---
{% block lead %}
+W ramach projektu badawczego wykorzystaliśmy elementy metodologii _foresight_
+ze względu na jej społeczny, kreatywny, procesowy i wielowymiarowy charakter
{% endblock %}
{% block text %}
+
+Cel, jaki został postawiony przed zespołem badawczym,
+to pokazanie możliwych za 25 lat rozwiązań legislacyjnych oraz modeli biznesowych związanych z funkcjonowaniem praw autorskich w szerszym kontekście
+kultury, społeczeństwa, edukacji, polityk publicznych
+oraz ekonomii. Efekt tych prac ma stać się przyczynkiem do rozpoczęcia rozmowy nad przyszłością tworzenia, wykorzystywania i udostępniania dzieł kultury.
+To zadanie – jak i każda inna próba wpłynięcia na zakres i poziom debaty publicznej – jest wyzwaniem ambitnym. Ponadto refleksja nad przyszłością tak odległą
+jest obarczona dużym ryzykiem, ponieważ dotychczasowe trendy mogą zmienić kierunek, trzeba też zakładać możliwość zaistnienia zdarzeń, które całkowicie
+zmienią sytuację. Dlatego postanowiliśmy skorzystać
+z metody badawczej zwanej _foresight_.
+
+Metodologia _foresight_ (ang. przewidywanie) pozwala nam na zbliżenie się do sytuacji, jaka będzie miała
+miejsce za 20-30 lat poprzez opisanie jej w postaci kilku
+scenariuszy pokazujących możliwy rozwój wypadków<a id="t01" href="#f01"><sup>1</sup></a>.
+Sama metoda łączy z jednej strony podejście analityczno-badawcze (m.in. analizę dostępnych badań dotyczących interesującej tematyki, tzw. _desk-research_,
+badania ilościowe, analizy statystyczne) z podejściem
+opartym na metodach pobudzających myślenie twórcze (warsztaty kreatywne).
+
+_Foresight_ to metoda partycypacyjna – jej celem jest formułowanie możliwych wizji przyszłości w oparciu o debatę uwspólniającą różne punkty widzenia. Często wykorzystuje podejście scenariuszowe – w oparciu o trendy
+i czynniki niepewności formułuje się potencjalne opisy
+przyszłości.
+
+Metodologia ta jest rozwijana od 80 lat, a za jednego
+z jej prekursorów uważa się amerykańskiego socjologa
+Williama F. Ogburna<a id="t02" href="#f02"><sup>2</sup></a>, przedstawiciela nurtu determinizmu technologicznego i autora koncepcji opóźnienia
+kulturowego (determinujący prymat techniki).
+
+Jej rozkwit przypadł na drugą połowę XX wieku, kiedy takie firmy jak RAND czy Shell zaczęły ją wykorzystywać w próbach strategicznego przygotowania
+się do przyszłości. Metoda badań i analiz _foresightowych_ jest wykorzystywana przede wszystkim w planowaniu strategicznym związanym z rozwojem nauk
+ścisłych i instytucji je wykorzystujących, a także do
+tworzenia scenariuszy przyszłości dla ściśle zdefiniowanych sektorów gospodarki, przedsiębiorstw
+czy nawet państw.
+
+_Foresight_ sprawdza się także w tematach społecznych,
+dzięki technikom, które zachowują społeczne, kreatywne, procesowe i wielowymiarowe podejście do prowadzonego badania i analizy jego wyników.
+
+Społeczny charakter _foresightu_ zakłada angażowanie
+na różnych etapach zarówno ekspertów ściśle związanych z danym tematem, jak i osób reprezentujących
+bardziej odległe dziedziny. Osobom zaproszonym do
+projektu należy stworzyć warunki do dyskusji, uzgadniania stanowisk oraz weryfikacji własnych poglądów,
+by wiedza powstająca podczas projektu miała charakter społeczny.
+
+W trakcie warsztatów stosuje się techniki zwiększające
+kreatywność, by zachęcić do myślenia poza schematami i projektowanie nowych rozwiązań.
+
+Procesowe podejście oparte na myśleniu kategoriami
+przyszłości jest kluczowe dla projektów foresightowych
+z uwagi na konieczność wielokrotnego sprawdzania tez
+i pomysłów. Proces to również czas niezbędny do analiz i tworzenia scenariuszy.
+
+Wielowymiarowość w _foresighcie_ wyraża się poprzez gotowość do uwzględniania wielu perspektyw
+i kontekstów.
+
+Na poziomie organizacji projektów _foresightowych_ powyższe cechy przejawiają się w doborze technik i metod
+pracy (przestrzeń, metody warsztatowe, _networking_),
+gotowości do eksperymentowania i weryfikowania oraz
+otwartości na podejmowanie ryzyka.
+
+Na potrzeby niniejszego badania został zaprojektowany
+proces składający się z trzech etapów:
+
+* trzy panele eksperckie (listopad 2013 – luty 2014)
+prowadzone przy wykorzystaniu kreatywnych
+metod warsztatowych, na które zostali zaproszeni przedstawicielki
+i przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych oraz sektorów
+gospodarki (biogramy wszystkich zaangażowanych osób znajdują
+się na [osobnej stronie]({{ content_url('/zespol') }}) niniejszego raportu),
+
+oraz dodatkowo:
+
+* ankieta online wypełniana przez zaangażowane
+ w projekt osoby pomagająca uporządkować wiedzę zebraną na jednym z warsztatów,
+* _desk research_ poświęcony ogólnoświatowym
+ trendom wpływającym na funkcjonowanie praw
+ autorskich.
+
+Kluczową rolę w całym procesie odegrały warsztaty z udziałem ekspertek i ekspertów, których celem
+było wypracowanie czterech scenariuszy przyszłości.
+Jednocześnie warsztaty realizowały postulat partycypacyjności – uczestnikami spotkań byli przedstawiciele zarówno autorów, pośredników jak i użytkowników
+dóbr kultury, czyli wszystkie zaangażowane w tworzenie
+i wykorzystywanie praw autorskich strony. Spotkania
+miały charakter warsztatowy, wykorzystujący techniki
+kreatywne i z zakresu treningu twórczości.
+
+Celem pierwszego warsztatu było zdefiniowanie przedmiotu projektu – odpowiedzenie na pytanie, czym są
+dzisiaj prawa autorskie (kontekst, zakresy, sposoby
+użycia, aktorzy) – oraz zdefiniowanie trendów, które mogą wpływać na prawa autorskie w przyszłości
+(m. in. na bazie wyników desk researchu). Wśród omawianych trendów znalazły się tendencje opisujące zmiany społeczne, ekonomiczne, technologiczne i kulturowe.
+
+Dyskusja o trendach była punktem wyjścia do wyboru kluczowych dla dalszego tworzenia scenariuszy
+przyszłości „czynników niepewności”, czyli takich zjawisk, których kierunków i siły rozwoju nie jesteśmy
+w stanie przewidzieć. Osie stworzone przez przecinające się „czynniki niepewności” wyznaczają pola służące budowaniu poszczególnych scenariuszy. Przyjęliśmy
+założenie, że na potrzeby tego projektu zostaną wybrane
+dwa takie czynniki kluczowe dla przyszłości tworzenia,
+wykorzystywania i udostępniania kultury, które wyznaczą cztery scenariusze.
+
+Pomiędzy warsztatami ekspertki i eksperci, wykorzystując
+ankietę online, zhierarchizowali pod względem ważności
+i prawdopodobieństwa występowania trendy (z listy wypracowanych wcześniej około 60 pozycji każdy wskazywał
+na 10-stopniowej skali te, które według niego będą miały
+największy wpływ na przyszłość tworzenia, udostępniania i wykorzystywania dóbr kultury w kontekście prawa
+autorskiego za 25 lat w Europie). W ten sposób zostało
+wybranych 17 trendów, które stanowiły punkt odniesienia
+w tworzeniu scenariuszy – ich opis znajduje się w rozdziale
+[„Co nas czeka?”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}) niniejszego raportu.
+
+Drugi warsztat otwierał proces formułowania i pogłębiania scenariuszy przyszłości w perspektywie roku
+2040. Punktem wyjścia było wybranie dwóch kluczowych „czynników niepewności” (osi), za które zostały
+przyjęte:
+
+* konwergencja usług versus dywergencja usług
+ świadczonych przez pośredników w obrocie dziełami kultury;
+* podejście pro-rynkowe versus podejście pro-wspólnotowe wyrażane w politykach publicznych (państwa i organizacji międzynarodowych, takich jak
+ Unia Europejska).
+
+Z przecięcia tych dwóch osi powstały cztery możliwe
+scenariusze:
+
+<img src="{{ media_url('images/roza.png') }}" style="width: 100%;">
+
+Dalsza praca ekspertek i ekspertów polegała na wypełnianiu scenariuszy treścią i ciągłym sprawdzaniu
+przyjmowanych w trakcie pracy założeń pod kątem
+wybranych trendów, grup interesów (autorów, pośredników, przedstawicieli systemu stanowiącego prawo
+oraz użytkowników). Tworząc scenariusze, próbowano odpowiedzieć na pytania związane z każdym z nich,
+między innymi takie:
+
+* jak wygląda społeczeństwo obywatelskie?
+* jaki jest wzorzec udanego życia?
+* jak wygląda system edukacji?
+* jak wygląda system ekonomiczny?
+* jak funkcjonuje sektor kreatywny?
+* jaka jest sytuacja twórców i twórczyń tzw. kultury wysokiej i sztuki krytycznej?
+* jaki jest model uczestnictwa w kulturze?
+* jak technologia wpływa na konsumpcję kultury?
+* jak prawo traktuje autora i użytkownika kultury, jak reguluje relację pomiędzy nimi?
+
+Ostatni, trzeci warsztat poświęcony był doprecyzowaniu
+i pogłębieniu poszczególnych scenariuszy oraz przyjrzeniu się sytuacji różnych aktorów w każdym z nich.
+Warto zwrócić uwagę, że wszystkie warsztaty przebiegały w sposób niezwykle dynamiczny, przy dużym zaangażowaniu osób biorących w nich udział.
+
+Na podstawie szczegółowej analizy tych czterech scenariuszy Miłada Jędrysik, dziennikarka, która brała udział
+we wszystkich spotkaniach eksperckich, przygotowała
+narracyjny opis poszczególnych możliwych „światów”,
+stanowiących główną część niniejszego raportu.
+
+Wypracowane scenariusze mogą stanowić punkt wyjścia
+do poszerzania zakresu debaty i w dalszym kroku uwspólniania podejść do praw autorskich przez szerszą niż obecnie grupę autorów, pośredników oraz użytkowników dzieł
+kultury. Autorzy projektu „Scenariusze przyszłości bibliotek” podkreślają, że „_Foresight_ jest przede wszystkim
+sposobem na oswajanie się z myśleniem o przyszłości
+oraz na przyjęcie proaktwnego stosunku do zachodzących
+zmian”<a id="t03" href="#f03"><sup>3</sup></a>. Ponadto, poprzez włączenie różnych perspektywy i aktorów, stwarza możliwość werbalizacji stanowisk
+przez osoby i grupy wyłączane z dominującego dyskursu.
+W tekście „Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością”
+Edwin Bendyk<a id="t04" href="#f04"><sup>4</sup></a> twierdząco odpowiada na pytanie, czy metoda _foresight_ może pomóc w mierzeniu się z realnymi
+wyzwaniami. Takim realnym wyzwaniem dla osób zainteresowanych kształtowaniem relacji społecznych, edukacji, sektora kreatywnego, kultury i technologii w Europie
+w perspektywie 25 lat jest w naszym przekonaniu kształt
+prawa autorskiego.
+
+Zapytaliśmy troje ekspertów o ich opinię na temat przyszłości norm i praktyk związanych z prawem autorskim.
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
+
+### Justyna Hofmokl, badaczka Internetu i działaczka na rzecz wolnej kultury:
+
+Nie jesteśmy w stanie zahamować apetytu użytkowników
+na filmy, muzykę, teksty czy obrazy, który został rozbudzony przez rozwój Internetu. Dostępność wszelkich dóbr
+kultury na wyciągnięcie ręki sprawiła, że oczekujemy nowości w dobrej rozdzielczości i dowolnej wersji językowej
+natychmiast. Sądzę, że działania dostawców treści kultury
+będą zmierzały w większym stopniu ku zaspokojeniu pragnień konsumentów niż penalizowaniu działań prowadzących do uzyskania dostępu do treści. Oferta komercyjna,
+w systemie abonamentowym będzie się zapewne rozwijać,
+a autorzy będą się na nią zgadzać nawet wbrew własnemu
+interesowi. Naiwnością byłoby wierzyć, że główni gracze
+na rynku medialnym ustąpią sieci rozproszonych grup entuzjastów, którzy dzielić się będą między sobą wyselekcjonowanymi źródłami. W tym sensie tezy o fundamentalnej
+rewolucji i przekazaniu całej władzy nad obiegiem dóbr
+kultury internautom były zdecydowanie nazbyt optymistyczne. Mnie osobiście cieszy fakt, że Internet umożliwia
+łatwy dostęp do nisz, a poszukujący różnorodności z całą
+pewnością mogą do nich dotrzeć.
+
+Prawo autorskie nie jest dostosowane do rzeczywistości, w której w każdej minucie powstają gigabajty
+nowych treści, a użytkownicy oczekują, że będą mogli
+nie tylko swobodnie się z nimi zapoznać, ale również
+przesłać dalej czy przerobić. Dlatego w obecnej postaci
+jest obciążeniem, a nie usprawnieniem obiegu kultury. Nie możemy jednak spodziewać się szybkiego nadejścia rewolucji w legislacji. Ja liczę na zmianę, która
+będzie wywołana powolnymi przekształceniami nie
+tyle na rynku medialnym, co w środowisku naukowym
+i edukacyjnym. To właśnie w tych obszarach najszybciej
+adaptowane są wolne licencje, które umożliwiają dzielenie się i przekształcanie treści edukacyjnych. Kolejne
+pokolenia wychowywane na tak udostępnianych treściach będą oczekiwały podobnej swobody w dziedzinie kultury. To one mogą przeprowadzić reformę prawa
+autorskiego na miarę nowego stulecia.
+
+### Marcin Beme, twórca serwisu z audiobookami Audioteka.pl:
+
+Najważniejsze w obrocie treściami kultury w Sieci jest
+„dopieszczenie” klientki lub klienta: zaoferowanie im
+pełnej, stabilnej, łatwej w użyciu usługi. Mobilne technologie w kieszeni każdego potencjalnego użytkownika
+i użytkowniczki to ogromna szansa rozpowszechniania
+dostępu do treści kultury. Ale trzeba pamiętać, że konkurencja – w sensie innych treści i rozrywek – jest tylko
+„one app away”. Okres, przez który człowiek utrzymuje
+koncentrację na jednym obiekcie zanim zdecyduje się
+przenieść gdzie indziej (tzw. attention span), jest bardzo krótki, a treści kultury mają inną charakterystykę
+niż serwisy plotko-kwejkowe-podobne. Jeżeli nie zapewnimy użytkowniczkom i użytkownikom absolutnie wyjątkowego doświadczenia w kontakcie z naszym
+serwisem, to tak samo łatwo, jak ich zdobyliśmy, możemy ich stracić.
+
+„Pirat” moim zdaniem to osoba, która nie dostała satysfakcjonującej oferty w autoryzowanych źródłach.
+Gros ludzi nie wie, że korzysta z serwisów, które łamią
+prawo, często przecież za to korzystanie płaci. Jeśli zastanawiamy się, czy łatwiej jest wyszukiwać i karać za
+nielegalne udostępnianie filmów czy muzyki, czy też
+z klientów takich serwisów robić klientów serwisów
+szanujących prawa autorskie, to to drugie rozwiązanie
+wydaje mi się łatwiejsze. Jednak jeszcze łatwiejsze
+wydaje się – z punktu widzenia przedsiębiorcy sprzedającego audiobooki – w pierwszej kolejności dotrzeć
+do tych, którzy dotychczas nie konsumowali kultury
+w Sieci, ale są uczestnikami mobilnej społeczności i,
+używają smartfonów i tabletów oraz mają możliwości
+finansowe, by za dobrze przygotowany serwis zapłacić.
+
+### Bartek Chaciński, dziennikarz i redaktor działu kultury tygodnika „Polityka”:
+
+Serwisy _streamingowe_, które dają dostęp do jak największej ilości zasobów w Sieci w cenie jednego abonamentu, to zdecydowanie przyszłość. Po latach prób
+i błędów wreszcie się okazało, że jakiś model się sprawdza. Przykłady ze Skandynawii, która stała się poligonem takich rozwiązań, pokazują, że minimalizują one
+nielegalny obrót plikami i zastępują go. Serwisy _streamingowe_ będą służyły do zapoznania się z komercyjnymi wytworami kultury – fani, pasjonaci pójdą dalej,
+kupując płyty lub uczestnicząc w koncertach ulubionych wykonawców.
+
+Może zyski z tych nowych modeli dystrybucji nie będą
+takie, jakich by się spodziewali autorzy, ale przynajmniej
+ich utwory będą sprzedawane, a nie brane za darmo.
+Zresztą dajmy temu rynkowi jeszcze się rozwinąć, prawdziwe korzyści mogą jeszcze przyjść.
+
+Jednocześnie wydaje się, że ruch Creative Commons,
+którego jestem gorącym zwolennikiem, wydaje się słabnie. Może wraz ze zmianami, które przyniosą serwisy
+_streamingowe_, dojdzie do umocnienia status quo, jeśli
+chodzi o prawo autorskie, bo skoro okaże się, że można
+zarabiać na starych warunkach, to po co je zmieniać.
+
+
+---
+
+<div class="przypisy">{%- filter markdown -%}
+
+
+<a id="f01" href="#t01">1: </a>Por. Kuciński J., Podręcznik metodyki foresight dla ekspertów projektu Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza
+„Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa 2010
+
+<a id="f02" href="#t02">2: </a>Zob. Bell W., Foundations of Futures Studies, Volume 1: Human Science
+for a New Era, New Jersey 2003
+
+<a id="f03" href="#t03">3: </a>Tarkowski A., Bendyk E., Scenariusze przyszłości bibliotek, Warszawa 2011
+
+<a id="f04" href="#t04">4: </a>Bendyk E., Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością, (w:), Scenariusze
+rozwoju lokalnych polityk kultury, Warszawa 2012
+
+jeśli chcecie państwo podzielić się swoimi uwagami na temat
+wyników naszego badania, prześlijcie je na adres:
+<a href="mailto:fundacja@nowoczesnapolska.org.pl">fundacja@nowoczesnapolska.org.pl</a>.
+
+{%- endfilter -%}
+</div>
+
{% endblock %}
fnp / static.git / blobdiff