books/Satyry_Cz1_Szczesliwosc_filutow.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor>
   3   <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   4     <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_pierwsza/Szcz%C4%99%C5%9Bliwo%C5%9B%C4%87_filut%C3%B3w">
   5       <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
   6       <dc:title xml:lang="pl">Satyry - Część 1 - (4) Szczęśliwość filutów</dc:title>
   7       <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   8       <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Hernas, Marcin</dc:contributor.technical_editor>
   9       <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  10       <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
  11       <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
  12       <dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
  13       <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  14       <dc:identifier.url xml:lang="pl">LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL</dc:identifier.url>
  15       <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
  16       <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław 1958</dc:source>
  17       <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
  18       <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
  19       <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  20       <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  21       <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  22       <dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
  23       <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  24       <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  25     </rdf:Description>
  26   </rdf:RDF>
  27   <liryka_l>
  28     <extra>
  29       <!--<elementy_poczatkowe>-->
  30     </extra>
  31     <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
  32     <nazwa_utworu>Szczęśliwość filutów</nazwa_utworu>
  33     <extra>
  34       <!--</elementy_poczatkowe>-->
  35     </extra>
  36     <extra>
  37       <!--<tekst_glowny>-->
  38     </extra>
  39     <strofa><wers_akap>,,Rok się skończył, winszować tej pory należy”.</wers_akap>/
  40 ,,Komu?” ,,Wszystkim”. ,,Niech Jędrzej z winszowaniem bieży;/
  41 Jędrzej, co to zmyśloną wziąwszy na się postać,/
  42 Szuka, gdzie by się wkręcić lub zysk jaki dostać,/
  43 A przedajnym językiem, drogi albo tani,/
  44 Jak zgodzą, jak zapłacą, tak chwali lub gani./
  45 Albo Szymon, miłośnik ludzkiego rodzaju,/
  46 Co złych i dobrych współem chwaląc dla zwyczaju,/
  47 Gdy cnotę i występki równą szalą mierzy,/
  48 Tyle zyskał w rzemiośle, że mu nikt nie wierzy./
  49 Niechaj tacy winszują; ja milczę”. ,,Źle czynisz./
  50 Alboż wszystkich zarówno potępiasz i winisz?/
  51 Alboż wszystkim źle życzysz?” ,,Owszem, dobrze życzę./
  52 Są cnotliwi; a chociaż niewiele ich liczę,/
  53 Chociaż ledwo ten rodzaj w złych się stoku<pr><slowo_obce>stok</slowo_obce> --- stek, zbiorowisko.</pr> zmieści,/
  54 Są dobrzy i w płci męskiej, są i w płci niewieściej”./
  55 ,,Więc im winszuj!” <begin id="b1202400213435"/><motyw id="m1202400213435">Cnota, Los, Szczęście</motyw>,,A jakaż winszować przyczyna?”/
  56 ,,Stary się rok zakończył, a nowy zaczyna”./
  57 ,,Cóż mam dobrym powiedzieć? W starym ucierpieli,/
  58 I w przyszłym cierpieć będą zapewne musieli./
  59 Nie kończy się poczciwych niefortuna<pr><slowo_obce>niefortuna</slowo_obce> --- niepowodzenie.</pr> z rokiem,/
  60 Rzadko się cnota szczęsnym ucieszy wyrokiem.<end id="e1202400213435"/>/
  61 <wers_akap>Do was więc mowę zwracam, sztuczni<pr><slowo_obce>sztuczny</slowo_obce> --- chytry, przebiegły.</pr>, a ostrożni,</wers_akap>/
  62 Filuty oświecone i jaśnie wielmożni,/
  63 Wielmożni i szlachetni z zgrają waszą całą,/
  64 Winszuję, że w tym roku dobrze się udało./
  65 Coście tylko pragnęli, wszystko wam los zdarzył,/
  66 Wyście się tam ogrzali, gdzie się drugi sparzył./
  67 Fortuna<pr><slowo_obce>Fortuna</slowo_obce> --- ,,bogini szafująca złem i dobrem, szczęściem i nieszczęściem. Wyobrażają Fortunę ślepą i łysą, nigdy nie siedzącą, ale skwapliwą do biegu, mającą skrzydła u nóg, jedną nogą stojącą na kole szybko obracającym się, drugą na powietrzu”. (P. Chompre, <tytul_dziela>Słownik mytologiczny</tytul_dziela>).</pr>, której koło ustawnie<pe><slowo_obce>ustawnie</slowo_obce> --- nieustannie.</pe> się toczy,/
  68 Była ślepą dla innych, dla was miała oczy./
  69 Więc winszuję wszem wobec, każdemu z osobna,/
  70 <wers_akap>Tobie najprzód, którego dziś postać ozdobna,</wers_akap>/
  71 Którego oko śmiałe, a czoło jak z miedzi<pr><slowo_obce>czoło jak z miedzi</slowo_obce> --- wytarte, bezwstydne.</pr>,/
  72 W twoich progach los spoczął i Fortuna siedzi,/
  73 Płyną ci dni pomyślne, a przędziarka Kloto<pr><slowo_obce>Kloto</slowo_obce> --- jedna z trzech Park (Moir). ,,Prządkami ich życia ludzkiego czyniła starożytność pod alegorią wyrażając, iż najstarsza z nich Klotho trzyma w ręku kądziel i pasmo wije życia ludzkiego”. (<tytul_dziela>Zbiór potrzebn. wiad.</tytul_dziela>).</pr>/
  74 Pasmo życia nawija na jedwab i złoto./
  75 Gdzie stąpisz, wszystko w kwiecie, gdzie wspojźrzysz, w owocach,/
  76 A gdy bierzesz spoczynek w twych rozkosznych nocach,/
  77 Ty śpisz, a szczęście czuje<pr><slowo_obce>czuć</slowo_obce> --- czuwać.</pr>. Brzęczą złota trzosy,/
  78 Wrzask cię chwały otacza, a podchlebne głosy,/
  79 Im bardziej natężone, im ogromniej wrzeszczą,/
  80 Tym wdzięczniej słuch twój mocnią<pr><slowo_obce>mocnić</slowo_obce> --- wzmacniać.</pr>, uszy twoje pieszczą./
  81 Umiesz słyszeć, coć miło, na przymówkę głuchy,/
  82 A gdy czasem mniej wdzięczne zalecą podsłuchy,/
  83 Umiesz i niedosłyszeć. Talent dziwny, rzadki!/
  84 Takie więc szczęścia twego gdy widzę zadatki,/
  85 Winszuję ci. A najprzód, żeś ocalał zdrowo;/
  86 Wieluż za mniej los srogi ukarał surowo,/
  87 A bardziej sprawiedliwość, której wiek zepsuty/
  88 Nie zna teraz, a przeto szczęśliwe filuty./
  89 Winszuję, jak ty inszym, że tobie nie mierzą;/
  90 Winszuję, żeś choć zdradził, przecież jeszczeć wierzą;/
  91 Winszuję, żeś choć okradł, nie każą ci wracać,/
  92 Możesz łupu zdartego, na co chcesz, obracać;/
  93 Jest więc czego winszować. A tobie, Konstanty,/
  94 Coś się zgrał na wsie, weksle, pieniądze i fanty<pr><slowo_obce>fanty</slowo_obce> --- cenne przedmioty, tu: dane w zastaw.</pr>,/
  95 Przecież grasz, czego srogi los niegdy pozbawił,/
  96 Przemysł sztuczny<pr><slowo_obce>przemysł sztuczny</slowo_obce> --- przemyślność, spryt.</pr> to zleczył, fortunę poprawił,/
  97 Odzyskałeś, coś przegrał, już brzękasz wygraną,/
  98 Winszuję, że cię na złym dziele nie złapano./
  99 <wers_akap>A tobie, panie Pawle, jest czego winszować<pr><slowo_obce>A tobie, panie Pawle...</slowo_obce> --- w ,,niejasnym” sformułowaniu zarzutu możemy się domyślać, że mowa tu o nowobogackich w rodzaju kamerdynera królewskiego Ryxa, który za intymne usługi oddane królowi został krociowym panem i starostą piaseczyńskim.</pr>:</wers_akap>/
 100 Przed rokiem musiałeś się o szeląg<pr><slowo_obce>szeląg</slowo_obce> --- drobna moneta z miedzi wartości 1/3 grosza.</pr> turbować,/
 101 Teraz kroćmi rachujesz. Jak to przyszło? --- Sztuka!/
 102 Zyskałeś, cóżeś zyskał? Nowa to nauka!/
 103 Nie powiem. I satyra nie ma być zbyt jasną./
 104 Tak to nowe światełka wschodzą, stare gasną./
 105 Panie Pietrze, a waszeć coś wskórał w tym roku?/
 106 Utyłeś, więc winszuję dobrego obroku. A jak?/
 107 Mamże powiedzieć czyli mam zasłaniać?/
 108 Zasłonię; proszę jednak jejmości się kłaniać<pr><slowo_obce>proszę jednak jejmości się kłaniać</slowo_obce> --- aluzja do żony nowobogackiego, która zapewne przysporzyła mężowi fortuny zdobywając dla niego względy możnych.</pr>./
 109 <wers_akap>A waść, panie Wincenty, coś majętność kupił</wers_akap>/
 110 Nie dawszy i szeląga? Czyś okradł, czyś złupił,/
 111 Dość, że wioska już twoja. Niechaj płacze głupi;/
 112 Po co nie był ostrożnym, już jej nie odkupi./
 113 Zły też to był gospodarz, grunt leżał odłogiem,/
 114 Pola były zarosły chwastem, łąki głogiem;/
 115 Ty przemysłem naprawisz, coś zyskał fortelem,/
 116 I tak się wysłużonym już obywatelem/
 117 Staniesz twojej ojczyźnie. Tak pięknej przysługi/
 118 Winszuję, a choćby się zgorszył może drugi,/
 119 Że gardzisz skrupułami, winszuję i tego:/
 120 Znak to jest mocnej duszy, umysłu wielkiego./
 121 Gmin podły wnętrzna trwoga i sumnienie straszy./
 122 Mędrcy! Wam dziękujemy, nauki to waszej/
 123 Jest dzieło, że z nas każdy pozbył się wędzidła;/
 124 Stawia dowcip przemyślny, śmiało teraz sidła,/
 125 Kto w nie wpadnie, tym gorzej, że był nieostrożny:/
 126 Śmieje się, co oszukał, a umysł nietrwożny,/
 127 Wsparty kunsztem dowcipnym wygodnej nauki,/
 128 Na dalsze się natęża i sidła, i sztuki./
 129 Winszuję więc wam, ucznie dzisiejsi i przeszli,/
 130 Winszuję, żeście nawet mistrzów waszych przeszli./
 131 <wers_akap>A wam co mam powiedzieć, cnotliwa hołoto<pr><slowo_obce>cnotliwa hołoto</slowo_obce> --- w ten sposób nazywa tu Krasicki, zapożyczając ironicznie terminu ze słownika filutów, ogół szlachty realizującej czynnie program obozu reform.</pr>?</wers_akap>/
 132 Dobrzy! Cierpieć wasz podział, ale cierpieć z cnotą./
 133 Modnej maksym nauki że się nie trzymacie,/
 134 Trzódko mała wśród łotrów, niewiele zyskacie./
 135 Nie rozpaczajcie jednak. <begin id="b1193829247519"/><motyw id="m1193829247519">Los</motyw>Patrzajcie, jak dalej/
 136 Los tych, których rozpieścił, wesprze i ocali./
 137 Rzadko się niepoczciwość tak, jak zacznie, kończy,<end id="e1193829247519"/>/
 138 <begin id="b1193829266706"/><motyw id="m1193829266706">Cnota</motyw>A cnota, co się nigdy z chytrością nie łączy,/
 139 Choć jej często dokuczą troski, niepokoje,/
 140 Później, prawda, lecz lepiej wychodzi na swoje”.<end id="e1193829266706"/>
 141 </strofa>
 142     <extra>
 143       <!--</tekst_glowny>-->
 144     </extra>
 145   </liryka_l>
 146 </utwor>