content/texts/intro/co-nada-ksztalt-przyszlosci.html

   1 ---
   2 title: "Co nada kształt przyszłości?"
   3 author: "Maria Świetlik"
   4 author_label: "autorka"
   5 order: 5
   6 ---
   7
   8 {% block lead %}
   9 Dla przyszłego kształtu relacji między autorami, użytkownikami i pośrednikami w obiegu kultury
  10 najistotniejszy będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
  11 {% endblock %}
  12
  13 {% block text %}
  14 Debata publiczna dotycząca prawa autorskiego powoli
  15 wychodzi z zaklętego kręgu, w którym można było tylko albo obrzucać się inwektywami, albo „poważnie rozmawiać o pieniądzach” w wąskim gronie twórców, pośredników, urzędników i działaczy społecznych. Coraz
  16 więcej osób zdaje sobie sprawę, że przepisy regulujące
  17 obieg kultury i wiedzy oraz codzienną komunikację mają
  18 znaczący wpływ na kształt stosunków społecznych dziś
  19 i w przyszłości.
  20
  21 Pracując z ekspertkami i ekspertami nad scenariuszami
  22 przyszłości, zaczęliśmy od wyodrębnienia dwóch czynników, które w naszej opinii będą kształtować to, jak za
  23 25 lat w Europie dzieła kultury będą tworzone, udostępniane i wykorzystywane. Uznaliśmy, że najistotniejszy
  24 będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
  25 W ten sposób uzyskaliśmy dwie osie, których przecięcie
  26 wyznaczyło cztery potencjalne „światy” - ilustruje to zamieszczony poniżej graf.
  27
  28 <img src="{{ media_url('images/roza.png') }}" style="width: 100%;">
  29
  30 Pierwszą oś tworzą polityki publiczne, o których decydują krajowi i europejscy<a id="t01" href="#f01"><sup>1</sup></a> politycy oraz urzędnicy.
  31 To oni rozdysponowują środki finansowe poprzez różne instytucje, m. in. programy ministerialne, instytuty
  32 kultury, konkursy, dotacje, stypendia. Tworzą też ramy
  33 prawne regulujące obieg kultury, przede wszystkim
  34 prawo autorskie.
  35
  36 Polityki publiczne dotyczące kultury mogą być zbudowane na przekonaniu, że kultura jest sferą wyjątkową,
  37 budującą więzi społeczne, podtrzymującą tradycję, ale
  38 i kreatywnie odpowiadającą na nowe wyzwania rzeczywistości – warto więc ją wspierać i chronić przed czystym
  39 rachunkiem zysków i strat, na przykład dofinansowując
  40 twórczość dużą ilością środków publicznych. Taką politykę nazwaliśmy „pro-wspólnotową”.
  41
  42 Polityki publiczne mogą też obrać inny kierunek i traktować sferę kultury jako nowoczesny sektor gospodarki
  43 o bardzo korzystnej stopie zwrotu (bo nie wymaga dużych nakładów na materiały i technologię produkcji),
  44 który należy poddać weryfikacji maksymalnie uwolnionego rynku. Nazwaliśmy ten sposób kształtowania polityk „pro-rynkowym”.
  45
  46 Władza ekonomiczna, która w przyszłości będzie kształtować obieg kultury, to przede wszystkim masowi pośrednicy w obiegu cudzych utworów, dystrybutorzy dzieł
  47 kultury, czy jak się dziś przyjęło mówić, _contentu_. Dlatego
  48 drugą oś nazwaliśmy „pozycja pośredników”. Jak się
  49 dziś wydaje, kluczową technologią pośrednictwa będzie
  50 Internet, dlatego przyglądając się układowi biznesów na
  51 tym rynku, wyznaczyliśmy dwa możliwe tendencje: „konwergencję” i „dywergencję” usług.
  52
  53 Internet, tak jak inne sieci komunikacyjne, podlega tzw.
  54 efektowi sieci, w którym duże _huby_ (koncentratory),
  55 przyciągają nowe użytkowniczki właśnie dlatego, że są
  56 duże (mają duży zasób treści albo – w przypadku sieci
  57 społecznościowych – jest tam wielu naszych znajomych),
  58 a każda nowa użytkowniczka zwiększa ich atrakcyjność
  59 dla kolejnych. Taki model akumulacji usług i kapitału
  60 prowadzi zwykle do powstawania oligopoli. Pośrednicy
  61 w obiegu kultury również mają skłonność do konwergencji usług, to znaczy skupiania w obrębie jednej struktury właścicielskiej różnych etapów „używania” kultury
  62 oraz produktów i usług skierowanych do różnych grup
  63 odbiorców. W przypadku internetowego obiegu treści
  64 jest to przede wszystkim Google (do którego należą m.in.
  65 YouTube i Google Books) i Amazon oraz, może mniej
  66 oczywisty, Facebook.
  67
  68 Ale możemy sobie wyobrazić również inny scenariusz,
  69 w którym tendencję do konwergencji zastąpiłaby dywergencja. W Internecie przeciwieństwem scentralizowanej dystrybucji są sieci typu _peer-2-peer_, pozwalające
  70 łączyć się użytkownikom i użytkowniczkom bezpośrednio między sobą i dzielić zasobami zgromadzonymi na własnych komputerach czy serwerach (w oparciu
  71 o taką infrastrukturę działa np. Pirate Bay). Ich popularność jako „dostawców treści” wciąż nie słabnie, mimo
  72 że są nielegalne. Dywergencja wydaje się dziś możliwa
  73 przy spełnieniu następujących warunków: użytkownicy
  74 i użytkowniczki mają możliwość legalnego korzystania
  75 z sieci _peer-2-peer_, powstawanie sieciowych oligopoli
  76 jest powstrzymywane przez antymonopolową politykę państw dbających o faktyczna równowagę na rynku
  77 oraz powszechnie stosowane są protokoły pozwalające komunikować się między sobą narzędziom różnych
  78 usługodawców (dziś mogą dzwonić do siebie abonenci
  79 różnych sieci komórkowych, a nie mogą się połączyć
  80 użytkowniczki facebookowego i gmailowego czatu).
  81
  82 Obieg kultury nie jest jednak kwestią jedynie prywatnego
  83 dostępu do treści (lub jego braku). Oddziałuje na różne
  84 sfery życia społecznego, m. in. na poziom upodmiotowienia obywateli i obywatelek, dominujący dyskurs wyznaczający wzorzec udanego życia, stan kultury, sztuki,
  85 edukacji i sektor kreatywny. Dlatego w każdym z czterech scenariuszy przyszłości przyglądamy się temu, jak
  86 będą wyglądały te sfery i jak będzie wyglądało regulujące obieg kultury prawo autorskie.
  87
  88 Rozważaliśmy, jaka będzie pozycja trzech graczy na polu
  89 kultury: autorów, użytkowników i pośredników. Tę pozycję
  90 określają takie kategorie prawne, jak: długość obowiązywania majątkowego prawa autorskiego, zakres praw
  91 osobistych i dozwolonego użytku prywatnego, zakres
  92 wyjątków edukacyjnych i „artystycznych”, egzekucja naruszeń prawa, rola organizacji zbiorowego zarządzania.
  93 Zastanawialiśmy się także nad, nieujętą w prawie autorskim kwestią zabezpieczeń socjalnych dla zawodowych
  94 twórczyń i twórców.
  95
  96 Opis wybranych przez grono eksperckie trendów, które nadadzą kształt przyszłości, znajdziecie Państwo w
  97 rozdziale [„Co nas czeka”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}), a metodologię – w rodziale
  98 [„Jak myśleć...”]({{ content_url('/metodologia') }})
  99
 100 Przyjęliśmy założenie porządkujące pracę nad poszczególnymi scenariuszami, że te dwa czynniki – polityki publiczne i pozycja pośredników – wyznaczać będą zakres
 101 działania prawa. Ale można odwrócić przyjętą na potrzeby
 102 badania logikę i uznać, że to prawo autorskie wywołało
 103 pewien układ sił na polu kultury. Wtedy poszczególne
 104 scenariusze można czytać jako modele opisujące skutki
 105 proponowanych regulacji prawnych.
 106
 107 Mamy nadzieję, że ułatwi to interaktywna strona z wynikami naszych badań scenariusze.prawokultury.pl.
 108
 109 Celem badania nie jest najtrafniejsze przewidzenie przyszłości, lecz zaproszenie do refleksji nad tym, jaka mogłaby ona być. Chcielibyśmy zachęcić czytelniczki i czytelników do zastanowienia się, który ze scenariuszy jest
 110 zgodny z ich wyobrażeniem udanego życia i właściwych
 111 relacji społecznych, czyli jakiego świata pragną dla siebie i dla innych.
 112
 113 ---
 114
 115 <div class="przypisy">{%- filter markdown -%}
 116
 117 <a id="f01" href="#t01">1: </a>W Europie funkcjonują dwa systemy prawa autorskiego, co wynika
 118 z dwóch różnych tradycji prawnych – kontynentalny (prawo autorskie) i anglosaski
 119 (copyright). Ten ostatni oddziałuje także znacząco na obieg treści
 120 w Sieci, ponieważ największymi pośrednikami są firmy amerykańskie, poruszające
 121 się w ramach tamtejszych przepisów. Międzynarodowe prawo
 122 zawiera elementy i jednego, i drugiego systemu – więcej na ten temat w
 123 rozdziale „Co nas czeka”, s. 40. Pracując nad scenariuszami, nie dążyliśmy
 124 jednak do przewidzenia brzmienia konkretnych przepisów, ale raczej zakresu
 125 działania i filozofii prawa autorskiego/copyrightu, abstrahując od różnic
 126 w konstrukcjach prawnych. [przypis red. - MŚ]
 127
 128 {%- endfilter -%}
 129 </div>
 130
 131 {% endblock %}