Ready.
[static.git] / content / texts / intro / co-nada-ksztalt-przyszlosci.html
1 ---
2 title: "Co nada kształt przyszłości?"
3 author: "Maria Świetlik"
4 author_label: "autorka"
5 order: 5
6 ---
7
8 {% block lead %}
9 Dla przyszłego kształtu relacji między autorami, użytkownikami i pośrednikami w obiegu kultury
10 najistotniejszy będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
11 {% endblock %}
12
13 {% block text %}
14 Debata publiczna dotycząca prawa autorskiego powoli
15 wychodzi z zaklętego kręgu, w którym można było tylko albo obrzucać się inwektywami, albo „poważnie rozmawiać o pieniądzach” w wąskim gronie twórców, pośredników, urzędników i działaczy społecznych. Coraz
16 więcej osób zdaje sobie sprawę, że przepisy regulujące
17 obieg kultury i wiedzy oraz codzienną komunikację mają
18 znaczący wpływ na kształt stosunków społecznych dziś
19 i w przyszłości.
20
21 Pracując z ekspertkami i ekspertami nad scenariuszami
22 przyszłości, zaczęliśmy od wyodrębnienia dwóch czynników, które w naszej opinii będą kształtować to, jak za
23 25 lat w Europie dzieła kultury będą tworzone, udostępniane i wykorzystywane. Uznaliśmy, że najistotniejszy
24 będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
25 W ten sposób uzyskaliśmy dwie osie, których przecięcie
26 wyznaczyło cztery potencjalne „światy” - ilustruje to zamieszczony poniżej graf.
27
28 <img src="{{ media_url('images/roza.png') }}" style="width: 100%;">
29
30 Pierwszą oś tworzą polityki publiczne, o których decydują krajowi i europejscy<a id="t01" href="#f01"><sup>1</sup></a> politycy oraz urzędnicy.
31 To oni rozdysponowują środki finansowe poprzez różne instytucje, m. in. programy ministerialne, instytuty
32 kultury, konkursy, dotacje, stypendia. Tworzą też ramy
33 prawne regulujące obieg kultury, przede wszystkim
34 prawo autorskie.
35
36 Polityki publiczne dotyczące kultury mogą być zbudowane na przekonaniu, że kultura jest sferą wyjątkową,
37 budującą więzi społeczne, podtrzymującą tradycję, ale
38 i kreatywnie odpowiadającą na nowe wyzwania rzeczywistości – warto więc ją wspierać i chronić przed czystym
39 rachunkiem zysków i strat, na przykład dofinansowując
40 twórczość dużą ilością środków publicznych. Taką politykę nazwaliśmy „pro-wspólnotową”.
41
42 Polityki publiczne mogą też obrać inny kierunek i traktować sferę kultury jako nowoczesny sektor gospodarki
43 o bardzo korzystnej stopie zwrotu (bo nie wymaga dużych nakładów na materiały i technologię produkcji),
44 który należy poddać weryfikacji maksymalnie uwolnionego rynku. Nazwaliśmy ten sposób kształtowania polityk „pro-rynkowym”.
45
46 Władza ekonomiczna, która w przyszłości będzie kształtować obieg kultury, to przede wszystkim masowi pośrednicy w obiegu cudzych utworów, dystrybutorzy dzieł
47 kultury, czy jak się dziś przyjęło mówić, _contentu_. Dlatego
48 drugą oś nazwaliśmy „pozycja pośredników”. Jak się
49 dziś wydaje, kluczową technologią pośrednictwa będzie
50 Internet, dlatego przyglądając się układowi biznesów na
51 tym rynku, wyznaczyliśmy dwa możliwe tendencje: „konwergencję” i „dywergencję” usług.
52
53 Internet, tak jak inne sieci komunikacyjne, podlega tzw.
54 efektowi sieci, w którym duże _huby_ (koncentratory),
55 przyciągają nowe użytkowniczki właśnie dlatego, że są
56 duże (mają duży zasób treści albo – w przypadku sieci
57 społecznościowych – jest tam wielu naszych znajomych),
58 a każda nowa użytkowniczka zwiększa ich atrakcyjność
59 dla kolejnych. Taki model akumulacji usług i kapitału
60 prowadzi zwykle do powstawania oligopoli. Pośrednicy
61 w obiegu kultury również mają skłonność do konwergencji usług, to znaczy skupiania w obrębie jednej struktury właścicielskiej różnych etapów „używania” kultury
62 oraz produktów i usług skierowanych do różnych grup
63 odbiorców. W przypadku internetowego obiegu treści
64 jest to przede wszystkim Google (do którego należą m.in.
65 YouTube i Google Books) i Amazon oraz, może mniej
66 oczywisty, Facebook.
67
68 Ale możemy sobie wyobrazić również inny scenariusz,
69 w którym tendencję do konwergencji zastąpiłaby dywergencja. W Internecie przeciwieństwem scentralizowanej dystrybucji są sieci typu _peer-2-peer_, pozwalające
70 łączyć się użytkownikom i użytkowniczkom bezpośrednio między sobą i dzielić zasobami zgromadzonymi na własnych komputerach czy serwerach (w oparciu
71 o taką infrastrukturę działa np. Pirate Bay). Ich popularność jako „dostawców treści” wciąż nie słabnie, mimo
72 że są nielegalne. Dywergencja wydaje się dziś możliwa
73 przy spełnieniu następujących warunków: użytkownicy
74 i użytkowniczki mają możliwość legalnego korzystania
75 z sieci _peer-2-peer_, powstawanie sieciowych oligopoli
76 jest powstrzymywane przez antymonopolową politykę państw dbających o faktyczna równowagę na rynku
77 oraz powszechnie stosowane są protokoły pozwalające komunikować się między sobą narzędziom różnych
78 usługodawców (dziś mogą dzwonić do siebie abonenci
79 różnych sieci komórkowych, a nie mogą się połączyć
80 użytkowniczki facebookowego i gmailowego czatu).
81
82 Obieg kultury nie jest jednak kwestią jedynie prywatnego
83 dostępu do treści (lub jego braku). Oddziałuje na różne
84 sfery życia społecznego, m. in. na poziom upodmiotowienia obywateli i obywatelek, dominujący dyskurs wyznaczający wzorzec udanego życia, stan kultury, sztuki,
85 edukacji i sektor kreatywny. Dlatego w każdym z czterech scenariuszy przyszłości przyglądamy się temu, jak
86 będą wyglądały te sfery i jak będzie wyglądało regulujące obieg kultury prawo autorskie.
87
88 Rozważaliśmy, jaka będzie pozycja trzech graczy na polu
89 kultury: autorów, użytkowników i pośredników. Tę pozycję
90 określają takie kategorie prawne, jak: długość obowiązywania majątkowego prawa autorskiego, zakres praw
91 osobistych i dozwolonego użytku prywatnego, zakres
92 wyjątków edukacyjnych i „artystycznych”, egzekucja naruszeń prawa, rola organizacji zbiorowego zarządzania.
93 Zastanawialiśmy się także nad, nieujętą w prawie autorskim kwestią zabezpieczeń socjalnych dla zawodowych
94 twórczyń i twórców.
95
96 Opis wybranych przez grono eksperckie trendów, które nadadzą kształt przyszłości, znajdziecie Państwo w
97 rozdziale [„Co nas czeka”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}), a metodologię – w rodziale
98 [„Jak myśleć...”]({{ content_url('/metodologia') }})
99
100 Przyjęliśmy założenie porządkujące pracę nad poszczególnymi scenariuszami, że te dwa czynniki – polityki publiczne i pozycja pośredników – wyznaczać będą zakres
101 działania prawa. Ale można odwrócić przyjętą na potrzeby
102 badania logikę i uznać, że to prawo autorskie wywołało
103 pewien układ sił na polu kultury. Wtedy poszczególne
104 scenariusze można czytać jako modele opisujące skutki
105 proponowanych regulacji prawnych.
106
107 Mamy nadzieję, że ułatwi to interaktywna strona z wynikami naszych badań scenariusze.prawokultury.pl.
108
109 Celem badania nie jest najtrafniejsze przewidzenie przyszłości, lecz zaproszenie do refleksji nad tym, jaka mogłaby ona być. Chcielibyśmy zachęcić czytelniczki i czytelników do zastanowienia się, który ze scenariuszy jest
110 zgodny z ich wyobrażeniem udanego życia i właściwych
111 relacji społecznych, czyli jakiego świata pragną dla siebie i dla innych.
112
113 --- 
114
115 <div class="przypisy">{%- filter markdown -%}
116
117 <a id="f01" href="#t01">1: </a>W Europie funkcjonują dwa systemy prawa autorskiego, co wynika
118 z dwóch różnych tradycji prawnych – kontynentalny (prawo autorskie) i anglosaski
119 (copyright). Ten ostatni oddziałuje także znacząco na obieg treści
120 w Sieci, ponieważ największymi pośrednikami są firmy amerykańskie, poruszające
121 się w ramach tamtejszych przepisów. Międzynarodowe prawo
122 zawiera elementy i jednego, i drugiego systemu – więcej na ten temat w
123 rozdziale „Co nas czeka”, s. 40. Pracując nad scenariuszami, nie dążyliśmy
124 jednak do przewidzenia brzmienia konkretnych przepisów, ale raczej zakresu
125 działania i filozofii prawa autorskiego/copyrightu, abstrahując od różnic
126 w konstrukcjach prawnych. [przypis red. - MŚ]
127
128 {%- endfilter -%}
129 </div>
130
131 {% endblock %}