X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/static.git/blobdiff_plain/4678df00afdffa0ff438fb4dc9885e1d267c88eb..a07f6c963a7fd16ec39687dea0e9f41bb085f102:/content/texts/outro/metodologia.html diff --git a/content/texts/outro/metodologia.html b/content/texts/outro/metodologia.html index f81183b..0136332 100644 --- a/content/texts/outro/metodologia.html +++ b/content/texts/outro/metodologia.html @@ -6,7 +6,265 @@ order: 2 --- {% block lead %} +W ramach projektu badawczego wykorzystaliśmy elementy metodologii _foresight_ +ze względu na jej społeczny, kreatywny, procesowy i wielowymiarowy charakter {% endblock %} {% block text %} + +Cel, jaki został postawiony przed zespołem badawczym, +to pokazanie możliwych za 25 lat rozwiązań legislacyjnych oraz modeli biznesowych związanych z funkcjonowaniem praw autorskich w szerszym kontekście +kultury, społeczeństwa, edukacji, polityk publicznych +oraz ekonomii. Efekt tych prac ma stać się przyczynkiem do rozpoczęcia rozmowy nad przyszłością tworzenia, wykorzystywania i udostępniania dzieł kultury. +To zadanie – jak i każda inna próba wpłynięcia na zakres i poziom debaty publicznej – jest wyzwaniem ambitnym. Ponadto refleksja nad przyszłością tak odległą +jest obarczona dużym ryzykiem, ponieważ dotychczasowe trendy mogą zmienić kierunek, trzeba też zakładać możliwość zaistnienia zdarzeń, które całkowicie +zmienią sytuację. Dlatego postanowiliśmy skorzystać +z metody badawczej zwanej _foresight_. + +Metodologia _foresight_ (ang. przewidywanie) pozwala nam na zbliżenie się do sytuacji, jaka będzie miała +miejsce za 20-30 lat poprzez opisanie jej w postaci kilku +scenariuszy pokazujących możliwy rozwój wypadków1. +Sama metoda łączy z jednej strony podejście analityczno-badawcze (m.in. analizę dostępnych badań dotyczących interesującej tematyki, tzw. _desk-research_, +badania ilościowe, analizy statystyczne) z podejściem +opartym na metodach pobudzających myślenie twórcze (warsztaty kreatywne). + +_Foresight_ to metoda partycypacyjna – jej celem jest formułowanie możliwych wizji przyszłości w oparciu o debatę uwspólniającą różne punkty widzenia. Często wykorzystuje podejście scenariuszowe – w oparciu o trendy +i czynniki niepewności formułuje się potencjalne opisy +przyszłości. + +Metodologia ta jest rozwijana od 80 lat, a za jednego +z jej prekursorów uważa się amerykańskiego socjologa +Williama F. Ogburna2, przedstawiciela nurtu determinizmu technologicznego i autora koncepcji opóźnienia +kulturowego (determinujący prymat techniki). + +Jej rozkwit przypadł na drugą połowę XX wieku, kiedy takie firmy jak RAND czy Shell zaczęły ją wykorzystywać w próbach strategicznego przygotowania +się do przyszłości. Metoda badań i analiz _foresightowych_ jest wykorzystywana przede wszystkim w planowaniu strategicznym związanym z rozwojem nauk +ścisłych i instytucji je wykorzystujących, a także do +tworzenia scenariuszy przyszłości dla ściśle zdefiniowanych sektorów gospodarki, przedsiębiorstw +czy nawet państw. + +_Foresight_ sprawdza się także w tematach społecznych, +dzięki technikom, które zachowują społeczne, kreatywne, procesowe i wielowymiarowe podejście do prowadzonego badania i analizy jego wyników. + +Społeczny charakter _foresightu_ zakłada angażowanie +na różnych etapach zarówno ekspertów ściśle związanych z danym tematem, jak i osób reprezentujących +bardziej odległe dziedziny. Osobom zaproszonym do +projektu należy stworzyć warunki do dyskusji, uzgadniania stanowisk oraz weryfikacji własnych poglądów, +by wiedza powstająca podczas projektu miała charakter społeczny. + +W trakcie warsztatów stosuje się techniki zwiększające +kreatywność, by zachęcić do myślenia poza schematami i projektowanie nowych rozwiązań. + +Procesowe podejście oparte na myśleniu kategoriami +przyszłości jest kluczowe dla projektów foresightowych +z uwagi na konieczność wielokrotnego sprawdzania tez +i pomysłów. Proces to również czas niezbędny do analiz i tworzenia scenariuszy. + +Wielowymiarowość w _foresighcie_ wyraża się poprzez gotowość do uwzględniania wielu perspektyw +i kontekstów. + +Na poziomie organizacji projektów _foresightowych_ powyższe cechy przejawiają się w doborze technik i metod +pracy (przestrzeń, metody warsztatowe, _networking_), +gotowości do eksperymentowania i weryfikowania oraz +otwartości na podejmowanie ryzyka. + +Na potrzeby niniejszego badania został zaprojektowany +proces składający się z trzech etapów: + +* trzy panele eksperckie (listopad 2013 – luty 2014) +prowadzone przy wykorzystaniu kreatywnych +metod warsztatowych, na które zostali zaproszeni przedstawicielki +i przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych oraz sektorów +gospodarki (biogramy wszystkich zaangażowanych osób znajdują +się na [osobnej stronie]({{ content_url('/zespol') }}) niniejszego raportu), + +oraz dodatkowo: + +* ankieta online wypełniana przez zaangażowane + w projekt osoby pomagająca uporządkować wiedzę zebraną na jednym z warsztatów, +* _desk research_ poświęcony ogólnoświatowym + trendom wpływającym na funkcjonowanie praw + autorskich. + +Kluczową rolę w całym procesie odegrały warsztaty z udziałem ekspertek i ekspertów, których celem +było wypracowanie czterech scenariuszy przyszłości. +Jednocześnie warsztaty realizowały postulat partycypacyjności – uczestnikami spotkań byli przedstawiciele zarówno autorów, pośredników jak i użytkowników +dóbr kultury, czyli wszystkie zaangażowane w tworzenie +i wykorzystywanie praw autorskich strony. Spotkania +miały charakter warsztatowy, wykorzystujący techniki +kreatywne i z zakresu treningu twórczości. + +Celem pierwszego warsztatu było zdefiniowanie przedmiotu projektu – odpowiedzenie na pytanie, czym są +dzisiaj prawa autorskie (kontekst, zakresy, sposoby +użycia, aktorzy) – oraz zdefiniowanie trendów, które mogą wpływać na prawa autorskie w przyszłości +(m. in. na bazie wyników desk researchu). Wśród omawianych trendów znalazły się tendencje opisujące zmiany społeczne, ekonomiczne, technologiczne i kulturowe. + +Dyskusja o trendach była punktem wyjścia do wyboru kluczowych dla dalszego tworzenia scenariuszy +przyszłości „czynników niepewności”, czyli takich zjawisk, których kierunków i siły rozwoju nie jesteśmy +w stanie przewidzieć. Osie stworzone przez przecinające się „czynniki niepewności” wyznaczają pola służące budowaniu poszczególnych scenariuszy. Przyjęliśmy +założenie, że na potrzeby tego projektu zostaną wybrane +dwa takie czynniki kluczowe dla przyszłości tworzenia, +wykorzystywania i udostępniania kultury, które wyznaczą cztery scenariusze. + +Pomiędzy warsztatami ekspertki i eksperci, wykorzystując +ankietę online, zhierarchizowali pod względem ważności +i prawdopodobieństwa występowania trendy (z listy wypracowanych wcześniej około 60 pozycji każdy wskazywał +na 10-stopniowej skali te, które według niego będą miały +największy wpływ na przyszłość tworzenia, udostępniania i wykorzystywania dóbr kultury w kontekście prawa +autorskiego za 25 lat w Europie). W ten sposób zostało +wybranych 17 trendów, które stanowiły punkt odniesienia +w tworzeniu scenariuszy – ich opis znajduje się w rozdziale +[„Co nas czeka?”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}) niniejszego raportu. + +Drugi warsztat otwierał proces formułowania i pogłębiania scenariuszy przyszłości w perspektywie roku +2040. Punktem wyjścia było wybranie dwóch kluczowych „czynników niepewności” (osi), za które zostały +przyjęte: + +* konwergencja usług versus dywergencja usług + świadczonych przez pośredników w obrocie dziełami kultury; +* podejście pro-rynkowe versus podejście pro-wspólnotowe wyrażane w politykach publicznych (państwa i organizacji międzynarodowych, takich jak + Unia Europejska). + +Z przecięcia tych dwóch osi powstały cztery możliwe +scenariusze: + + + +Dalsza praca ekspertek i ekspertów polegała na wypełnianiu scenariuszy treścią i ciągłym sprawdzaniu +przyjmowanych w trakcie pracy założeń pod kątem +wybranych trendów, grup interesów (autorów, pośredników, przedstawicieli systemu stanowiącego prawo +oraz użytkowników). Tworząc scenariusze, próbowano odpowiedzieć na pytania związane z każdym z nich, +między innymi takie: + +* jak wygląda społeczeństwo obywatelskie? +* jaki jest wzorzec udanego życia? +* jak wygląda system edukacji? +* jak wygląda system ekonomiczny? +* jak funkcjonuje sektor kreatywny? +* jaka jest sytuacja twórców i twórczyń tzw. kultury wysokiej i sztuki krytycznej? +* jaki jest model uczestnictwa w kulturze? +* jak technologia wpływa na konsumpcję kultury? +* jak prawo traktuje autora i użytkownika kultury, jak reguluje relację pomiędzy nimi? + +Ostatni, trzeci warsztat poświęcony był doprecyzowaniu +i pogłębieniu poszczególnych scenariuszy oraz przyjrzeniu się sytuacji różnych aktorów w każdym z nich. +Warto zwrócić uwagę, że wszystkie warsztaty przebiegały w sposób niezwykle dynamiczny, przy dużym zaangażowaniu osób biorących w nich udział. + +Na podstawie szczegółowej analizy tych czterech scenariuszy Miłada Jędrysik, dziennikarka, która brała udział +we wszystkich spotkaniach eksperckich, przygotowała +narracyjny opis poszczególnych możliwych „światów”, +stanowiących główną część niniejszego raportu. + +Wypracowane scenariusze mogą stanowić punkt wyjścia +do poszerzania zakresu debaty i w dalszym kroku uwspólniania podejść do praw autorskich przez szerszą niż obecnie grupę autorów, pośredników oraz użytkowników dzieł +kultury. Autorzy projektu „Scenariusze przyszłości bibliotek” podkreślają, że „_Foresight_ jest przede wszystkim +sposobem na oswajanie się z myśleniem o przyszłości +oraz na przyjęcie proaktwnego stosunku do zachodzących +zmian”3. Ponadto, poprzez włączenie różnych perspektywy i aktorów, stwarza możliwość werbalizacji stanowisk +przez osoby i grupy wyłączane z dominującego dyskursu. +W tekście „Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością” +Edwin Bendyk4 twierdząco odpowiada na pytanie, czy metoda _foresight_ może pomóc w mierzeniu się z realnymi +wyzwaniami. Takim realnym wyzwaniem dla osób zainteresowanych kształtowaniem relacji społecznych, edukacji, sektora kreatywnego, kultury i technologii w Europie +w perspektywie 25 lat jest w naszym przekonaniu kształt +prawa autorskiego. + +Zapytaliśmy troje ekspertów o ich opinię na temat przyszłości norm i praktyk związanych z prawem autorskim. +----------------------------------------------------------------------------------------------------------- + +### Justyna Hofmokl, badaczka Internetu i działaczka na rzecz wolnej kultury: + +Nie jesteśmy w stanie zahamować apetytu użytkowników +na filmy, muzykę, teksty czy obrazy, który został rozbudzony przez rozwój Internetu. Dostępność wszelkich dóbr +kultury na wyciągnięcie ręki sprawiła, że oczekujemy nowości w dobrej rozdzielczości i dowolnej wersji językowej +natychmiast. Sądzę, że działania dostawców treści kultury +będą zmierzały w większym stopniu ku zaspokojeniu pragnień konsumentów niż penalizowaniu działań prowadzących do uzyskania dostępu do treści. Oferta komercyjna, +w systemie abonamentowym będzie się zapewne rozwijać, +a autorzy będą się na nią zgadzać nawet wbrew własnemu +interesowi. Naiwnością byłoby wierzyć, że główni gracze +na rynku medialnym ustąpią sieci rozproszonych grup entuzjastów, którzy dzielić się będą między sobą wyselekcjonowanymi źródłami. W tym sensie tezy o fundamentalnej +rewolucji i przekazaniu całej władzy nad obiegiem dóbr +kultury internautom były zdecydowanie nazbyt optymistyczne. Mnie osobiście cieszy fakt, że Internet umożliwia +łatwy dostęp do nisz, a poszukujący różnorodności z całą +pewnością mogą do nich dotrzeć. + +Prawo autorskie nie jest dostosowane do rzeczywistości, w której w każdej minucie powstają gigabajty +nowych treści, a użytkownicy oczekują, że będą mogli +nie tylko swobodnie się z nimi zapoznać, ale również +przesłać dalej czy przerobić. Dlatego w obecnej postaci +jest obciążeniem, a nie usprawnieniem obiegu kultury. Nie możemy jednak spodziewać się szybkiego nadejścia rewolucji w legislacji. Ja liczę na zmianę, która +będzie wywołana powolnymi przekształceniami nie +tyle na rynku medialnym, co w środowisku naukowym +i edukacyjnym. To właśnie w tych obszarach najszybciej +adaptowane są wolne licencje, które umożliwiają dzielenie się i przekształcanie treści edukacyjnych. Kolejne +pokolenia wychowywane na tak udostępnianych treściach będą oczekiwały podobnej swobody w dziedzinie kultury. To one mogą przeprowadzić reformę prawa +autorskiego na miarę nowego stulecia. + +### Marcin Beme, twórca serwisu z audiobookami Audioteka.pl: + +Najważniejsze w obrocie treściami kultury w Sieci jest +„dopieszczenie” klientki lub klienta: zaoferowanie im +pełnej, stabilnej, łatwej w użyciu usługi. Mobilne technologie w kieszeni każdego potencjalnego użytkownika +i użytkowniczki to ogromna szansa rozpowszechniania +dostępu do treści kultury. Ale trzeba pamiętać, że konkurencja – w sensie innych treści i rozrywek – jest tylko +„one app away”. Okres, przez który człowiek utrzymuje +koncentrację na jednym obiekcie zanim zdecyduje się +przenieść gdzie indziej (tzw. attention span), jest bardzo krótki, a treści kultury mają inną charakterystykę +niż serwisy plotko-kwejkowe-podobne. Jeżeli nie zapewnimy użytkowniczkom i użytkownikom absolutnie wyjątkowego doświadczenia w kontakcie z naszym +serwisem, to tak samo łatwo, jak ich zdobyliśmy, możemy ich stracić. + +„Pirat” moim zdaniem to osoba, która nie dostała satysfakcjonującej oferty w autoryzowanych źródłach. +Gros ludzi nie wie, że korzysta z serwisów, które łamią +prawo, często przecież za to korzystanie płaci. Jeśli zastanawiamy się, czy łatwiej jest wyszukiwać i karać za +nielegalne udostępnianie filmów czy muzyki, czy też +z klientów takich serwisów robić klientów serwisów +szanujących prawa autorskie, to to drugie rozwiązanie +wydaje mi się łatwiejsze. Jednak jeszcze łatwiejsze +wydaje się – z punktu widzenia przedsiębiorcy sprzedającego audiobooki – w pierwszej kolejności dotrzeć +do tych, którzy dotychczas nie konsumowali kultury +w Sieci, ale są uczestnikami mobilnej społeczności i, +używają smartfonów i tabletów oraz mają możliwości +finansowe, by za dobrze przygotowany serwis zapłacić. + +### Bartek Chaciński, dziennikarz i redaktor działu kultury tygodnika „Polityka”: + +Serwisy _streamingowe_, które dają dostęp do jak największej ilości zasobów w Sieci w cenie jednego abonamentu, to zdecydowanie przyszłość. Po latach prób +i błędów wreszcie się okazało, że jakiś model się sprawdza. Przykłady ze Skandynawii, która stała się poligonem takich rozwiązań, pokazują, że minimalizują one +nielegalny obrót plikami i zastępują go. Serwisy _streamingowe_ będą służyły do zapoznania się z komercyjnymi wytworami kultury – fani, pasjonaci pójdą dalej, +kupując płyty lub uczestnicząc w koncertach ulubionych wykonawców. + +Może zyski z tych nowych modeli dystrybucji nie będą +takie, jakich by się spodziewali autorzy, ale przynajmniej +ich utwory będą sprzedawane, a nie brane za darmo. +Zresztą dajmy temu rynkowi jeszcze się rozwinąć, prawdziwe korzyści mogą jeszcze przyjść. + +Jednocześnie wydaje się, że ruch Creative Commons, +którego jestem gorącym zwolennikiem, wydaje się słabnie. Może wraz ze zmianami, które przyniosą serwisy +_streamingowe_, dojdzie do umocnienia status quo, jeśli +chodzi o prawo autorskie, bo skoro okaże się, że można +zarabiać na starych warunkach, to po co je zmieniać. + + +--- + +
{%- filter markdown -%} + + +1: Por. Kuciński J., Podręcznik metodyki foresight dla ekspertów projektu Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza +„Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa 2010 + +2: Zob. Bell W., Foundations of Futures Studies, Volume 1: Human Science +for a New Era, New Jersey 2003 + +3: Tarkowski A., Bendyk E., Scenariusze przyszłości bibliotek, Warszawa 2011 + +4: Bendyk E., Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością, (w:), Scenariusze +rozwoju lokalnych polityk kultury, Warszawa 2012 + +jeśli chcecie państwo podzielić się swoimi uwagami na temat +wyników naszego badania, prześlijcie je na adres: +fundacja@nowoczesnapolska.org.pl. + +{%- endfilter -%} +
+ {% endblock %}