+++ /dev/null
----
-title: "Jak myśleć o odległej przyszłości, czyli jak powstawały scenariusze"
-author: "Tomasz Kasprzak, Martyna Woropińska"
-author_label: "autorzy"
-order: 2
----
-
-{% block lead %}
-W ramach projektu badawczego wykorzystaliśmy elementy metodologii _foresight_
-ze względu na jej społeczny, kreatywny, procesowy i wielowymiarowy charakter
-{% endblock %}
-
-{% block text %}
-
-Cel, jaki został postawiony przed zespołem badawczym,
-to pokazanie możliwych za 25 lat rozwiązań legislacyjnych oraz modeli biznesowych związanych z funkcjonowaniem praw autorskich w szerszym kontekście
-kultury, społeczeństwa, edukacji, polityk publicznych
-oraz ekonomii. Efekt tych prac ma stać się przyczynkiem do rozpoczęcia rozmowy nad przyszłością tworzenia, wykorzystywania i udostępniania dzieł kultury.
-To zadanie – jak i każda inna próba wpłynięcia na zakres i poziom debaty publicznej – jest wyzwaniem ambitnym. Ponadto refleksja nad przyszłością tak odległą
-jest obarczona dużym ryzykiem, ponieważ dotychczasowe trendy mogą zmienić kierunek, trzeba też zakładać możliwość zaistnienia zdarzeń, które całkowicie
-zmienią sytuację. Dlatego postanowiliśmy skorzystać
-z metody badawczej zwanej _foresight_.
-
-Metodologia _foresight_ (ang. przewidywanie) pozwala nam na zbliżenie się do sytuacji, jaka będzie miała
-miejsce za 20-30 lat poprzez opisanie jej w postaci kilku
-scenariuszy pokazujących możliwy rozwój wypadków<a id="t01" href="#f01"><sup>1</sup></a>.
-Sama metoda łączy z jednej strony podejście analityczno-badawcze (m.in. analizę dostępnych badań dotyczących interesującej tematyki, tzw. _desk-research_,
-badania ilościowe, analizy statystyczne) z podejściem
-opartym na metodach pobudzających myślenie twórcze (warsztaty kreatywne).
-
-_Foresight_ to metoda partycypacyjna – jej celem jest formułowanie możliwych wizji przyszłości w oparciu o debatę uwspólniającą różne punkty widzenia. Często wykorzystuje podejście scenariuszowe – w oparciu o trendy
-i czynniki niepewności formułuje się potencjalne opisy
-przyszłości.
-
-Metodologia ta jest rozwijana od 80 lat, a za jednego
-z jej prekursorów uważa się amerykańskiego socjologa
-Williama F. Ogburna<a id="t02" href="#f02"><sup>2</sup></a>, przedstawiciela nurtu determinizmu technologicznego i autora koncepcji opóźnienia
-kulturowego (determinujący prymat techniki).
-
-Jej rozkwit przypadł na drugą połowę XX wieku, kiedy takie firmy jak RAND czy Shell zaczęły ją wykorzystywać w próbach strategicznego przygotowania
-się do przyszłości. Metoda badań i analiz _foresightowych_ jest wykorzystywana przede wszystkim w planowaniu strategicznym związanym z rozwojem nauk
-ścisłych i instytucji je wykorzystujących, a także do
-tworzenia scenariuszy przyszłości dla ściśle zdefiniowanych sektorów gospodarki, przedsiębiorstw
-czy nawet państw.
-
-_Foresight_ sprawdza się także w tematach społecznych,
-dzięki technikom, które zachowują społeczne, kreatywne, procesowe i wielowymiarowe podejście do prowadzonego badania i analizy jego wyników.
-
-Społeczny charakter _foresightu_ zakłada angażowanie
-na różnych etapach zarówno ekspertów ściśle związanych z danym tematem, jak i osób reprezentujących
-bardziej odległe dziedziny. Osobom zaproszonym do
-projektu należy stworzyć warunki do dyskusji, uzgadniania stanowisk oraz weryfikacji własnych poglądów,
-by wiedza powstająca podczas projektu miała charakter społeczny.
-
-W trakcie warsztatów stosuje się techniki zwiększające
-kreatywność, by zachęcić do myślenia poza schematami i projektowanie nowych rozwiązań.
-
-Procesowe podejście oparte na myśleniu kategoriami
-przyszłości jest kluczowe dla projektów foresightowych
-z uwagi na konieczność wielokrotnego sprawdzania tez
-i pomysłów. Proces to również czas niezbędny do analiz i tworzenia scenariuszy.
-
-Wielowymiarowość w _foresighcie_ wyraża się poprzez gotowość do uwzględniania wielu perspektyw
-i kontekstów.
-
-Na poziomie organizacji projektów _foresightowych_ powyższe cechy przejawiają się w doborze technik i metod
-pracy (przestrzeń, metody warsztatowe, _networking_),
-gotowości do eksperymentowania i weryfikowania oraz
-otwartości na podejmowanie ryzyka.
-
-Na potrzeby niniejszego badania został zaprojektowany
-proces składający się z trzech etapów:
-
-* trzy panele eksperckie (listopad 2013 – luty 2014)
-prowadzone przy wykorzystaniu kreatywnych
-metod warsztatowych, na które zostali zaproszeni przedstawicielki
-i przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych oraz sektorów
-gospodarki (biogramy wszystkich zaangażowanych osób znajdują
-się na [osobnej stronie]({{ content_url('/zespol') }}) niniejszego raportu),
-
-oraz dodatkowo:
-
-* ankieta online wypełniana przez zaangażowane
- w projekt osoby pomagająca uporządkować wiedzę zebraną na jednym z warsztatów,
-* _desk research_ poświęcony ogólnoświatowym
- trendom wpływającym na funkcjonowanie praw
- autorskich.
-
-Kluczową rolę w całym procesie odegrały warsztaty z udziałem ekspertek i ekspertów, których celem
-było wypracowanie czterech scenariuszy przyszłości.
-Jednocześnie warsztaty realizowały postulat partycypacyjności – uczestnikami spotkań byli przedstawiciele zarówno autorów, pośredników jak i użytkowników
-dóbr kultury, czyli wszystkie zaangażowane w tworzenie
-i wykorzystywanie praw autorskich strony. Spotkania
-miały charakter warsztatowy, wykorzystujący techniki
-kreatywne i z zakresu treningu twórczości.
-
-Celem pierwszego warsztatu było zdefiniowanie przedmiotu projektu – odpowiedzenie na pytanie, czym są
-dzisiaj prawa autorskie (kontekst, zakresy, sposoby
-użycia, aktorzy) – oraz zdefiniowanie trendów, które mogą wpływać na prawa autorskie w przyszłości
-(m. in. na bazie wyników desk researchu). Wśród omawianych trendów znalazły się tendencje opisujące zmiany społeczne, ekonomiczne, technologiczne i kulturowe.
-
-Dyskusja o trendach była punktem wyjścia do wyboru kluczowych dla dalszego tworzenia scenariuszy
-przyszłości „czynników niepewności”, czyli takich zjawisk, których kierunków i siły rozwoju nie jesteśmy
-w stanie przewidzieć. Osie stworzone przez przecinające się „czynniki niepewności” wyznaczają pola służące budowaniu poszczególnych scenariuszy. Przyjęliśmy
-założenie, że na potrzeby tego projektu zostaną wybrane
-dwa takie czynniki kluczowe dla przyszłości tworzenia,
-wykorzystywania i udostępniania kultury, które wyznaczą cztery scenariusze.
-
-Pomiędzy warsztatami ekspertki i eksperci, wykorzystując
-ankietę online, zhierarchizowali pod względem ważności
-i prawdopodobieństwa występowania trendy (z listy wypracowanych wcześniej około 60 pozycji każdy wskazywał
-na 10-stopniowej skali te, które według niego będą miały
-największy wpływ na przyszłość tworzenia, udostępniania i wykorzystywania dóbr kultury w kontekście prawa
-autorskiego za 25 lat w Europie). W ten sposób zostało
-wybranych 17 trendów, które stanowiły punkt odniesienia
-w tworzeniu scenariuszy – ich opis znajduje się w rozdziale
-[„Co nas czeka?”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}) niniejszego raportu.
-
-Drugi warsztat otwierał proces formułowania i pogłębiania scenariuszy przyszłości w perspektywie roku
-2040. Punktem wyjścia było wybranie dwóch kluczowych „czynników niepewności” (osi), za które zostały
-przyjęte:
-
-* konwergencja usług versus dywergencja usług
- świadczonych przez pośredników w obrocie dziełami kultury;
-* podejście pro-rynkowe versus podejście pro-wspólnotowe wyrażane w politykach publicznych (państwa i organizacji międzynarodowych, takich jak
- Unia Europejska).
-
-Z przecięcia tych dwóch osi powstały cztery możliwe
-scenariusze:
-
-<img src="{{ media_url('images/roza.png') }}" style="width: 100%;">
-
-Dalsza praca ekspertek i ekspertów polegała na wypełnianiu scenariuszy treścią i ciągłym sprawdzaniu
-przyjmowanych w trakcie pracy założeń pod kątem
-wybranych trendów, grup interesów (autorów, pośredników, przedstawicieli systemu stanowiącego prawo
-oraz użytkowników). Tworząc scenariusze, próbowano odpowiedzieć na pytania związane z każdym z nich,
-między innymi takie:
-
-* jak wygląda społeczeństwo obywatelskie?
-* jaki jest wzorzec udanego życia?
-* jak wygląda system edukacji?
-* jak wygląda system ekonomiczny?
-* jak funkcjonuje sektor kreatywny?
-* jaka jest sytuacja twórców i twórczyń tzw. kultury wysokiej i sztuki krytycznej?
-* jaki jest model uczestnictwa w kulturze?
-* jak technologia wpływa na konsumpcję kultury?
-* jak prawo traktuje autora i użytkownika kultury, jak reguluje relację pomiędzy nimi?
-
-Ostatni, trzeci warsztat poświęcony był doprecyzowaniu
-i pogłębieniu poszczególnych scenariuszy oraz przyjrzeniu się sytuacji różnych aktorów w każdym z nich.
-Warto zwrócić uwagę, że wszystkie warsztaty przebiegały w sposób niezwykle dynamiczny, przy dużym zaangażowaniu osób biorących w nich udział.
-
-Na podstawie szczegółowej analizy tych czterech scenariuszy Miłada Jędrysik, dziennikarka, która brała udział
-we wszystkich spotkaniach eksperckich, przygotowała
-narracyjny opis poszczególnych możliwych „światów”,
-stanowiących główną część niniejszego raportu.
-
-Wypracowane scenariusze mogą stanowić punkt wyjścia
-do poszerzania zakresu debaty i w dalszym kroku uwspólniania podejść do praw autorskich przez szerszą niż obecnie grupę autorów, pośredników oraz użytkowników dzieł
-kultury. Autorzy projektu „Scenariusze przyszłości bibliotek” podkreślają, że „_Foresight_ jest przede wszystkim
-sposobem na oswajanie się z myśleniem o przyszłości
-oraz na przyjęcie proaktwnego stosunku do zachodzących
-zmian”<a id="t03" href="#f03"><sup>3</sup></a>. Ponadto, poprzez włączenie różnych perspektywy i aktorów, stwarza możliwość werbalizacji stanowisk
-przez osoby i grupy wyłączane z dominującego dyskursu.
-W tekście „Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością”
-Edwin Bendyk<a id="t04" href="#f04"><sup>4</sup></a> twierdząco odpowiada na pytanie, czy metoda _foresight_ może pomóc w mierzeniu się z realnymi
-wyzwaniami. Takim realnym wyzwaniem dla osób zainteresowanych kształtowaniem relacji społecznych, edukacji, sektora kreatywnego, kultury i technologii w Europie
-w perspektywie 25 lat jest w naszym przekonaniu kształt
-prawa autorskiego.
-
-Zapytaliśmy troje ekspertów o ich opinię na temat przyszłości norm i praktyk związanych z prawem autorskim.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-
-### Justyna Hofmokl, badaczka Internetu i działaczka na rzecz wolnej kultury:
-
-Nie jesteśmy w stanie zahamować apetytu użytkowników
-na filmy, muzykę, teksty czy obrazy, który został rozbudzony przez rozwój Internetu. Dostępność wszelkich dóbr
-kultury na wyciągnięcie ręki sprawiła, że oczekujemy nowości w dobrej rozdzielczości i dowolnej wersji językowej
-natychmiast. Sądzę, że działania dostawców treści kultury
-będą zmierzały w większym stopniu ku zaspokojeniu pragnień konsumentów niż penalizowaniu działań prowadzących do uzyskania dostępu do treści. Oferta komercyjna,
-w systemie abonamentowym będzie się zapewne rozwijać,
-a autorzy będą się na nią zgadzać nawet wbrew własnemu
-interesowi. Naiwnością byłoby wierzyć, że główni gracze
-na rynku medialnym ustąpią sieci rozproszonych grup entuzjastów, którzy dzielić się będą między sobą wyselekcjonowanymi źródłami. W tym sensie tezy o fundamentalnej
-rewolucji i przekazaniu całej władzy nad obiegiem dóbr
-kultury internautom były zdecydowanie nazbyt optymistyczne. Mnie osobiście cieszy fakt, że Internet umożliwia
-łatwy dostęp do nisz, a poszukujący różnorodności z całą
-pewnością mogą do nich dotrzeć.
-
-Prawo autorskie nie jest dostosowane do rzeczywistości, w której w każdej minucie powstają gigabajty
-nowych treści, a użytkownicy oczekują, że będą mogli
-nie tylko swobodnie się z nimi zapoznać, ale również
-przesłać dalej czy przerobić. Dlatego w obecnej postaci
-jest obciążeniem, a nie usprawnieniem obiegu kultury. Nie możemy jednak spodziewać się szybkiego nadejścia rewolucji w legislacji. Ja liczę na zmianę, która
-będzie wywołana powolnymi przekształceniami nie
-tyle na rynku medialnym, co w środowisku naukowym
-i edukacyjnym. To właśnie w tych obszarach najszybciej
-adaptowane są wolne licencje, które umożliwiają dzielenie się i przekształcanie treści edukacyjnych. Kolejne
-pokolenia wychowywane na tak udostępnianych treściach będą oczekiwały podobnej swobody w dziedzinie kultury. To one mogą przeprowadzić reformę prawa
-autorskiego na miarę nowego stulecia.
-
-### Marcin Beme, twórca serwisu z audiobookami Audioteka.pl:
-
-Najważniejsze w obrocie treściami kultury w Sieci jest
-„dopieszczenie” klientki lub klienta: zaoferowanie im
-pełnej, stabilnej, łatwej w użyciu usługi. Mobilne technologie w kieszeni każdego potencjalnego użytkownika
-i użytkowniczki to ogromna szansa rozpowszechniania
-dostępu do treści kultury. Ale trzeba pamiętać, że konkurencja – w sensie innych treści i rozrywek – jest tylko
-„one app away”. Okres, przez który człowiek utrzymuje
-koncentrację na jednym obiekcie zanim zdecyduje się
-przenieść gdzie indziej (tzw. attention span), jest bardzo krótki, a treści kultury mają inną charakterystykę
-niż serwisy plotko-kwejkowe-podobne. Jeżeli nie zapewnimy użytkowniczkom i użytkownikom absolutnie wyjątkowego doświadczenia w kontakcie z naszym
-serwisem, to tak samo łatwo, jak ich zdobyliśmy, możemy ich stracić.
-
-„Pirat” moim zdaniem to osoba, która nie dostała satysfakcjonującej oferty w autoryzowanych źródłach.
-Gros ludzi nie wie, że korzysta z serwisów, które łamią
-prawo, często przecież za to korzystanie płaci. Jeśli zastanawiamy się, czy łatwiej jest wyszukiwać i karać za
-nielegalne udostępnianie filmów czy muzyki, czy też
-z klientów takich serwisów robić klientów serwisów
-szanujących prawa autorskie, to to drugie rozwiązanie
-wydaje mi się łatwiejsze. Jednak jeszcze łatwiejsze
-wydaje się – z punktu widzenia przedsiębiorcy sprzedającego audiobooki – w pierwszej kolejności dotrzeć
-do tych, którzy dotychczas nie konsumowali kultury
-w Sieci, ale są uczestnikami mobilnej społeczności i,
-używają smartfonów i tabletów oraz mają możliwości
-finansowe, by za dobrze przygotowany serwis zapłacić.
-
-### Bartek Chaciński, dziennikarz i redaktor działu kultury tygodnika „Polityka”:
-
-Serwisy _streamingowe_, które dają dostęp do jak największej ilości zasobów w Sieci w cenie jednego abonamentu, to zdecydowanie przyszłość. Po latach prób
-i błędów wreszcie się okazało, że jakiś model się sprawdza. Przykłady ze Skandynawii, która stała się poligonem takich rozwiązań, pokazują, że minimalizują one
-nielegalny obrót plikami i zastępują go. Serwisy _streamingowe_ będą służyły do zapoznania się z komercyjnymi wytworami kultury – fani, pasjonaci pójdą dalej,
-kupując płyty lub uczestnicząc w koncertach ulubionych wykonawców.
-
-Może zyski z tych nowych modeli dystrybucji nie będą
-takie, jakich by się spodziewali autorzy, ale przynajmniej
-ich utwory będą sprzedawane, a nie brane za darmo.
-Zresztą dajmy temu rynkowi jeszcze się rozwinąć, prawdziwe korzyści mogą jeszcze przyjść.
-
-Jednocześnie wydaje się, że ruch Creative Commons,
-którego jestem gorącym zwolennikiem, wydaje się słabnie. Może wraz ze zmianami, które przyniosą serwisy
-_streamingowe_, dojdzie do umocnienia status quo, jeśli
-chodzi o prawo autorskie, bo skoro okaże się, że można
-zarabiać na starych warunkach, to po co je zmieniać.
-
-
----
-
-<div class="przypisy">{%- filter markdown -%}
-
-
-<a id="f01" href="#t01">1: </a>Por. Kuciński J., Podręcznik metodyki foresight dla ekspertów projektu Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza
-„Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa 2010
-
-<a id="f02" href="#t02">2: </a>Zob. Bell W., Foundations of Futures Studies, Volume 1: Human Science
-for a New Era, New Jersey 2003
-
-<a id="f03" href="#t03">3: </a>Tarkowski A., Bendyk E., Scenariusze przyszłości bibliotek, Warszawa 2011
-
-<a id="f04" href="#t04">4: </a>Bendyk E., Prospektywa, czyli zarządzanie przyszłością, (w:), Scenariusze
-rozwoju lokalnych polityk kultury, Warszawa 2012
-
-jeśli chcecie państwo podzielić się swoimi uwagami na temat
-wyników naszego badania, prześlijcie je na adres:
-<a href="mailto:fundacja@nowoczesnapolska.org.pl">fundacja@nowoczesnapolska.org.pl</a>.
-
-{%- endfilter -%}
-</div>
-
-{% endblock %}
fnp / static.git / blobdiff