-<?xml version="1.0"?>
-<rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#"
-xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
-<rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Bajki/Bajki_i_przypowie%C5%9Bci/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_pierwsza">
-<dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
-<dc:title xml:lang="pl">Bajki i przypowieści (1)</dc:title>
-<dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">Bajki i przypowieści</dc:relation.isPartOf>
-<dc:contributor.editor xml:lang="pl">Goliński, Zbigniew</dc:contributor.editor>
-<dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
-<dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sutkowska, Olga</dc:contributor.technical_editor>
-<dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Gałecki, Dariusz</dc:contributor.technical_editor>
-<dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
-<dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
-<dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
-<dc:subject.genre xml:lang="pl">Bajka</dc:subject.genre>
-<dc:subject.genre xml:lang="pl">Przypowieść</dc:subject.genre>
-<dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
-<dc:identifier.url xml:lang="pl">LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL</dc:identifier.url>
-<dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl</dc:source.URL>
-<dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975</dc:source>
-<dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
-<dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
-<dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
-<dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
-<dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
-<dc:date xml:lang="pl">2007-11-29</dc:date>
-<dc:audience xml:lang="pl">SP2</dc:audience>
-<dc:audience xml:lang="pl">G</dc:audience>
-<dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
-<dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
-</rdf:Description>
-</rdf:RDF>
-
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<utwor>
+ <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
+ <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Bajki/Bajki_i_przypowie%C5%9Bci/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_pierwsza">
+ <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
+ <dc:title xml:lang="pl">Bajki i przypowieści (1)</dc:title>
+ <dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">Bajki i przypowieści</dc:relation.isPartOf>
+ <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Goliński, Zbigniew</dc:contributor.editor>
+ <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
+ <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sutkowska, Olga</dc:contributor.technical_editor>
+ <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Gałecki, Dariusz</dc:contributor.technical_editor>
+ <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
+ <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
+ <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
+ <dc:subject.genre xml:lang="pl">Bajka</dc:subject.genre>
+ <dc:subject.genre xml:lang="pl">Przypowieść</dc:subject.genre>
+ <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
+ <dc:identifier.url xml:lang="pl">LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL</dc:identifier.url>
+ <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl</dc:source.URL>
+ <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975</dc:source>
+ <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
+ <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
+ <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
+ <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
+ <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
+ <dc:date xml:lang="pl">2007-11-29</dc:date>
+ <dc:audience xml:lang="pl">SP2</dc:audience>
+ <dc:audience xml:lang="pl">G</dc:audience>
+ <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
+ <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
+ </rdf:Description>
+ </rdf:RDF>
+ <liryka_l>
+ <extra>
+ <!--<elementy_poczatkowe>-->
+ </extra>
+ <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
+ <nazwa_utworu>Bajki i przypowieści. Część pierwsza</nazwa_utworu>
+ <extra>
+ <!--</elementy_poczatkowe>-->
+ </extra>
+ <extra>
+ <!--<tekst_glowny>-->
+ </extra>
+ <naglowek_rozdzial>1. Abuzei i Tair<pr>Jako wzór bajki została wskazana (Bernacki, s. 501) licząca 18 w. bajka M. Guillemarta <tytul_dziela>Abusey i Thair</tytul_dziela> z antologii Blin de Sainmore'a i Luneau de Boisjermaina (<tytul_dziela>Elite de Poesies fugitives</tytul_dziela>, Londres 1770, t. V, s. 137). Istnieją zależności niektórych bajek od zbiorku L. E. Billardona de Sauvigny (<tytul_dziela>Apologues orientaux</tytul_dziela>, Paris 1764), który Krasicki miał w bibliotece, i odnalazł tu również bajkę <tytul_dziela>Abuzei i Thair</tytul_dziela> (III 12) pisaną prozą, która według niego posłużyła Krasickiemu jako bezpośredni wzór, na co wskazują ściślejsze niż z opracowaniem M. Guillemarta relacje tekstowe (Mikulski, s. 192--194). W obu pierwowzorach imię Thair nosi ojciec, w bajce polskiej nadane synowi, natomiast w tekście Krasickiego tytułowe imię drugiego bohatera wcale nie zostało użyte. Pierwotnie bajka ta nosiła prawdopodobnie tytuł <tytul_dziela>Projekta</tytul_dziela>.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191394003499"/><motyw id="m1191394003499">Los, Ojciec, Przemijanie, Syn</motyw>,,Winszuj, ojcze --- rzekł Tair --- w dobrym jestem stanie./
+Jutrom szwagier sułtana i na polowanie/
+Z nim wyjeżdżam". Rzekł ojciec: ,,Wszystko to odmienne./
+Łaska pańska, gust kobiet, pogody jesienne"<pr>Wszystko to odmienne./
+Łaska pańska, gust kobiet, pogody jesienne. --- Dwuwiersz ten wszedł do repertuaru przysłów polskich.</pr>./
+Jakoż zgadł, piękny projekt wcale się nie nadał:/
+Sułtan siostrę odmówił, cały dzień deszcz padał.<end id="e1191394003499"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>2. Potok i rzeka<pr>Zdaniem badaczy (Górski, s. 212--213; Kleiner,1956, s. 173) A. Houdar de la Motte, teoretyk i bajkopisarz francuski (1672--1731) pobudził Krasickiego do ukształtowania kilku bajek, m. in. przeciwstawienie dwóch źródeł (<tytul_dziela>Les deux Sources</tytul_dziela>, III 7) przetworzył poeta polski w bajce o potoku i rzece --- por. również drugą bajkę o tym samym tytule (BP III, 13). Krasicki posiadał w bibliotece dzieła zebrane de la Motte'a (<tytul_dziela>Oeuvres</tytul_dziela>, Paris 1754 t. 1--10). Podobne przeciwieństwo znał również Lafontaine (<tytul_dziela>Le Torrent et la Riviere</tytul_dziela>, VIII 23).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1193650088373"/><motyw id="m1193650088373">Woda </motyw>Potok z wierzchołka góry lecący z hałasem,/
+Śmiał się z rzeki; spokojnie płynęła tymczasem./
+Nie stało wód u góry, gdy śniegi stopniały,/
+Aż z owego potoka strumyk tylko mały./
+Co gorsza: ten, co zaczął z hałasem i krzykiem,/
+Wpadł w rzekę i na koniec przestał być strumykiem.<end id="e1193650088373"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>3. Papuga i wiewiórka</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1195561200753"/><motyw id="m1195561200753">Ptak</motyw>Młoda jedna papuga, piękna, okazała,/
+Lepiej jeszcze od pani swojej szczebiotała./
+Stąd plotki: bo co tylko zdrożnego postrzegła,/
+Zaraz z nową powieścią<pr><slowo_obce>z powieścią</slowo_obce> --- tu: z informacją, doniesieniem.</pr> do jejmości biegła.<end id="e1195561200753"/>/
+Była tam i wiewiórka wychowana z ptaszki<pr><slowo_obce>z ptaszki</slowo_obce> (dawna forma narzędnika l. mn.) --- z ptaszkami.</pr>,/
+Ta tylko pilnowała skoków i igraszki./
+Żyły w zgodzie, co rzadka, zwłaszcza przez czas długi,/
+<begin id="b1191394648803"/><motyw id="m1191394648803">Obyczaje, Sługa</motyw>Pani ptaka kochała, a wiewiórkę sługi./
+Widząc, że jej nie lubią, raz papuga rzekła:/
+,,Rada bym tej niechęci przyczyny dociekła"./
+Rzecze na to wiewiórka: ,,Przyczyny nie badaj,/
+Tak rób jak ja: baw panią, a niewiele gadaj".<end id="e1191394648803"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>4. Lis młody i stary</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1195561281569"/><motyw id="m1195561281569">Bezpieczeństwo, Młodość , Starość</motyw>Młody lis, nieświadomy myśliwych rzemiosła,/
+Cieszył się, że szerść<pe><slowo_obce>szerść</slowo_obce> --- sierść.</pe> nowa na zimę odrosła./
+Rzekł stary: ,,Bezpieczeństwo tych ozdób nie lubi;/
+Nie masz się z czego cieszyć, ta nas piękność gubi".<end id="e1195561281569"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>5. Kulawy i ślepy<pr>Motyw spółki kulawego i ślepego ma bardzo rozległą tradycję w bajkopisarstwie, zarówno wschodnią, jak i grecką, w kilku wszakże wariantach. Z opracowań późniejszych odnajdujemy ją m.in u Ch. F. Gellerta (<tytul_dziela>L'Aveugle et le Boiteux</tytul_dziela>; tytuł niemiecki <tytul_dziela>Der Blinde und der Lahme</tytul_dziela>), którego zbiorek miał Krasicki również w bibliotece (<tytul_dziela>Fables et contes</tytul_dziela>, Strasbourg 1750, s. 48--50). W Polsce przypowieść tę opracowali literacko: M. Rej w <tytul_dziela>Zwierzyńcu</tytul_dziela>, S. Klonowic w <tytul_dziela>Worku Judaszów</tytul_dziela>, W. Potocki w <tytul_dziela>Ogrodzie fraszek</tytul_dziela> (I 221) i in. Por. J. Krzyżanowski, <tytul_dziela>,,Niósł ślepy kulawego..."</tytul_dziela> [w:] <tytul_dziela>Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru</tytul_dziela>, Warszawa 1961, s. 266--276.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191394941677"/><motyw id="m1191394941677">Bezpieczeństwo, Przywódca, Władza</motyw>Niósł ślepy kulawego, dobrze im się działo;/
+Ale że to ślepemu nieznośno się zdało,/
+Iż musiał zawżdy słuchać, co kulawy prawi,/
+Wziął kij w rękę: ,,Ten --- rzecze --- z szwanku nas wybawi"./
+Idą; a wtem kulawy krzyknie: ,,Umknij w lewo!"/
+Ślepy wprost i, choć z kijem, uderzył łbem w drzewo./
+Idą dalej; kulawy przestrzega od wody;/
+Ślepy w bród; sakwy<pe><slowo_obce>sakwy</slowo_obce> --- torby, bagaże.</pe> zmaczał, nie wyszli bez szkody./
+Na koniec, przestrzeżony, gdy nie mijał dołu,/
+I ślepy, i kulawy zginęli pospołu./
+<wers_akap><begin id="b1194599624412"/><motyw id="m1194599624412">Głupota</motyw><begin id="b1195561377501"/><motyw id="m1195561377501">Bezpieczeństwo</motyw>I ten winien, co kijem bezpieczeństwo mierzył,</wers_akap>/
+I ten, co bezpieczeństwa głupiemu powierzył.<end id="e1195561377501"/><end id="e1194599624412"/><end id="e1191394941677"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>6. Orzeł i jastrząb</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191395129283"/><motyw id="m1191395129283">Pozycja społeczna, Przemoc, Ptak</motyw>Orzeł, nie chcąc się podłym polowaniem<pr><slowo_obce>podłym polowaniem</slowo_obce> --- tu: polowaniem na ptasi drobiazg niegodny orła.</pr> bawić,/
+Postanowił jastrzębia na wróble wyprawić./
+Przynosił jastrząb wróble, jadł je orzeł smacznie;/
+Zaprawiony<pr><slowo_obce>Zaprawiony</slowo_obce> --- rozłakomiony.</pr> na koniec przysmaczkiem nieznacznie,/
+Kiedy go coraz żywszy apetyt przenika ---/
+Zjadł ptaszka na śniadanie, na obiad ptasznika<pr>Por. w. 6 w AF morał: Bywa bajka do ludzi, bywa i do stanu, / Mci panie Celniku, kłaniam się waspanu.</pr>.<end id="e1191395129283"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>7. Ojciec łakomy<pr><slowo_obce>łakomy</slowo_obce> --- tu skąpiec, chciwiec.</pr>, syn rozrzutny</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191395189486"/><motyw id="m1191395189486">Ojciec, Skąpiec, Syn, Syn marnotrawny</motyw>Zawżdy się zbytek kończy doświadczeniem smutnym./
+Płakał ojciec łakomy nad synem rozrzutnym./
+Umarli oba z głodu, każdy z nich zasłużył:/
+Syn, że nadto używał, ojciec, że nie użył.<end id="e1191395189486"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>8. Szczur i kot<pr>Literackiego źródła bajki doszukiwano się (Górski, s. 202; Kleiner, 1956, s. 178.) w zbiorze księcia L. J. Manciniego de Nivernais (1716---1798; <tytul_dziela>Fables</tytul_dziela>, Berlin 1797, t. 1---2) wydanym wprawdzie dopiero u schyłku wieku, lecz którego bajki znane były dość powszechnie wcześniej, w bajce <tytul_dziela>Le Rat et le Idole</tytul_dziela> (I 3), w której szczur ukazany jest w dymie kadzideł (nb. Krasicki miał ten zbiór w bibliotece). Pierwowzór utworu widziano też (Mikulski, s. 198--201) w apologu L. E. Billardona de Sauvigny <tytul_dziela>L'Homme qui se meconnoit</tytul_dziela> (I 15).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191395378924"/><motyw id="m1191395378924">Bezpieczeństwo, Próżność</motyw>,,Mnie to kadzą" --- rzekł hardzie<pe><slowo_obce>hardzie</slowo_obce> --- hardo, dumnie.</pe> do swego rodzeństwa/
+Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa./
+<begin id="b1195561497200"/><motyw id="m1195561497200">Kot, Podstęp</motyw>Wtem, gdy się dymem kadzidł<pe><slowo_obce>kadzidł</slowo_obce> --- dziś popr.: kadzideł.</pe> zbytecznych<pr><slowo_obce>zbytecznych</slowo_obce> --- zbyt obfitych.</pr> zakrztusił ---/
+Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił.<end id="e1195561497200"/><end id="e1191395378924"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>9. Ocean i Tagus rzeka<pr>Źródła tej bajki dotychczas nie wskazano, niemniej jej tematyka wiążąca się z rzeką Tagus z Półwyspu Iberyjskiego (w tytule przy nazwie Tagus, która dla polskiego czytelnika była pustym brzmieniem, dodał Krasicki bliższe określenie ,,rzeka") wskazuje, iż autor sięgnął do gotowej fabuły. We francuskim przekładzie bajka otrzymała polskie realia: Wisłę i Bałtyk zamiast rzeki Tagus i Oceanu (Bernacki, s. 487).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191395504302"/><motyw id="m1191395504302">Praca organiczna</motyw><begin id="b1195561551714"/><motyw id="m1195561551714">Woda </motyw>Ocean, niezmiernością swoją zbyt zuchwały,/
+Gardzić począł rzekami, które weń wpływały./
+,,Przestańcie --- mówił do nich --- dodawać mi wody".<end id="e1195561551714"/>/
+Rzekł Tagus: ,,Daj nam pokój; dla twojej wygody,/
+Dla twojej wspaniałości żyzną ziemię porzem<pr><slowo_obce>porzem</slowo_obce> --- przeorywamy, prujemy.</pr>:/
+Gdybym ja nie był rzeką, nie byłbyś ty morzem".<end id="e1191395504302"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>10. Źrebiec i koń stary<pr>Źródło bajki wskazano (Górski, s. 216; Kleiner, 1956, s. 175, 182) w apologu Ch. F. Gellerta <tytul_dziela>Le Poulain</tytul_dziela> (tytuł niem.: <tytul_dziela>Das Fullen</tytul_dziela>), który przedstawia źrebca za późno oceniającego wartość ozdoby niewolniczej. W posiadanym przez Krasickiego francuskim zbiorku bajek Ch. F. Gellerta w tłumaczeniu Boulangera de Rivery nie wszystkie bajki ze wskazanych również przez samego autora się znajdują. O niemieckim bajkopisarzu pisał poeta polski z uznaniem.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191396573571"/><motyw id="m1191396573571">Dorosłość, Młodość , Niewola, Obowiązek</motyw>Gdy starszych przybierano w pozłacane rzędy<pr><slowo_obce>pozłacane rzędy</slowo_obce> --- rząd ---sprzęt służący do dosiadania konia wierzchowego i kierowania nim, składający się z uzdy, siodła i czapraka.</pr>,/
+Gniewał się młody źrebiec na takowe względy./
+Przyszła kolej na niego; z początku był hardy,/
+Aż kiedy w pysku poczuł munsztuk<pe><slowo_obce>munsztuk</slowo_obce> --- (z niem.) wędzidło.</pe> nader twardy,/
+Gdy jeźdźca przyszło dźwigać, znosić rzemień tęgi,/
+Gdy go ściskać poczęły dychtowne<pr><slowo_obce>dychtowne</slowo_obce> --- ściśle i mocno opinające.</pr> popręgi<pe><slowo_obce>popręgi</slowo_obce> --- pasy mocujące siodło.</pe>,/
+<begin id="b1195561657314"/><motyw id="m1195561657314">Cierpienie</motyw>W płacz nieborak; a stary: ,,Na co ten płacz zda się?/
+Chciałeś --- cierpże. Żal próżny, kiedy poniewczasie<end id="e1195561657314"/>"<pr><slowo_obce>Na co ten płacz zda się? Chciałeś --- cierpże...</slowo_obce> --- Morał bajki w tej postaci utrwalił się jako przysłowie.</pr>.<end id="e1191396573571"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>11. Dwa żółwie<pr>Źródło widziano w bajce B. Imberta (1747---1790; <tytul_dziela>Fables nouvelles</tytul_dziela>, Paris 1773), który w bajce <tytul_dziela>Les deux Tortues</tytul_dziela> (II 17) opowiedział o wyścigu dwu żółwi, kończąc pouczeniem: ,,Lecz pierwej niż biegać nauczcie się chodzić" (Kleiner, 1956, s. 173).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa>Nie żałując sił własnych i ciężkiej fatygi,/
+Dwa żółwie pod zakładem poszli na wyścigi./
+Nim połowę do mety drogi ubieżeli<pe><slowo_obce>ubieżeli</slowo_obce> --- przeszli.</pe>,/
+Spektatorowie<pe><slowo_obce>Spektatorowie</slowo_obce> --- widzowie.</pe> poszli, sędziowie zasnęli./
+Więc rzekła im jaskółka: ,,Lepiej się pogodzić;/
+Pierwej niżeli biegać, nauczcie się chodzić".</strofa>
+ <naglowek_rozdzial>12. Pszczoła i szerszeń<pr>Źródło rozmowy pszczoły i szerszenia widziano (Górski, s. 213---214; Kleiner, 1956, s. 173) w bajce F. Fenelona; może to być również adaptacja bajki B. Imberta <tytul_dziela>Les Fourmis et le Cloporte</tytul_dziela> (II 10).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191397109812"/><motyw id="m1191397109812">Bieda, Praca</motyw>,,Idź precz od nas, próżniaku, niegodzien żywienia!" ---/
+Mówiła, żądłem grożąc, pszczoła do szerszenia./
+,,Prawdę mówisz --- rzekł szerszeń --- i mnie to obchodzi;/
+Ale żeś pracowitsza, czyż się łajać godzi?/
+Jestem w nędzy, lepiej się nade mną użalić,/
+Niżeli żądłem straszyć i samej się chwalić".<end id="e1191397109812"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>13. Baran dany na ofiarę<pr>Bajka korzysta zapewne z wzorca wschodniego, na co wskazuje jej temat: obyczaj składania zwierząt na ofiarę i związany z tym okazjonalny ceremoniał, m. in. złocenia rogów i zdobienia wieńcami. Pierwotnie, tj. w zapisie fromborskim (Bernacki, s. 464) bohaterem bajki był <tytul_dziela>Wół oddany na ofiarę</tytul_dziela>, co autor zmienił, być może ze względu na osobę króla, który miał w herbie wołu --- ,,ciołka", czego nadużywali wszyscy niemal antykrólewscy paszkwilanci do niewybrednych porównań. Na motyw tej zmiany zwrócił uwagę A. M. Kurpiel (<tytul_dziela>Nieznane bajki...</tytul_dziela>, s. 78).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191397511708"/><motyw id="m1191397511708">Próżność</motyw>Widząc, że wieńce kładą, że mu rogi złocą,/
+Pysznił się tłusty baran, sam nie wiedział o co.<end id="e1191397511708"/>/
+<begin id="b1191397540560"/><motyw id="m1191397540560">Los, Przemoc</motyw>Aż gdy postrzegł oprawcę, a ten powróz bierze,/
+Aby go poniewolnie<pr><slowo_obce>poniewolnie</slowo_obce> --- wbrew woli, pod przymusem.</pr> ciągnął ku ofierze,/
+Poznał swój błąd; rad nierad wypełnił los srogi./
+Nie pomogły mu wieńce i złocone rogi.<end id="e1191397540560"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>14. Doktor<pr>Motyw niekompetentnego lekarza występował bardzo często w twórczości literackiej, zwł. od czasów renesansu; u Krasickiego pojawiał się również wielokrotnie. W bajkach nadto: <tytul_dziela>Doktor i zdrowie</tytul_dziela> (BP IV, 5), <tytul_dziela>Chłop i cielę</tytul_dziela> (BN II, 13) oraz w wierszu <tytul_dziela>Do doktora</tytul_dziela>.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1193652054618"/><motyw id="m1193652054618">Lekarz</motyw>Doktor widząc, iż mu się lekarstwo udało,/
+Chciał go często powtarzać; cóż się z chorym stało?/
+Za drugim, trzecim razem bardzo go osłabił,/
+Za czwartym jeszcze bardziej, a za piątym zabił.<end id="e1193652054618"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>15. Strzelec i pies</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191397632737"/><motyw id="m1191397632737">Sługa</motyw><begin id="b1195561780095"/><motyw id="m1195561780095">Pies</motyw>Uciekł wyżeł od strzelca, błąkał się dni kilka,/
+Na koniec znalazł pana i przystał do wilka./
+Gonił sarny, zające, do kaczek się skradał;/
+Ale co tylko zdobył --- wszystko to pan zjadał./
+,,Zła to służba --- rzekł zatem --- gdzie korzyść nie czeka:/
+Bił pan dawny, lecz karmił; wróćmy się do człeka".<end id="e1195561780095"/><end id="e1191397632737"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>16. Bryła lodu i kryształ<pr>Bajka jest zwięzłym ujęciem obszernego apologu L. E. Billardona de Sauvigny <tytul_dziela>La Glace et le Soleil</tytul_dziela> (II 2) o charakterze powiastki w typowej scenerii wschodniej (Mikulski, s. 201---204).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1193652181591"/><motyw id="m1193652181591">Kondycja ludzka, Przemijanie</motyw><begin id="b1195561852451"/><motyw id="m1195561852451">Zazdrość</motyw>Bryła lodu spłodzona z kałuży bagnistej/
+Gniewała się na kryształ, że był przeźroczysty.<end id="e1195561852451"/>/
+Modli się więc do słońca. Słońce zajaśniało,/
+Szklni się bryła, ale jej coraz ubywało;/
+<begin id="b1195561879654"/><motyw id="m1195561879654">Los</motyw>I tak, chcąc los polepszyć niewczesnym kłopotem<pr><slowo_obce>niewczesnym kłopotem</slowo_obce> --- niefortunnym zabiegiem.</pr>,/
+Stajała, wsiąkła w bagno i stała się błotem.<end id="e1195561879654"/><end id="e1193652181591"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>17. Stary pies i stary sługa<pr>Motyw starego psa znany jest już w humanistycznych zbiorach bajek J. L. Camerariusa (1500---1574) i P. Neveleta (zm. 1610), chociaż tam pies nie był łączony ze starym sługą (Górski, s. 268---269; Kleiner, 1956, s. 176).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191397860312"/><motyw id="m1191397860312">Pies, Sługa, Starość </motyw>Póki gonił zające, póki kaczki znosił,/
+Kasztan<pr><slowo_obce>Kasztan</slowo_obce> --- nazwa psa wzięta od kasztanowatej maści (dawana zazwyczaj koniom).</pr>, co chciał, u pana swojego wyprosił./
+Zstarzał<pe><slowo_obce>Zstarzał</slowo_obce> --- dziś popr.: zestarzał.</pe> się; aż z owego pańskiego pieścidła/
+Psisko stare, niezdatne, oddano do bydła./
+Widząc, że pies, nieborak, oblizuje kości,/
+Żywił go stary szafarz<pr><slowo_obce>szafarz</slowo_obce> --- oficjalista dworski nadzorujący gospodarstwo domowe.</pr>, niegdyś podstarości.<pr><slowo_obce>podstarości</slowo_obce> --- zwany również karbowym, był w majątkach ziemskich pomocnikiem ekonoma i do obowiązków jego należało bezpośrednie doglądanie prac, zwłaszcza w polu.</pr>.<end id="e1191397860312"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>18. Syn i ojciec</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191397927226"/><motyw id="m1191397927226">Młodość , Ojciec, Starość , Syn</motyw>Każdy wiek ma goryczy, ma swoje przywary:/
+Syn się męczył nad książką, stękał ojciec stary./
+Ten nie miał odpoczynku, a tamten swobody:/
+Płakał ojciec, że stary; płakał syn, że młody.<end id="e1191397927226"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>19. Osieł i baran</naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191398004328"/><motyw id="m1191398004328">Los</motyw>Klął osieł los okrutny, że marznął na mrozie./
+Rzekł mu baran trzymany tamże na powrozie:/
+,,Nie bluźń bogów, w żądaniach płochy i niebaczny!/
+Widzisz przy mnie rzeźnika? Dziękuj, żeś niesmaczny".<end id="e1191398004328"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>20. Mysz i kot<pr>Edukowana mysz, która chce zawrzeć z kotem przymierze, występuje także w zbiorze bajek J. L. Camerariusa: <tytul_dziela>Mures et felis</tytul_dziela> (Górski, s. 253; Kleiner, 1956, s. 176).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191398117738"/><motyw id="m1191398117738">Mądrość, Próżność</motyw>Mysz, dlatego że niegdyś całą książkę zjadła,/
+Rozumiała, iż wszystkie rozumy posiadła./
+Rzekła więc towarzyszkom: ,,Nędzę waszą skrócę:/
+<begin id="b1193652479978"/><motyw id="m1193652479978">Kot</motyw>Spuśćcie się tylko na mnie, ja kota nawrócę!"<end id="e1191398117738"/>/
+Posłano więc po kota; kot, zawżdy gotowy,/
+Nie uchybił minuty, stanął do rozmowy./
+<begin id="b1191398161837"/><motyw id="m1191398161837">Przemoc</motyw>Zaczęła mysz egzortę<pr><slowo_obce>egzorta</slowo_obce> --- krótkie kazanie okolicznościowe.</pr>; kot jej pilnie słuchał,/
+<begin id="b1195561944668"/><motyw id="m1195561944668">Podstęp</motyw>Wzdychał, płakał... Ta widząc, iż się udobruchał,/
+Jeszcze bardziej wpadała w kaznodziejski zapał,/
+Wysunęła się z dziury --- a wtem ją kot złapał.<end id="e1195561944668"/><end id="e1193652479978"/><end id="e1191398161837"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>21. Ptaszki w klatce<pr>Motyw ptaka w rozterce, postawionego przed wyborem między opieką i wygodami, jakie daje klatka, a powabami wolności powtarza się w bajkopisarstwie często (Górski, s. 217---218). Wiersz Krasickiego odczytywany bywał dość powszechnie w XIX w. jako otwarta aluzja do porozbiorowego losu Polaków. G. Puzynina np. w 1825 r. przekraczając granicę imperium i Królestwa Polskiego między Brześciem i Terespolem pisała: ,,Most na Bugu po połowie był malowany w czarne i pąsowe pasy od Rosji i w białe z karmazynem od strony Królestwa. A gdy my, już nawykłe, jak ,,czyżyk młody", do czarnych szczebelek klatki, obojętnie prawie witaliśmy jaśniejsze barwy, matka moja, która urodziła się wolną, płakała z rozrzewnieniem na widok barw znanych w jej młodości" (<tytul_dziela>W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815---1843</tytul_dziela>, Wilno 1928, s. 79).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191398303020"/><motyw id="m1191398303020">Bezpieczeństwo, Młodość , Niewola, Starość , Szczęście, Wolność</motyw><begin id="b1195562008302"/><motyw id="m1195562008302">Ptak</motyw>,,Czegóż płaczesz? --- staremu mówił czyżyk młody ---/
+Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody"./
+,,Tyś w niej zrodzon --- rzekł stary --- przeto ci wybaczę;/
+Jam był wolny, dziś w klatce --- i dlatego płaczę".<end id="e1195562008302"/><end id="e1191398303020"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>22. Osieł i wół<pr>Istnieje przypuszczenie (Kleiner, 1956, s. 173), że myśl, by wół pouczał osła przejął Krasicki z bajki A. Houdara de la Motte'a <tytul_dziela>L' Asne</tytul_dziela> (I 7).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa>Osieł podczas upału szukając ochłody/
+Postrzegł, iż pasterz bydło prowadził do wody./
+Zbudował się z takowej dobroci człowieka,/
+A gdy przyczyn postępku tego nie docieka,/
+Rzekł mu wół: ,,Cudzy przykład niechaj cię nauczy:/
+Siebie on, nie nas kocha --- żeby zarżnął, tuczy".</strofa>
+ <naglowek_rozdzial>23. Dąb i dynia<pr>Motyw dębu przeciwstawionego dyni znajduje się w bajkach zbiorów L. B. Abstemiusa (XV w.) i P. Neveleta (Górski, s. 219; Kleiner, 1956, s. 176).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1193653782232"/><motyw id="m1193653782232">Czas , Obraz świata, Przemijanie</motyw>Kiedy czas przyzwoity<pr><slowo_obce>przyzwoity</slowo_obce> --- tu: stosowny, właściwy.</pr> do dojźrzenia<pe><slowo_obce>dojźrzenia</slowo_obce> --- dojrzenia.</pe> nastał,/
+<begin id="b1195562092631"/><motyw id="m1195562092631">Drzewo</motyw>Pytała dynia dęba<pe><slowo_obce>dęba</slowo_obce> --- dziś popr. dębu</pe>, jak też długo wzrastał?/
+,,Sto lat".<end id="e1195562092631"/> ,,Jam w sto dni zeszła taką, jak mnie widzisz" ---/
+Rzekła dynia. Dąb na to: ,,Próżno ze mnie szydzisz;/
+<begin id="b1195562112577"/><motyw id="m1195562112577">Pozory</motyw>Pięknaś, prawda, na pozór, na pozór też słyniesz:/
+Jakeś prędko urosła, tak też prędko zginiesz<end id="e1195562112577"/>".<end id="e1193653782232"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>24.Derwisz i uczeń<pr>Pierwowzór prozą został rozpoznany (Mikulski, s. 196--197) w bajce <tytul_dziela>Le Disciple qui veut surpasser son maitre</tytul_dziela> L. E. Billardona de Sauvigny (I 7).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191398873485"/><motyw id="m1191398873485">Mądrość, Nauczyciel, Uczeń, Woda</motyw>Pewien derwisz<pr><slowo_obce>derwisz</slowo_obce> --- mnich mahometański.</pr> uczony rano i w południe/
+Co dzień pił świętą wodę z Mahometa studnie<pr><slowo_obce>Mahometa studnia</slowo_obce> --- źródło Zeusen w Mekce, mające, według wierzeń mahometan, cudowne właściwości.</pr>./
+Postrzegł to uczeń, a chcąc większym być doktorem,/
+Czerpał z tej studni rano, w południe, wieczorem./
+<begin id="b1195562179012"/><motyw id="m1195562179012">Mędrzec</motyw>Cóż się stało? Gdy mniemał, że już mędrcem został ---/
+I nic się nie nauczył, i puchliny dostał.<end id="e1195562179012"/><end id="e1191398873485"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>25. Podróżny i kaleka<pr>Przypuszczano, że bezpośrednim źródłem bajki była jakaś antologia francuska, za praźródło zaś uznano <tytul_dziela>Szirazu Gulistan to jest Ogród różany</tytul_dziela> Saadiego (Kleiner, 1955, s. 510), przełożony (ok. 1610---1625) po raz pierwszy w Europie (?) przez Samuela Otwinowskiego (po 1575---po 1650) poemat perski z XIII w., w którym znajduje się m. in. taka opowieść: ,,Nigdym się na skarżył [...] z wyjątkiem jednego razu, gdym zmuszony był chodzić boso. Wszedłem do meczetu z sercem pełnym smutku. Tam ujrzałem człowieka, który nie miał nóg. Dzięki złożyłem Bogu za jego dobroć dla mnie i cierpliwie znosiłem brak butów". Tytuł: <tytul_dziela>Podróżny i kaleka</tytul_dziela> / <tytul_dziela>Kontent z siebie</tytul_dziela> ZPP.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191398995570"/><motyw id="m1191398995570">Bieda, Choroba, Cierpienie, Kondycja ludzka</motyw>Nie skarżyłem na ludzi, nie skarżył na losy,/
+Choć musiałem iść w drogę ubogi i bosy./
+Wtem, gdy razu jednego do kościoła wchodzę,/
+<begin id="b1195562213395"/><motyw id="m1195562213395">Żebrak</motyw>Postrzegłem: leży żebrak bez nogi na drodze./
+Nauczył mnie tym bardziej milczeć ów ubogi:<end id="e1195562213395"/>/
+Lepiej mnie bez obuwia niż jemu bez nogi.<end id="e1191398995570"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>26. Lew i zwierzęta<pr>Bajkę tę wiązano (Kleiner, 1956, s. 180) z motywem apologu o tzw. lwim dziale --- por. <tytul_dziela>Lew, koza, owca i krowa</tytul_dziela> (BN P 1 i obj.), co nie znajduje odpowiedników tekstowych.</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191399110174"/><motyw id="m1191399110174">Przemoc, Przywódca, Władza</motyw>Lew, ażeby dał dowód, jak wielce łaskawy,/
+Przypuszczał konfidentów do swojej zabawy./
+Polowali z nim razem, a na znak miłości/
+On jadł mięso, kompanom ustępował kości./
+Gdy się więc dobroć taka rozgłosiła wszędy,/
+Chcąc im jawnie pokazać większe jeszcze względy,/
+Ażeby się na jego łasce nie zawiedli,/
+Pozwolił, by jednego spośród siebie zjedli./
+Po pierwszym poszedł drugi i trzeci, i czwarty./
+Widząc, że się podpaśli, lew, choć nie obżarty<pr><slowo_obce>nie obżarty</slowo_obce> --- nie żarłoczny; tu: w funkcji ironicznej wobec wstępnej deklaracji lwa. Por. podobne użycie tego wyrażenia w postaci niezaprzeczonej w bajce <tytul_dziela>Lew i osieł</tytul_dziela> (BN IV 13): ,,lwu obżartemu" --- tj. żarłocznemu.</pr>,/
+<begin id="b1193653096249"/><motyw id="m1193653096249">Kara</motyw>Żeby ująć drapieży, a sobie zakału<pr><slowo_obce>żeby ująć (...) sobie zakału</slowo_obce> --- żeby zapobiec złej sławie.</pr>,/
+Dla kary, dla przykładu, zjadł wszystkich pomału.<end id="e1193653096249"/><end id="e1191399110174"/></strofa>
+ <naglowek_rozdzial>27. Rybka mała i szczupak<pr>Rybka zazdrości tu szczupakowi tak, jak w bajce A. Houdara de la Motte'a jaszczurka jeleniowi (<tytul_dziela>Les deux Lezards</tytul_dziela>, I 12), a gdy psy rozszarpują jelenia, poznaje swój błąd mówiąc: ,,Niech żyje życie w cieniu. Nam małym nie grożą wielkie niebezpieczeństwa" (Kleiner, 1956, s. 173).</pr></naglowek_rozdzial>
+ <strofa><begin id="b1191399386714"/><motyw id="m1191399386714">Zazdrość</motyw>Widząc w wodzie robaka rybka jedna mała,/
+Że go połknąć nie mogła, wielce żałowała./
+Nadszedł szczupak, robak się przed nim nie osiedział,/
+Połknął go, a z nim haczyk, o którym nie wiedział./
+Gdy rybak na brzeg ciągnął korzyść<pr><slowo_obce>korzyść</slowo_obce> --- tu: zdobycz.</pr> okazałą,/
+Rzekła rybka: ,,Dobrze to czasem być i małą".<end id="e1191399386714"/></strofa>
+ <extra>
+ <!--</tekst_glowny>-->
+ </extra>
+ </liryka_l>
+</utwor>
fnp / wolnelektury.git / blobdiff