźmiesz wianek,/
 339 Ten mąż twój, ten kochanek".<end id='e1220610768550' /></strofa>
 340
 341 <strofa><wers_akap>Pani z przestrogi rada,</wers_akap>/
 342 Już do małżeństwa skora,/
 343 Nie boi się upiora;/
 344 Bo w myśli swej układa,/
 345 Nigdy w żadnej potrzebie/
 346 Nie wołać go do siebie./
 347 I z tych układów rada,/
 348 Jak wpadła, tak wypada./
 349 Bieży prosto do domu,/
 350 Nic nie mówiąc nikomu./
 351 Bieży przez łąki, przez gaje,/
 352 I bieży i staje/
 353 I staje i myśli i słucha:/
 354 Zda się, że ją ktoś goni,/
 355 I że coś szepce do niéj/
 356 (Wokoło ciemność głucha):/
 357 ,,To ja, twój mąż, twój mąż!"</strofa>
 358
 359 <strofa><wers_akap>I staje i myśli i słucha;</wers_akap>/
 360 Słucha, zrywa się, bieży,/
 361 Włos się na głowie jeży,/
 362 W tył obejrzeć się lęka,/
 363 Coś wciąż po krzakach stęka,/
 364 Echo powtarza wciąż:/
 365 ,,To ja, twój mąż, twój mąż!"</strofa>
 366
 367 <strofa><begin id='b1189064126966' /><motyw id='m1189064126966'>Konflikt, Walka</motyw><wers_akap>Lecz zbliża się niedziela,</wers_akap>/
 368 Zbliża się czas wesela./
 369 Zaledwie słońce wschodzi,/
 370 Wybiegają dwaj młodzi./
 371 <begin id='b1194609490254' /><motyw id='m1194609490254'>Ślub</motyw>Pani, śród dziewic grona/
 372 Do ślubu prowadzona,/
 373 Wystąpi śród kościoła/
 374 <begin id='b1220611031415' /><motyw id='m1220611031415'>Kwiaty</motyw>I bierze pierwszy wianek,/
 375 Obnosi go dokoła:/
 376 ,,Oto w wieńcu lilije,/
 377 Ach! czyjeż to są, czyje?/
 378 Kto mój mąż, kto kochanek?"<end id='e1194609490254' /></strofa>
 379
 380 <strofa><wers_akap>Wybiega starszy brat,</wers_akap>/
 381 Radość na licach płonie,/
 382 Skacze i klaszcze w dłonie:/
 383 ,,Tyś moja, mój to kwiat!/
 384 Między liliji kręgi/
 385 Uplotłem wstążek zwój:/
 386 To znak, to moje wstęgi!/
 387 To mój, to mój, to mój!"</strofa>
 388
 389 <strofa><wers_akap>,,Kłamstwo! --- drugi zawoła ---</wers_akap>/
 390 Wyjdźcie tylko z kościoła,/
 391 Miejsce widzieć możecie,/
 392 Kędy rwałem to kwiecie./
 393 Rwałem na łączce, w gaju,/
 394 Na grobie przy ruczaju,/
 395 Okażę grób i zdrój:/
 396 To mój, to mój, to mój!"</strofa>
 397
 398 <strofa><wers_akap>Kłócą się źli młodzieńce,</wers_akap>/
 399 Ten mówi, ten zaprzecza;/
 400 Dobyli z pochew miecza,/
 401 Wszczyna się srogi bój,/
 402 Szarpią do siebie wieńce:/
 403 ,,To mój, to mój, to mój!"<end id='e1189064126966' /></strofa>
 404
 405 <strofa><begin id='b1189064295909' /><motyw id='m1189064295909'>Kara</motyw><wers_akap>Wtem drzwi kościoła trzasły</wers_akap>/
 406 Wiatr zawiał, świece zgasły,/
 407 Wchodzi osoba w bieli:/
 408 Znany chód, znana zbroja.../
 409 Staje, wszyscy zadrżeli,/
 410 Staje, patrzy ukosem,/
 411 Podziemnym woła głosem:/
 412 ,,Mój wieniec i ty moja!/
 413 Kwiat na mym rwany grobie:/
 414 Mnie, księże, stułą wiąż;/
 415 Zła żono, biada tobie!/
 416 To ja, twój mąż, twój mąż!<end id='e1220611031415' />/
 417 Źli bracia! biada obu!/
 418 Z mego rwaliście grobu,/
 419 Zawieście krwawy bój!/
 420 To ja, twój mąż, wasz brat,/
 421 Wy moi, wieniec mój,/
 422 Daléj na tamten świat!"</strofa>
 423
 424 <strofa><wers_akap>Wstrzęsła się cerkwi posada,</wers_akap>/
 425 Z zrębu wysuwa się zrąb,/
 426 Sklep trzeszczy, w głąb zapada,/
 427 Cerkiew zapada w głąb./
 428 Ziemia ją z wiérzchu kryje,/
 429 Na niéj rosną lilije,/
 430 A rosną tak wysoko,/
 431 Jak pan leżał głęboko.<end id='e1189064257681' /><end id='e1189064295909' /></strofa>
 432
 433 </liryka_lp></utwor>