Almost-ready.
[static.git] / content / texts / intro / morfologia-bajki.html
1 ---
2 title: "Morfologia bajki prawnie chronionej"
3 order: 2
4 author: 'Aymeric Mansoux'
5 author_add: 'tłumaczka: Katarzyna Makaruk'
6 ---
7
8 {% block lead %}
9 Na podstawie _morfologii bajki magicznej_
10 [Władimira Proppa](http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adimir_Propp) (1928).
11 Badania tradycyjnych rosyjskich bajek ludowych pozwoliły Proppowi
12 rozłożyć narracyjną strukturę bajki na trzydzieści jeden funkcji,
13 a dokładniej – okryć recepturę pozwalającą tworzyć historie
14 nowe i pochodne.
15
16 Tekst zdobył pierwszą nagrodę w konkursie Future of Copyright 2012
17 organizowanym przez Fundację Nowoczesna Polska.
18 {% endblock %}
19
20
21
22 {% block text %}
23
24 1. Odejście
25 -----------
26
27 Dawno, dawno temu w cudownej Bajkowej Dolinie żyła
28 była twórczyni bajek, która przemyślawszy kwestię stosowności
29 memetycznego dziedzictwa, postanowiła zrezygnować z anonimowych
30 praktyk swojej społeczności.
31
32 2. Zakaz
33 --------
34
35 Gigantyczny napis ostrzega twórczynię: „Kiepski pomysł”.
36
37 3. Naruszenie zakazu
38 --------------------
39
40 Mimo wiralowej przestrogi twórczyni opuszcza swą
41 społeczność i zaczyna podpisywać prace, aby w ten
42 sposób potwierdzić indywidualny wkład w rozwój domeny bajki.
43
44 4. Wywiadywanie się
45 -------------------
46
47 Na drodze ku autorstwu twórczyni spotyka Prawnika
48 i Wydawcę.
49
50 5. Przekazanie
51 --------------
52
53 Prawnik przekazuje twórczyni prawa.
54
55 6. Podstęp
56 ----------
57
58 Twórczyni staje się Autorką.
59
60 7. Wspomaganie
61 --------------
62
63 Autorka i Wydawca zaczynają propagować w Bajkowej
64 Dolinie ideę prawa autorskiego.
65
66 8. Szkodzenie
67 -------------
68
69 Wydawca z pomocą Prawnika wykorzystuje Autorkę,
70 by przekształcić Dolinę w dochodową fabrykę bajek.
71
72 9. Pośrednictwo
73 ---------------
74
75 Do Autorki wydzwania inna twórczyni, którą prześladuje Wydawca, doprowadzając do rozpaczy oskarżeniami o tworzenie pochodnych bajek objętych prawem autorskim.
76
77 10. Początek przeciwdziałania 
78 -----------------------------
79
80 Autorka słyszy dźwięk fletu. Wolna muzyka dobiega
81 z obozowiska znajdującego się poza Bajkową Doliną.
82
83 11. Wyprawa
84 -----------
85
86 Podążając za muzyką, Autorka opuszcza opanowaną
87 przez prawo autorskie Dolinę i rusza w kierunku obozowiska. W pewnej odległości za nią idzie Prawnik.
88
89 12. Pierwsza funkcja donatora
90 -----------------------------
91
92 Przybywszy do obozowiska, Autorka spotyka Mężczyznę
93 z Brodą, od którego dowiaduje się, że wszelkie użyteczne informacje powinny być wolne, choć nie darmowe.
94 Ukryty Prawnik nadstawia ucha. Mężczyzna z Brodą
95 wraca do gry na flecie.
96
97 13. Reakcja bohatera
98 --------------------
99
100 Opuszczając obozowisko, Autorka zastanawia się, czy
101 formy kulturowej ekspresji także mogą być wolne i czy
102 da się je jakoś oswobodzić od prawa autorskiego.
103
104 14. Przekazanie/otrzymanie środka magicznego
105 --------------------------------------------
106 Przed Autorką pojawia się Prawnik i wręcza jej wolne
107 licencje.
108
109 15. Przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami
110 ---------------------------------------------------------
111
112 Z  pomocą kultury remiksu Prawnik wykorzystuje
113 Autorkę, by przekształcić Bajkową Dolinę w techniczno-prawny labirynt, obszar nieskrępowanej biurokracji.
114
115 16. Walka
116 ---------
117
118 W zalewie licencji Autorka nie potrafi poradzić sobie
119 z coraz większą złożonością swej twórczej domeny.
120 Czuje, że zupełnie straciła kontrolę nad dziełami, które Prawnik i Wydawca wykorzystują jako pożywkę dla
121 rozrastającej się wciąż sieci informacji.
122
123 17. Znamię
124 ----------
125 Niezależnie od pierwotnych intencji wszystkie dzieła
126 Autorki zostają ometkowane różnymi logo – ikoniczną reprezentacją zrozumiałych ponoć dla ludzi aktów
127 prawnych. Akty te wspierają sprzeczne ideologie,
128 interesy handlowe i przekonania, które dzięki prawu
129 autorskiemu i próbom ich obejścia (inspirowanym ideą
130 copyleft) zyskały teraz uzasadnienie.
131
132 18. Zwycięstwo
133 --------------
134
135 Jedyną drogą ucieczki jest ignorowanie prawa autorskiego bez względu na konsekwencje. Trzeba zostawić
136 wszystko, by odnieść maleńkie indywidualne zwycięstwo
137 nad techniczno-prawną machiną i zrobić pierwszy krok
138 na drodze do wyzwolenia Bajkowej Doliny.
139
140 19. Likwidacja nieszczęścia lub braku
141 -------------------------------------
142
143 W rezultacie Autorka staje się Piratką – dzieł własnych
144 i cudzych. Zakłada na oko przepaskę.
145
146 20. Powrót bohatera
147 -------------------
148
149 Piratka wraca do Baśniowej Doliny, całkowicie już teraz
150 rozparcelowanej i podzielonej przez najrozmaitsze formy licencji: copyfree, copyright, copyleft i copyfarleft.
151 Wydawca i Prawnik dbają, by wszystko działało sprawnie i gładko. _Morfologia bajki magicznej_ Władimira
152 Proppa zostaje opatentowana i zamieniona w algorytm
153 do produkcji freemium automatycznie karmiącego się
154 całą otwartą treścią wytwarzaną w Dolinie.
155
156 Piratka ma na ten temat coś do powiedzenia.
157
158 21. Prześladowanie bohatera
159 ---------------------------
160
161 Dla imperium informacji, które stworzyli Wydawca
162 i Prawnik, obecność Piratki stanowi poważne zagrożenie. Dlatego obaj rozpoczynają kampanię dezinformacji,
163 która ma podważyć zasadność wypowiedzi Piratki jako
164 bezprawnych i tym samym moralnie nagannych.
165
166 Kampanii tej towarzyszą coraz bardziej agresywne mechanizmy nieuzasadnionej represji, działania wymierzone
167 przeciwko twórcom, którzy chcieliby pójść w ślady Piratki.
168
169 22. Ocalenie bohatera
170 ---------------------
171
172 Dzięki podziemnej siatce tuneli i jaskiń pod Doliną – teraz już w pełni zinwigilowaną, na każdym kroku
173 wymagającą uwierzytelniania, w całości objętą przez chmurę i podporządkowaną zasadzie grywalizacji – Piratce
174 udaje się umknąć Wydawcy i Prawnikowi. 
175
176 23. Nierozpoznane przybycie
177 ---------------------------
178
179 Wreszcie jednak, zamiast do końca swych dni żyć jak
180 szczur, Piratka decyduje się stawić czoło sytuacji na
181 powierzchni. Pojawia się nagle w samym środku szablonowych opowieści i tłumu zaskoczonych twórców,
182 którym wyprano mózgi.
183
184 24. Nieuzasadnione roszczenia
185 -----------------------------
186
187 Na scenę wkraczają Wydawca i Prawnik. Wygłaszają
188 zwyczajową moralizatorską przemowę, dzięki której
189 udaje im się zamknąć usta twórcom i utrzymać sytuację pod kontrolą. We wszystkich bajkach daje się
190 wyczuć lęk przed kradzieżą, Dolina znajduje się na
191 krawędzi paniki.
192
193 25. Trudne zadanie
194 ------------------
195
196 Wydawca i Prawnik rzucają Piratce wyzwanie. Twierdzą,
197 że nie ma prawa wypowiadać się na temat sytuacji
198 w Dolinie. Jest pasożytem, gapowiczem, który nie ma
199 pojęcia, o jaką stawkę toczy się gra.
200
201 26. Wykonanie zadania
202 ---------------------
203
204 Piratka zdejmuje przepaskę.
205
206 27. Rozpoznanie
207 ---------------
208
209 W jednej chwili wszyscy twórcy rozpoznają Autorkę –
210 tę, która swego czasu zaczęła podpisywać bajki dziś
211 wykorzystywane jako licencjonowane szablony w fabrykach Prawnika i Wydawcy. 
212
213 Twórcy nadstawiają uszu...
214
215 28. Zdemaskowanie uzurpatora
216 ----------------------------
217
218 Autorka opowiada swoją historię. Gdy obudziła się w niej
219 twórczyni, zaczęła eksperymentować z metodami zaczerpniętymi z innych dziedzin. Wykorzystywała je
220 bezpośrednio i nie wprost, a metodologii, które ją interesowały, było tyle, ile gwiazd na niebie. Kiedy zaś jej
221 umiejętności wzrosły, poczuła potrzebę, by jakoś oznaczyć swe dzieła. Ten niespodziewany paradoks mocno
222 ją zdezorientował: z jednej strony chciała być zwykłym
223 ogniwem w łańcuchu twórczej aktywności, z drugiej
224 czuła instynktowną potrzebę, by stanąć ponad równymi, zabłysnąć, stać się widoczną i znaną dzięki
225 indywidualnemu wkładowi. Chciała też po prostu zarobić na
226 życie i dlatego uwierzyła, że prawo autorskie to model
227 uczciwy, nieszkodliwy dla innych twórców i użytkowników. Nie rozumiała, że żadne prawa kontraktowe, bez
228 względu na intencje, przyświecające im, nie
229 mogą naśladować wolności, jaką mieszkańcy Doliny
230 cieszyli się jako wspólnota twórców.
231
232 Na każdym etapie dążenia do zrozumienia samej tkanki kultury, eksperymenty Autorki umożliwiali
233 i wspierali Wydawca i Prawnik. Obaj jednak powoli rośli w siłę, aż wreszcie wymknęli się Autorce spod
234 kontroli. Dlatego czuje się odpowiedzialna przede wszystkim za to, że pozwoliła im decydować o warunkach
235 wytwarzania i konsumowania jej dzieł i kultury w ogóle.
236
237 Autorka przeprasza mieszkańców Doliny.
238
239 29. Transfiguracja
240 ------------------
241
242 Autorka znowu staje się twórczynią.
243
244 30. Ukaranie wroga
245 ------------------
246
247 Dzieło Wydawcy i Prawnika zostaje zniszczone.
248 Społeczność Bajkowej Doliny zakazuje praw autorskich.
249
250 31. Wesele
251 ----------
252
253 Twórczyni zaślubia innego twórcę i żyją razem długo
254 i szczęśliwie, płodząc wiele nowych bajek magicznych.
255
256 Jeśli zaś chodzi o Mężczyznę z Brodą, to słyszałam, że
257 zamienił swe obozowisko w browar. Ale to zupełnie
258 inna historia...
259
260 {% endblock %}