11 > „Nie boję się nikogo z was. A gdy przyjdziecie do nas, na Plac Broni, zabrać nam naszą ziemię, to będziemy na was czekać. I pokażę wam, że kiedy będzie nas dziesięciu, tyle samo co was, to zupełnie inaczej porozmawiamy. teraz jestem tu sam.”
13 Ferenc Molnar, Chłopcy z Placu Broni
14 tłum. Tadeusz Olszański
20 Polityki publiczne nakierowane są na budowanie poczucia wspólnoty, która ma się reprodukować i wyrażać w systemie symbolicznym (kulturze), jednocześnie
21 państwo nie ingeruje w rynkowy obieg kultury, co doprowadziło do konwergencji usług i zasobów w rękach
22 kilku znaczących pośredników.
25 1. Społeczeństwo – struktura i podzielane wartości
26 --------------------------------------------------
28 W tym scenariuszu państwo uważa, że wspólnota to
29 najlepsze, co mogło się przydarzyć jego obywatelom,
30 i w związku z tym warto w nią inwestować. Wyrastające
31 z tradycji małych demokracji, czy to republik kupieckich, czy wolnego chłopstwa, kultywuje szacunek dla
32 rozwiązań wypracowanych wspólnie i dla efektu synergii, przekładającego się na rozwój społeczny i gospodarczy, jaki daje kolektywność.
34 Obywatele decydują o tym, jak ma wyglądać park w ich
35 miasteczku i jaką kostką wyłożyć chodniki na rynku.
36 Masowo głosują w wyborach – za absencję przy urnie
37 grozi grzywna. Indywidualizm i apatia są tu rzadkie i źle
38 widziane, od przedszkola wszyscy się uczą, że tylko razem, współpracując, mogą coś osiągnąć.
40 Ludzie unikają działań kontrowersyjnych, wychodzących poza społeczną normę ze strachu przed potępieniem przez wspólnotę, ale także karą ze strony państwa
41 – odebraniem zasiłku, wyłączeniem z kręgu przywilejów, degradacją do kategorii „aspołeczny margines”.
43 Udane życie prowadzi ten, kto angażuje się w życie
44 swojej wspólnoty i przyczynia się do polepszenia kolektywnego bytu. Udział w życiu publicznym, także na
45 płaszczyźnie ogólnokrajowej – czy to jako polityk, czy
46 jako urzędniczka – to szanowana i chętnie wybierana
47 ścieżka kariery. Obywatele generalnie identyfikują się
48 z państwem – to, co jest dobre dla państwa, jest uważane za dobre dla obywateli. Patriotyzm ma też wymiar
49 ekonomiczny: jeśli się pracuje, to pomnaża się PKB.
50 Jednocześnie państwo stara się nie ingerować w rynek.
52 Drugą ważną ścieżką kariery jest praca w korporacji. Tu
53 zarabia się więcej pieniędzy, ale mimo zazdrości, jaką
54 taki status powoduje, w społecznym odbiorze plasuje się on jednak o poprzeczkę niżej niż zatrudnienie
55 w sektorze publicznym.
57 Wszyscy oglądają, czytają i słuchają tego samego, bo
58 wiedzą (nauczyli się w szkole, powiedziały im autorytety), co jest dobre, a co złe, co wysokie albo niskie. Nawet
59 jeśli dotyczy to produkcji amatorskiej. Konsumpcja
60 kultury jest bierna i częsta, ale kompetencje kulturowe społeczeństwa wysokie. Państwo aktywnie ułatwia uczestnictwo w kulturze – powszechny dostęp do
61 kultury pomaga budować system wartości i poczucie
62 wspólnoty – dla jednych buduje filharmonię, drugim
63 zorganizuje festyn z puszczaniem wianków. Różnice
64 społeczne sprowadzone są do poziomu estetyki.
66 Państwo może wywierać nacisk ideologiczny na odbiorców kultury, którzy – żyjąc w kulcie kanonu – nie
67 potrafią odbierać niepokojących sygnałów.
69 2. Ekonomika kultury i sektor kreatywny
70 ---------------------------------------
72 Sektor publiczny jest największym pracodawcą, zarówno jeśli chodzi o administrację, strategiczne gałęzie
73 przemysłu, jak i naukę i innowacje. Państwo dba też
74 o rozwój prywatnych przedsiębiorstw, organizując poduszki bezpieczeństwa dla ich pracowników w przypadku kryzysu (bierze ich na utrzymanie w czasie przeciągającego się bezrobocia, wchłania do prac publicznych
75 tych, którzy na trwałe stracili pracę w skutek zastąpienia ich miejsc pracy przez sztuczną inteligencję).
77 Państwo jest też – obok koncernów medialnych – głównym zleceniodawcą w sektorze twórczym. Zamawia
78 utwory muzyczne, powieści, sponsoruje filmy, wszystko po to, żeby budować kapitał społeczny i kompetencje potrzebne na rynku pracy, ale i umacniać poczucie
79 wspólnoty. „Kamienie na szaniec” kręci się tu rok po roku.
81 Państwo dystrybuuje darmowe bilety dla dzieci, młodzieży i najuboższych, wzbogaca też kanon otwartych
82 zasobów w Sieci. Ale komercyjne firmy z branży kulturalnej też dobrze prosperują, panuje niepisana umowa, że tu nie będzie konkurencji, tylko uzupełnianie się
83 oferty: komercyjne produkcje są czytane/oglądane/
84 komentowane przez rzesze, dla nich problem „zmonetyzowania długiego ogona” nie istnieje.
86 Z potężnej biblioteki otwartych zasobów publicznych
87 korzystają więc także koncerny medialne, przekuwając je na swoją finansową korzyść.
89 3. Sytuacja twórców i twórczyń krytycznych i sztuki „wysokiej”
90 --------------------------------------------------------------
92 Artystki i artyści otaczani są publiczną opieką.
93 Oczywiście nie wszyscy, ale „kasta” wybranych jest
94 dość duża i zapewnia utrzymanie z działalności artystycznej. Artystka może korzystać z pensji, stypendium
95 czy innych form państwowej opieki, ma zapewnione
96 ubezpieczenie i emeryturę powyżej minimalnej. Ceną
97 za przynależność do kasty może być przejmowanie
98 przez państwo praw autorskich, by udostępnić treści
99 jako otwarte zasoby, zgodnie z zasadą, że obywatel
100 nie może płacić drugi raz za to, za co już raz zapłacił
103 Grupa twórców i twórczyń jest stabilna, ale też statyczna. Znajdujący się na górze drabiny twórcy i twórczynie
104 sztuki „wysokiej”, uznawani za kolektywny narodowy
105 skarb, tworzą establishment, arbitrów smaku, którzy
106 decydują o dobrym guście i o przyszłości tych jeszcze wspinających się po dolnych szczeblach kariery.
107 Status pomniejszych autorów też jest dobry. W zawodach twórczych działają silne związki zawodowe, co ma
108 związek z profesjonalizacją twórczości. Granica między artystą a amatorem jest tu więc bardzo wyraźna.
110 Sztuka krytyczna może być elementem systemu i wtedy
111 w obrębie nakreślonych ram jest dozwolona, bo państwo i społeczeństwo uważają, że jest im potrzebna
112 do prawidłowego funkcjonowania. W tym przypadku
113 artyści krytyczni cieszyliby się szacunkiem i mieli odpowiedni do niego status – mogliby liczyć na pomoc
114 ze strony państwa. Jeśli nie jest dozwolona, mamy do
115 czynienia z silnym tabu, mogą pojawić się takie zjawiska jak autocenzura i emigracja wewnętrzna oraz sztuka aluzyjna. Wtedy protest przeciwko jednemu mitowi
116 może gromadzić się w niszach, gdzie króluje zakazana muzyka, zakazane zachowania i zakazane używki
117 – wszystko to, czego zakazują na zewnątrz.
122 Państwo i samorządy dbają o wysoki poziom nauki
123 w szkołach publicznych, które są dobrze wyposażone
124 i mają wysoko wykwalifikowany personel. Edukacja
125 przedszkolna jest obowiązkowa już od trzeciego roku
126 życia, bo rządzący wierzą, że dzieci powinny się uczyć
127 życia w grupie od najmłodszych lat. W szkole dzieci
128 mają do dyspozycji nowoczesne pomoce naukowe –
129 urządzenia mobilne z pełnym dostępem do Sieci, interaktywne kursy online i offline. To owoc współpracy państwa z jedną, wiodącą firmą medialną – może
130 Apple’em, a może jakimś jego następcą. Wszystkie
131 dzieci dostały od niej tablety, uczą się dzięki edukacyjnym aplikacjom, do których treść dostarczają władze
132 edukacyjne. To nie musi oznaczać, że uczeń wychodzi z tego systemu jako bierny wykonawca poleceń.
133 Z aplikacji też można się nauczyć kreatywności, ale
134 w określonych ramach, jakie wyznaczają dostarczone
135 już materiały i narzędzia.
138 W szkołach nie uczy się krytycznej analizy zjawisk,
139 kontestowania zastanego porządku, obnażania stereotypów i rozbierania na czynniki pierwsze uznanych
140 prawd. Nacisk położony jest raczej na pracę zespołową i mediację, czyli te umiejętności, które najbardziej
141 przydają się wspólnocie.
143 Dzieciom nie wpaja się zatem także potrzeby kwestionowania kanonu kulturalnego, gdyż to on jest fundamentem, na którym wspólnota opiera postulowane
144 wartości. Dostają za to narzędzia do odróżnienia kultury wysokiej od niskiej, bo skoro jest kanon, to gdzieś
145 musi być również to, co do kanonu się nie kwalifikuje.
147 Otwarte zasoby edukacyjne są bogate i łatwo dostępne. Państwo funduje darmowe e-podręczniki w postaci aplikacji działających na sprzęcie jednego z wybranych koncernów.
149 5. Wpływ technologii na konsumpcję kultury
150 ------------------------------------------
152 Dominuje bierna konsumpcja kultury, co jest głównie
153 wynikiem tego, że narzędzia, jakie większość społeczeństwa ma do dyspozycji, to zamknięty zbiór aplikacji.
154 Dlatego też trudno o nisze i o kulturę nie-mainstreamową, z braku nośników, z których mogłaby korzystać.
156 Zawężenie stosowanych technologii do produktów kilku oligopoli powoduje, że filtrowanie treści jest bardzo
157 ułatwione. Korzysta z tego zarówno biznes, żeby zdobyć pełną wiedzę o upodobaniach klienta i podsunąć
158 mu odpowiednie produkty, jak i państwo, zatroskane
159 o integralność wspólnoty. Szpiegowanie w Sieci nie budzi jednak gwałtownych protestów, o ile nie dochodzi
160 do nadużyć; obywatele są gotowi do oddania jakiegoś
161 fragmentu swej wolności w imię wspólnego dobra.
162 File-sharing jest nielegalny.
167 {{ pozycja("autorów", 3) }}
169 Prawo autorskie chroni twórców i twórczynie jako postacie ważne dla budowania kapitału społecznego, szanowane i cenione filary społeczności.
170 „Monetyzacja” ich pracy jest rozciągnięta w czasie - poprzez rozbudowany
171 system tantiem - a okres obowiązywania praw autorskich stosunkowo długi.
172 Ważna jest rola organizacji zbiorowego zarządzania, które koordynują przepływ
173 honorariów pomiędzy użytkownikami czy pośrednikami a samymi autorami.
175 Autorzy mają również dużą kontrolę nad tym, w jaki sposób będzie się korzystało z ich dzieł: tylko edukacja przyszłych pokoleń jest celem nadrzędnym, który usprawiedliwia uszczuplenie ewentualnego zysku artystki czy artysty. Dlatego granice dozwolonego użytku są poszerzane przede wszystkim
176 w celach edukacyjnych, istnieją też programy wykupu dzieł, które najlepiej
177 tym celom służą, do domeny publicznej. Odbywa się to jednak z korzyścią
178 dla twórców i twórczyń, których honoraria za przekazanie praw są znacznie
179 wyższe od tych za udzielenie licencji.
181 {{ pozycja("użytkowników", 2) }}
183 Mają do dyspozycji bogate zasoby edukacyjne, darmowe bilety na wydarzenia kulturalne, super wyposażone biblioteki, bogatą płatną ofertę. O ile jednak mogą dowolnie korzystać z dzieł w domenie publicznej i w celach edukacyjnych, dobrze rozwinięty system kontroli blokuje ich możliwości jako
184 prosumentów, jeśli chodzi o treści komercyjne. Pozarynkowe dzielenie się
185 kulturą zostało relegowane do internetowego podziemia – niewielkiego, bo
186 popyt na takie usługi nie jest duży, a dodatkowo został ograniczony poprzez
189 {{ pozycja("pośredników", 3) }}
191 Kontrolują zarówno komercyjny rynek obiegu kultury, jak i zamówienia publiczne. Z tego względu zależy im, żeby naruszenia praw autorskich były ścigane, a państwo przychyla się do tego postulatu również ze względu na dobro
192 autorów, z którymi koncerny dzielą się dochodami. Na rękę jest im również
193 długi okres obowiązywania praw autorskich oraz bogate zasoby domeny publicznej, które można skomercjalizować w utworach zależnych.
fnp / static.git / blob