X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/static.git/blobdiff_plain/4678df00afdffa0ff438fb4dc9885e1d267c88eb..a07f6c963a7fd16ec39687dea0e9f41bb085f102:/content/texts/outro/metodologia.html
diff --git a/content/texts/outro/metodologia.html b/content/texts/outro/metodologia.html
index f81183b..0136332 100644
--- a/content/texts/outro/metodologia.html
+++ b/content/texts/outro/metodologia.html
@@ -6,7 +6,265 @@ order: 2
---
{% block lead %}
+W ramach projektu badawczego wykorzystaliÅmy elementy metodologii _foresight_
+ze wzglÄdu na jej spoÅeczny, kreatywny, procesowy i wielowymiarowy charakter
{% endblock %}
{% block text %}
+
+Cel, jaki zostaÅ postawiony przed zespoÅem badawczym,
+to pokazanie możliwych za 25 lat rozwiÄ
zaÅ legislacyjnych oraz modeli biznesowych zwiÄ
zanych z funkcjonowaniem praw autorskich w szerszym kontekÅcie
+kultury, spoÅeczeÅstwa, edukacji, polityk publicznych
+oraz ekonomii. Efekt tych prac ma staÄ siÄ przyczynkiem do rozpoczÄcia rozmowy nad przyszÅoÅciÄ
tworzenia, wykorzystywania i udostÄpniania dzieÅ kultury.
+To zadanie â jak i każda inna próba wpÅyniÄcia na zakres i poziom debaty publicznej â jest wyzwaniem ambitnym. Ponadto refleksja nad przyszÅoÅciÄ
tak odlegÅÄ
+jest obarczona dużym ryzykiem, ponieważ dotychczasowe trendy mogÄ
zmieniÄ kierunek, trzeba też zakÅadaÄ możliwoÅÄ zaistnienia zdarzeÅ, które caÅkowicie
+zmieniÄ
sytuacjÄ. Dlatego postanowiliÅmy skorzystaÄ
+z metody badawczej zwanej _foresight_.
+
+Metodologia _foresight_ (ang. przewidywanie) pozwala nam na zbliżenie siÄ do sytuacji, jaka bÄdzie miaÅa
+miejsce za 20-30 lat poprzez opisanie jej w postaci kilku
+scenariuszy pokazujÄ
cych możliwy rozwój wypadków1.
+Sama metoda ÅÄ
czy z jednej strony podejÅcie analityczno-badawcze (m.in. analizÄ dostÄpnych badaÅ dotyczÄ
cych interesujÄ
cej tematyki, tzw. _desk-research_,
+badania iloÅciowe, analizy statystyczne) z podejÅciem
+opartym na metodach pobudzajÄ
cych myÅlenie twórcze (warsztaty kreatywne).
+
+_Foresight_ to metoda partycypacyjna â jej celem jest formuÅowanie możliwych wizji przyszÅoÅci w oparciu o debatÄ uwspólniajÄ
cÄ
różne punkty widzenia. CzÄsto wykorzystuje podejÅcie scenariuszowe â w oparciu o trendy
+i czynniki niepewnoÅci formuÅuje siÄ potencjalne opisy
+przyszÅoÅci.
+
+Metodologia ta jest rozwijana od 80 lat, a za jednego
+z jej prekursorów uważa siÄ amerykaÅskiego socjologa
+Williama F. Ogburna2, przedstawiciela nurtu determinizmu technologicznego i autora koncepcji opóźnienia
+kulturowego (determinujÄ
cy prymat techniki).
+
+Jej rozkwit przypadÅ na drugÄ
poÅowÄ XX wieku, kiedy takie firmy jak RAND czy Shell zaczÄÅy jÄ
wykorzystywaÄ w próbach strategicznego przygotowania
+siÄ do przyszÅoÅci. Metoda badaÅ i analiz _foresightowych_ jest wykorzystywana przede wszystkim w planowaniu strategicznym zwiÄ
zanym z rozwojem nauk
+ÅcisÅych i instytucji je wykorzystujÄ
cych, a także do
+tworzenia scenariuszy przyszÅoÅci dla ÅciÅle zdefiniowanych sektorów gospodarki, przedsiÄbiorstw
+czy nawet paÅstw.
+
+_Foresight_ sprawdza siÄ także w tematach spoÅecznych,
+dziÄki technikom, które zachowujÄ
spoÅeczne, kreatywne, procesowe i wielowymiarowe podejÅcie do prowadzonego badania i analizy jego wyników.
+
+SpoÅeczny charakter _foresightu_ zakÅada angażowanie
+na różnych etapach zarówno ekspertów ÅciÅle zwiÄ
zanych z danym tematem, jak i osób reprezentujÄ
cych
+bardziej odlegÅe dziedziny. Osobom zaproszonym do
+projektu należy stworzyÄ warunki do dyskusji, uzgadniania stanowisk oraz weryfikacji wÅasnych poglÄ
dów,
+by wiedza powstajÄ
ca podczas projektu miaÅa charakter spoÅeczny.
+
+W trakcie warsztatów stosuje siÄ techniki zwiÄkszajÄ
ce
+kreatywnoÅÄ, by zachÄciÄ do myÅlenia poza schematami i projektowanie nowych rozwiÄ
zaÅ.
+
+Procesowe podejÅcie oparte na myÅleniu kategoriami
+przyszÅoÅci jest kluczowe dla projektów foresightowych
+z uwagi na koniecznoÅÄ wielokrotnego sprawdzania tez
+i pomysÅów. Proces to również czas niezbÄdny do analiz i tworzenia scenariuszy.
+
+WielowymiarowoÅÄ w _foresighcie_ wyraża siÄ poprzez gotowoÅÄ do uwzglÄdniania wielu perspektyw
+i kontekstów.
+
+Na poziomie organizacji projektów _foresightowych_ powyższe cechy przejawiajÄ
siÄ w doborze technik i metod
+pracy (przestrzeÅ, metody warsztatowe, _networking_),
+gotowoÅci do eksperymentowania i weryfikowania oraz
+otwartoÅci na podejmowanie ryzyka.
+
+Na potrzeby niniejszego badania zostaÅ zaprojektowany
+proces skÅadajÄ
cy siÄ z trzech etapów:
+
+* trzy panele eksperckie (listopad 2013 â luty 2014)
+prowadzone przy wykorzystaniu kreatywnych
+metod warsztatowych, na które zostali zaproszeni przedstawicielki
+i przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych oraz sektorów
+gospodarki (biogramy wszystkich zaangażowanych osób znajdujÄ
+siÄ na [osobnej stronie]({{ content_url('/zespol') }}) niniejszego raportu),
+
+oraz dodatkowo:
+
+* ankieta online wypeÅniana przez zaangażowane
+ w projekt osoby pomagajÄ
ca uporzÄ
dkowaÄ wiedzÄ zebranÄ
na jednym z warsztatów,
+* _desk research_ poÅwiÄcony ogólnoÅwiatowym
+ trendom wpÅywajÄ
cym na funkcjonowanie praw
+ autorskich.
+
+KluczowÄ
rolÄ w caÅym procesie odegraÅy warsztaty z udziaÅem ekspertek i ekspertów, których celem
+byÅo wypracowanie czterech scenariuszy przyszÅoÅci.
+JednoczeÅnie warsztaty realizowaÅy postulat partycypacyjnoÅci â uczestnikami spotkaÅ byli przedstawiciele zarówno autorów, poÅredników jak i użytkowników
+dóbr kultury, czyli wszystkie zaangażowane w tworzenie
+i wykorzystywanie praw autorskich strony. Spotkania
+miaÅy charakter warsztatowy, wykorzystujÄ
cy techniki
+kreatywne i z zakresu treningu twórczoÅci.
+
+Celem pierwszego warsztatu byÅo zdefiniowanie przedmiotu projektu â odpowiedzenie na pytanie, czym sÄ
+dzisiaj prawa autorskie (kontekst, zakresy, sposoby
+użycia, aktorzy) â oraz zdefiniowanie trendów, które mogÄ
wpÅywaÄ na prawa autorskie w przyszÅoÅci
+(m. in. na bazie wyników desk researchu). WÅród omawianych trendów znalazÅy siÄ tendencje opisujÄ
ce zmiany spoÅeczne, ekonomiczne, technologiczne i kulturowe.
+
+Dyskusja o trendach byÅa punktem wyjÅcia do wyboru kluczowych dla dalszego tworzenia scenariuszy
+przyszÅoÅci âczynników niepewnoÅciâ, czyli takich zjawisk, których kierunków i siÅy rozwoju nie jesteÅmy
+w stanie przewidzieÄ. Osie stworzone przez przecinajÄ
ce siÄ âczynniki niepewnoÅciâ wyznaczajÄ
pola sÅużÄ
ce budowaniu poszczególnych scenariuszy. PrzyjÄliÅmy
+zaÅożenie, że na potrzeby tego projektu zostanÄ
wybrane
+dwa takie czynniki kluczowe dla przyszÅoÅci tworzenia,
+wykorzystywania i udostÄpniania kultury, które wyznaczÄ
cztery scenariusze.
+
+PomiÄdzy warsztatami ekspertki i eksperci, wykorzystujÄ
c
+ankietÄ online, zhierarchizowali pod wzglÄdem ważnoÅci
+i prawdopodobieÅstwa wystÄpowania trendy (z listy wypracowanych wczeÅniej okoÅo 60 pozycji każdy wskazywaÅ
+na 10-stopniowej skali te, które wedÅug niego bÄdÄ
miaÅy
+najwiÄkszy wpÅyw na przyszÅoÅÄ tworzenia, udostÄpniania i wykorzystywania dóbr kultury w kontekÅcie prawa
+autorskiego za 25 lat w Europie). W ten sposób zostaÅo
+wybranych 17 trendów, które stanowiÅy punkt odniesienia
+w tworzeniu scenariuszy â ich opis znajduje siÄ w rozdziale
+[âCo nas czeka?â]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}) niniejszego raportu.
+
+Drugi warsztat otwieraÅ proces formuÅowania i pogÅÄbiania scenariuszy przyszÅoÅci w perspektywie roku
+2040. Punktem wyjÅcia byÅo wybranie dwóch kluczowych âczynników niepewnoÅciâ (osi), za które zostaÅy
+przyjÄte:
+
+* konwergencja usÅug versus dywergencja usÅug
+ Åwiadczonych przez poÅredników w obrocie dzieÅami kultury;
+* podejÅcie pro-rynkowe versus podejÅcie pro-wspólnotowe wyrażane w politykach publicznych (paÅstwa i organizacji miÄdzynarodowych, takich jak
+ Unia Europejska).
+
+Z przeciÄcia tych dwóch osi powstaÅy cztery możliwe
+scenariusze:
+
+
+
+Dalsza praca ekspertek i ekspertów polegaÅa na wypeÅnianiu scenariuszy treÅciÄ
i ciÄ
gÅym sprawdzaniu
+przyjmowanych w trakcie pracy zaÅożeÅ pod kÄ
tem
+wybranych trendów, grup interesów (autorów, poÅredników, przedstawicieli systemu stanowiÄ
cego prawo
+oraz użytkowników). TworzÄ
c scenariusze, próbowano odpowiedzieÄ na pytania zwiÄ
zane z każdym z nich,
+miÄdzy innymi takie:
+
+* jak wyglÄ
da spoÅeczeÅstwo obywatelskie?
+* jaki jest wzorzec udanego życia?
+* jak wyglÄ
da system edukacji?
+* jak wyglÄ
da system ekonomiczny?
+* jak funkcjonuje sektor kreatywny?
+* jaka jest sytuacja twórców i twórczyŠtzw. kultury wysokiej i sztuki krytycznej?
+* jaki jest model uczestnictwa w kulturze?
+* jak technologia wpÅywa na konsumpcjÄ kultury?
+* jak prawo traktuje autora i użytkownika kultury, jak reguluje relacjÄ pomiÄdzy nimi?
+
+Ostatni, trzeci warsztat poÅwiÄcony byÅ doprecyzowaniu
+i pogÅÄbieniu poszczególnych scenariuszy oraz przyjrzeniu siÄ sytuacji różnych aktorów w każdym z nich.
+Warto zwróciÄ uwagÄ, że wszystkie warsztaty przebiegaÅy w sposób niezwykle dynamiczny, przy dużym zaangażowaniu osób biorÄ
cych w nich udziaÅ.
+
+Na podstawie szczegóÅowej analizy tych czterech scenariuszy MiÅada JÄdrysik, dziennikarka, która braÅa udziaÅ
+we wszystkich spotkaniach eksperckich, przygotowaÅa
+narracyjny opis poszczególnych możliwych âÅwiatówâ,
+stanowiÄ
cych gÅównÄ
czÄÅÄ niniejszego raportu.
+
+Wypracowane scenariusze mogÄ
stanowiÄ punkt wyjÅcia
+do poszerzania zakresu debaty i w dalszym kroku uwspólniania podejÅÄ do praw autorskich przez szerszÄ
niż obecnie grupÄ autorów, poÅredników oraz użytkowników dzieÅ
+kultury. Autorzy projektu âScenariusze przyszÅoÅci bibliotekâ podkreÅlajÄ
, że â_Foresight_ jest przede wszystkim
+sposobem na oswajanie siÄ z myÅleniem o przyszÅoÅci
+oraz na przyjÄcie proaktwnego stosunku do zachodzÄ
cych
+zmianâ3. Ponadto, poprzez wÅÄ
czenie różnych perspektywy i aktorów, stwarza możliwoÅÄ werbalizacji stanowisk
+przez osoby i grupy wyÅÄ
czane z dominujÄ
cego dyskursu.
+W tekÅcie âProspektywa, czyli zarzÄ
dzanie przyszÅoÅciÄ
â
+Edwin Bendyk4 twierdzÄ
co odpowiada na pytanie, czy metoda _foresight_ może pomóc w mierzeniu siÄ z realnymi
+wyzwaniami. Takim realnym wyzwaniem dla osób zainteresowanych ksztaÅtowaniem relacji spoÅecznych, edukacji, sektora kreatywnego, kultury i technologii w Europie
+w perspektywie 25 lat jest w naszym przekonaniu ksztaÅt
+prawa autorskiego.
+
+ZapytaliÅmy troje ekspertów o ich opiniÄ na temat przyszÅoÅci norm i praktyk zwiÄ
zanych z prawem autorskim.
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
+
+### Justyna Hofmokl, badaczka Internetu i dziaÅaczka na rzecz wolnej kultury:
+
+Nie jesteÅmy w stanie zahamowaÄ apetytu użytkowników
+na filmy, muzykÄ, teksty czy obrazy, który zostaÅ rozbudzony przez rozwój Internetu. DostÄpnoÅÄ wszelkich dóbr
+kultury na wyciÄ
gniÄcie rÄki sprawiÅa, że oczekujemy nowoÅci w dobrej rozdzielczoÅci i dowolnej wersji jÄzykowej
+natychmiast. SÄ
dzÄ, że dziaÅania dostawców treÅci kultury
+bÄdÄ
zmierzaÅy w wiÄkszym stopniu ku zaspokojeniu pragnieÅ konsumentów niż penalizowaniu dziaÅaÅ prowadzÄ
cych do uzyskania dostÄpu do treÅci. Oferta komercyjna,
+w systemie abonamentowym bÄdzie siÄ zapewne rozwijaÄ,
+a autorzy bÄdÄ
siÄ na niÄ
zgadzaÄ nawet wbrew wÅasnemu
+interesowi. NaiwnoÅciÄ
byÅoby wierzyÄ, że gÅówni gracze
+na rynku medialnym ustÄ
piÄ
sieci rozproszonych grup entuzjastów, którzy dzieliÄ siÄ bÄdÄ
miÄdzy sobÄ
wyselekcjonowanymi źródÅami. W tym sensie tezy o fundamentalnej
+rewolucji i przekazaniu caÅej wÅadzy nad obiegiem dóbr
+kultury internautom byÅy zdecydowanie nazbyt optymistyczne. Mnie osobiÅcie cieszy fakt, że Internet umożliwia
+Åatwy dostÄp do nisz, a poszukujÄ
cy różnorodnoÅci z caÅÄ
+pewnoÅciÄ
mogÄ
do nich dotrzeÄ.
+
+Prawo autorskie nie jest dostosowane do rzeczywistoÅci, w której w każdej minucie powstajÄ
gigabajty
+nowych treÅci, a użytkownicy oczekujÄ
, że bÄdÄ
mogli
+nie tylko swobodnie siÄ z nimi zapoznaÄ, ale również
+przesÅaÄ dalej czy przerobiÄ. Dlatego w obecnej postaci
+jest obciÄ
żeniem, a nie usprawnieniem obiegu kultury. Nie możemy jednak spodziewaÄ siÄ szybkiego nadejÅcia rewolucji w legislacji. Ja liczÄ na zmianÄ, która
+bÄdzie wywoÅana powolnymi przeksztaÅceniami nie
+tyle na rynku medialnym, co w Årodowisku naukowym
+i edukacyjnym. To wÅaÅnie w tych obszarach najszybciej
+adaptowane sÄ
wolne licencje, które umożliwiajÄ
dzielenie siÄ i przeksztaÅcanie treÅci edukacyjnych. Kolejne
+pokolenia wychowywane na tak udostÄpnianych treÅciach bÄdÄ
oczekiwaÅy podobnej swobody w dziedzinie kultury. To one mogÄ
przeprowadziÄ reformÄ prawa
+autorskiego na miarÄ nowego stulecia.
+
+### Marcin Beme, twórca serwisu z audiobookami Audioteka.pl:
+
+Najważniejsze w obrocie treÅciami kultury w Sieci jest
+âdopieszczenieâ klientki lub klienta: zaoferowanie im
+peÅnej, stabilnej, Åatwej w użyciu usÅugi. Mobilne technologie w kieszeni każdego potencjalnego użytkownika
+i użytkowniczki to ogromna szansa rozpowszechniania
+dostÄpu do treÅci kultury. Ale trzeba pamiÄtaÄ, że konkurencja â w sensie innych treÅci i rozrywek â jest tylko
+âone app awayâ. Okres, przez który czÅowiek utrzymuje
+koncentracjÄ na jednym obiekcie zanim zdecyduje siÄ
+przenieÅÄ gdzie indziej (tzw. attention span), jest bardzo krótki, a treÅci kultury majÄ
innÄ
charakterystykÄ
+niż serwisy plotko-kwejkowe-podobne. Jeżeli nie zapewnimy użytkowniczkom i użytkownikom absolutnie wyjÄ
tkowego doÅwiadczenia w kontakcie z naszym
+serwisem, to tak samo Åatwo, jak ich zdobyliÅmy, możemy ich straciÄ.
+
+âPiratâ moim zdaniem to osoba, która nie dostaÅa satysfakcjonujÄ
cej oferty w autoryzowanych źródÅach.
+Gros ludzi nie wie, że korzysta z serwisów, które ÅamiÄ
+prawo, czÄsto przecież za to korzystanie pÅaci. JeÅli zastanawiamy siÄ, czy Åatwiej jest wyszukiwaÄ i karaÄ za
+nielegalne udostÄpnianie filmów czy muzyki, czy też
+z klientów takich serwisów robiÄ klientów serwisów
+szanujÄ
cych prawa autorskie, to to drugie rozwiÄ
zanie
+wydaje mi siÄ Åatwiejsze. Jednak jeszcze Åatwiejsze
+wydaje siÄ â z punktu widzenia przedsiÄbiorcy sprzedajÄ
cego audiobooki â w pierwszej kolejnoÅci dotrzeÄ
+do tych, którzy dotychczas nie konsumowali kultury
+w Sieci, ale sÄ
uczestnikami mobilnej spoÅecznoÅci i,
+używajÄ
smartfonów i tabletów oraz majÄ
możliwoÅci
+finansowe, by za dobrze przygotowany serwis zapÅaciÄ.
+
+### Bartek ChaciÅski, dziennikarz i redaktor dziaÅu kultury tygodnika âPolitykaâ:
+
+Serwisy _streamingowe_, które dajÄ
dostÄp do jak najwiÄkszej iloÅci zasobów w Sieci w cenie jednego abonamentu, to zdecydowanie przyszÅoÅÄ. Po latach prób
+i bÅÄdów wreszcie siÄ okazaÅo, że jakiÅ model siÄ sprawdza. PrzykÅady ze Skandynawii, która staÅa siÄ poligonem takich rozwiÄ
zaÅ, pokazujÄ
, że minimalizujÄ
one
+nielegalny obrót plikami i zastÄpujÄ
go. Serwisy _streamingowe_ bÄdÄ
sÅużyÅy do zapoznania siÄ z komercyjnymi wytworami kultury â fani, pasjonaci pójdÄ
dalej,
+kupujÄ
c pÅyty lub uczestniczÄ
c w koncertach ulubionych wykonawców.
+
+Może zyski z tych nowych modeli dystrybucji nie bÄdÄ
+takie, jakich by siÄ spodziewali autorzy, ale przynajmniej
+ich utwory bÄdÄ
sprzedawane, a nie brane za darmo.
+ZresztÄ
dajmy temu rynkowi jeszcze siÄ rozwinÄ
Ä, prawdziwe korzyÅci mogÄ
jeszcze przyjÅÄ.
+
+JednoczeÅnie wydaje siÄ, że ruch Creative Commons,
+którego jestem gorÄ
cym zwolennikiem, wydaje siÄ sÅabnie. Może wraz ze zmianami, które przyniosÄ
serwisy
+_streamingowe_, dojdzie do umocnienia status quo, jeÅli
+chodzi o prawo autorskie, bo skoro okaże siÄ, że można
+zarabiaÄ na starych warunkach, to po co je zmieniaÄ.
+
+
+---
+
+