content/texts/intro/morfologia-bajki.html

   1 ---
   2 title: "Morfologia bajki prawnie chronionej"
   3 order: 2
   4 author: 'Aymeric Mansoux'
   5 author_add: 'tłumaczka: Katarzyna Makaruk'
   6 ---
   7
   8 {% block lead %}
   9 Na podstawie _morfologii bajki magicznej_
  10 [Władimira Proppa](http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adimir_Propp) (1928).
  11 Badania tradycyjnych rosyjskich bajek ludowych pozwoliły Proppowi
  12 rozłożyć narracyjną strukturę bajki na trzydzieści jeden funkcji,
  13 a dokładniej – okryć recepturę pozwalającą tworzyć historie
  14 nowe i pochodne.
  15
  16 Tekst zdobył pierwszą nagrodę w konkursie Future of Copyright 2012
  17 organizowanym przez Fundację Nowoczesna Polska.
  18 {% endblock %}
  19
  20
  21
  22 {% block text %}
  23
  24 1. Odejście
  25 -----------
  26
  27 Dawno, dawno temu w cudownej Bajkowej Dolinie żyła
  28 była twórczyni bajek, która przemyślawszy kwestię stosowności
  29 memetycznego dziedzictwa, postanowiła zrezygnować z anonimowych
  30 praktyk swojej społeczności.
  31
  32 2. Zakaz
  33 --------
  34
  35 Gigantyczny napis ostrzega twórczynię: „Kiepski pomysł”.
  36
  37 3. Naruszenie zakazu
  38 --------------------
  39
  40 Mimo wiralowej przestrogi twórczyni opuszcza swą
  41 społeczność i zaczyna podpisywać prace, aby w ten
  42 sposób potwierdzić indywidualny wkład w rozwój domeny bajki.
  43
  44 4. Wywiadywanie się
  45 -------------------
  46
  47 Na drodze ku autorstwu twórczyni spotyka Prawnika
  48 i Wydawcę.
  49
  50 5. Przekazanie
  51 --------------
  52
  53 Prawnik przekazuje twórczyni prawa.
  54
  55 6. Podstęp
  56 ----------
  57
  58 Twórczyni staje się Autorką.
  59
  60 7. Wspomaganie
  61 --------------
  62
  63 Autorka i Wydawca zaczynają propagować w Bajkowej
  64 Dolinie ideę prawa autorskiego.
  65
  66 8. Szkodzenie
  67 -------------
  68
  69 Wydawca z pomocą Prawnika wykorzystuje Autorkę,
  70 by przekształcić Dolinę w dochodową fabrykę bajek.
  71
  72 9. Pośrednictwo
  73 ---------------
  74
  75 Do Autorki wydzwania inna twórczyni, którą prześladuje Wydawca, doprowadzając do rozpaczy oskarżeniami o tworzenie pochodnych bajek objętych prawem autorskim.
  76
  77 10. Początek przeciwdziałania
  78 -----------------------------
  79
  80 Autorka słyszy dźwięk fletu. Wolna muzyka dobiega
  81 z obozowiska znajdującego się poza Bajkową Doliną.
  82
  83 11. Wyprawa
  84 -----------
  85
  86 Podążając za muzyką, Autorka opuszcza opanowaną
  87 przez prawo autorskie Dolinę i rusza w kierunku obozowiska. W pewnej odległości za nią idzie Prawnik.
  88
  89 12. Pierwsza funkcja donatora
  90 -----------------------------
  91
  92 Przybywszy do obozowiska, Autorka spotyka Mężczyznę
  93 z Brodą, od którego dowiaduje się, że wszelkie użyteczne informacje powinny być wolne, choć nie darmowe.
  94 Ukryty Prawnik nadstawia ucha. Mężczyzna z Brodą
  95 wraca do gry na flecie.
  96
  97 13. Reakcja bohatera
  98 --------------------
  99
 100 Opuszczając obozowisko, Autorka zastanawia się, czy
 101 formy kulturowej ekspresji także mogą być wolne i czy
 102 da się je jakoś oswobodzić od prawa autorskiego.
 103
 104 14. Przekazanie/otrzymanie środka magicznego
 105 --------------------------------------------
 106 Przed Autorką pojawia się Prawnik i wręcza jej wolne
 107 licencje.
 108
 109 15. Przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami
 110 ---------------------------------------------------------
 111
 112 Z  pomocą kultury remiksu Prawnik wykorzystuje
 113 Autorkę, by przekształcić Bajkową Dolinę w techniczno-prawny labirynt, obszar nieskrępowanej biurokracji.
 114
 115 16. Walka
 116 ---------
 117
 118 W zalewie licencji Autorka nie potrafi poradzić sobie
 119 z coraz większą złożonością swej twórczej domeny.
 120 Czuje, że zupełnie straciła kontrolę nad dziełami, które Prawnik i Wydawca wykorzystują jako pożywkę dla
 121 rozrastającej się wciąż sieci informacji.
 122
 123 17. Znamię
 124 ----------
 125 Niezależnie od pierwotnych intencji wszystkie dzieła
 126 Autorki zostają ometkowane różnymi logo – ikoniczną reprezentacją zrozumiałych ponoć dla ludzi aktów
 127 prawnych. Akty te wspierają sprzeczne ideologie,
 128 interesy handlowe i przekonania, które dzięki prawu
 129 autorskiemu i próbom ich obejścia (inspirowanym ideą
 130 copyleft) zyskały teraz uzasadnienie.
 131
 132 18. Zwycięstwo
 133 --------------
 134
 135 Jedyną drogą ucieczki jest ignorowanie prawa autorskiego bez względu na konsekwencje. Trzeba zostawić
 136 wszystko, by odnieść maleńkie indywidualne zwycięstwo
 137 nad techniczno-prawną machiną i zrobić pierwszy krok
 138 na drodze do wyzwolenia Bajkowej Doliny.
 139
 140 19. Likwidacja nieszczęścia lub braku
 141 -------------------------------------
 142
 143 W rezultacie Autorka staje się Piratką – dzieł własnych
 144 i cudzych. Zakłada na oko przepaskę.
 145
 146 20. Powrót bohatera
 147 -------------------
 148
 149 Piratka wraca do Baśniowej Doliny, całkowicie już teraz
 150 rozparcelowanej i podzielonej przez najrozmaitsze formy licencji: copyfree, copyright, copyleft i copyfarleft.
 151 Wydawca i Prawnik dbają, by wszystko działało sprawnie i gładko. _Morfologia bajki magicznej_ Władimira
 152 Proppa zostaje opatentowana i zamieniona w algorytm
 153 do produkcji freemium automatycznie karmiącego się
 154 całą otwartą treścią wytwarzaną w Dolinie.
 155
 156 Piratka ma na ten temat coś do powiedzenia.
 157
 158 21. Prześladowanie bohatera
 159 ---------------------------
 160
 161 Dla imperium informacji, które stworzyli Wydawca
 162 i Prawnik, obecność Piratki stanowi poważne zagrożenie. Dlatego obaj rozpoczynają kampanię dezinformacji,
 163 która ma podważyć zasadność wypowiedzi Piratki jako
 164 bezprawnych i tym samym moralnie nagannych.
 165
 166 Kampanii tej towarzyszą coraz bardziej agresywne mechanizmy nieuzasadnionej represji, działania wymierzone
 167 przeciwko twórcom, którzy chcieliby pójść w ślady Piratki.
 168
 169 22. Ocalenie bohatera
 170 ---------------------
 171
 172 Dzięki podziemnej siatce tuneli i jaskiń pod Doliną – teraz już w pełni zinwigilowaną, na każdym kroku
 173 wymagającą uwierzytelniania, w całości objętą przez chmurę i podporządkowaną zasadzie grywalizacji – Piratce
 174 udaje się umknąć Wydawcy i Prawnikowi.
 175
 176 23. Nierozpoznane przybycie
 177 ---------------------------
 178
 179 Wreszcie jednak, zamiast do końca swych dni żyć jak
 180 szczur, Piratka decyduje się stawić czoło sytuacji na
 181 powierzchni. Pojawia się nagle w samym środku szablonowych opowieści i tłumu zaskoczonych twórców,
 182 którym wyprano mózgi.
 183
 184 24. Nieuzasadnione roszczenia
 185 -----------------------------
 186
 187 Na scenę wkraczają Wydawca i Prawnik. Wygłaszają
 188 zwyczajową moralizatorską przemowę, dzięki której
 189 udaje im się zamknąć usta twórcom i utrzymać sytuację pod kontrolą. We wszystkich bajkach daje się
 190 wyczuć lęk przed kradzieżą, Dolina znajduje się na
 191 krawędzi paniki.
 192
 193 25. Trudne zadanie
 194 ------------------
 195
 196 Wydawca i Prawnik rzucają Piratce wyzwanie. Twierdzą,
 197 że nie ma prawa wypowiadać się na temat sytuacji
 198 w Dolinie. Jest pasożytem, gapowiczem, który nie ma
 199 pojęcia, o jaką stawkę toczy się gra.
 200
 201 26. Wykonanie zadania
 202 ---------------------
 203
 204 Piratka zdejmuje przepaskę.
 205
 206 27. Rozpoznanie
 207 ---------------
 208
 209 W jednej chwili wszyscy twórcy rozpoznają Autorkę –
 210 tę, która swego czasu zaczęła podpisywać bajki dziś
 211 wykorzystywane jako licencjonowane szablony w fabrykach Prawnika i Wydawcy.
 212
 213 Twórcy nadstawiają uszu...
 214
 215 28. Zdemaskowanie uzurpatora
 216 ----------------------------
 217
 218 Autorka opowiada swoją historię. Gdy obudziła się w niej
 219 twórczyni, zaczęła eksperymentować z metodami zaczerpniętymi z innych dziedzin. Wykorzystywała je
 220 bezpośrednio i nie wprost, a metodologii, które ją interesowały, było tyle, ile gwiazd na niebie. Kiedy zaś jej
 221 umiejętności wzrosły, poczuła potrzebę, by jakoś oznaczyć swe dzieła. Ten niespodziewany paradoks mocno
 222 ją zdezorientował: z jednej strony chciała być zwykłym
 223 ogniwem w łańcuchu twórczej aktywności, z drugiej
 224 czuła instynktowną potrzebę, by stanąć ponad równymi, zabłysnąć, stać się widoczną i znaną dzięki
 225 indywidualnemu wkładowi. Chciała też po prostu zarobić na
 226 życie i dlatego uwierzyła, że prawo autorskie to model
 227 uczciwy, nieszkodliwy dla innych twórców i użytkowników. Nie rozumiała, że żadne prawa kontraktowe, bez
 228 względu na intencje, przyświecające im, nie
 229 mogą naśladować wolności, jaką mieszkańcy Doliny
 230 cieszyli się jako wspólnota twórców.
 231
 232 Na każdym etapie dążenia do zrozumienia samej tkanki kultury, eksperymenty Autorki umożliwiali
 233 i wspierali Wydawca i Prawnik. Obaj jednak powoli rośli w siłę, aż wreszcie wymknęli się Autorce spod
 234 kontroli. Dlatego czuje się odpowiedzialna przede wszystkim za to, że pozwoliła im decydować o warunkach
 235 wytwarzania i konsumowania jej dzieł i kultury w ogóle.
 236
 237 Autorka przeprasza mieszkańców Doliny.
 238
 239 29. Transfiguracja
 240 ------------------
 241
 242 Autorka znowu staje się twórczynią.
 243
 244 30. Ukaranie wroga
 245 ------------------
 246
 247 Dzieło Wydawcy i Prawnika zostaje zniszczone.
 248 Społeczność Bajkowej Doliny zakazuje praw autorskich.
 249
 250 31. Wesele
 251 ----------
 252
 253 Twórczyni zaślubia innego twórcę i żyją razem długo
 254 i szczęśliwie, płodząc wiele nowych bajek magicznych.
 255
 256 Jeśli zaś chodzi o Mężczyznę z Brodą, to słyszałam, że
 257 zamienił swe obozowisko w browar. Ale to zupełnie
 258 inna historia...
 259
 260 {% endblock %}