--- /dev/null
+#!/usr/bin/env python
+# -*- coding: utf-8 -*-
+#
+# This file is part of Librarian, licensed under GNU Affero GPLv3 or later.
+# Copyright © Fundacja Nowoczesna Polska. See NOTICE for more information.
+#
+from librarian.book2anything import Book2Anything, Option
+
+
+class Book2Epub(Book2Anything):
+ format_name = "EPUB"
+ ext = "epub"
+ uses_cover = True
+ uses_provider = True
+ transform_flags = [
+ Option('-w', '--working-copy', dest='working-copy',
+ action='store_true', default=False,
+ help='mark the output as a working copy')
+ ]
+
+
+if __name__ == '__main__':
+ Book2Epub.run()
--- /dev/null
+#!/usr/bin/env python
+# -*- coding: utf-8 -*-
+#
+# This file is part of Librarian, licensed under GNU Affero GPLv3 or later.
+# Copyright © Fundacja Nowoczesna Polska. See NOTICE for more information.
+#
+from librarian.book2anything import Book2Anything
+
+
+class Book2Mobi(Book2Anything):
+ format_name = "MOBI"
+ ext = "mobi"
+ uses_cover = True
+ cover_optional = False
+ uses_provider = True
+
+
+if __name__ == '__main__':
+ Book2Mobi.run()
--- /dev/null
+#!/usr/bin/env python
+# -*- coding: utf-8 -*-
+#
+# This file is part of Librarian, licensed under GNU Affero GPLv3 or later.
+# Copyright © Fundacja Nowoczesna Polska. See NOTICE for more information.
+#
+from librarian.book2anything import Book2Anything, Option
+
+
+class Book2Pdf(Book2Anything):
+ format_name = "PDF"
+ ext = "pdf"
+ uses_cover = True
+ uses_provider = True
+ transform_options = [
+ Option('-t', '--save-tex', dest='save_tex', metavar='FILE',
+ help='path to save the intermediary LaTeX file to'),
+ Option('-m', '--morefloats', dest='morefloats', metavar='old/new/none',
+ help='force morefloats in old (<1.0c), new (>=1.0c) or none')
+ ]
+
+
+if __name__ == '__main__':
+ Book2Pdf.run()
@classmethod
def from_text(cls, text):
- parts = [ token.strip() for token in text.split(',') ]
+ parts = [ token.strip() for token in text.rsplit(',', 1) ]
if len(parts) == 1:
surname = parts[0]
names = []
'<rootfiles><rootfile full-path="OPS/content.opf" ' \
'media-type="application/oebps-package+xml" />' \
'</rootfiles></container>')
- zip.write(get_resource('res/wl-logo-small.png'), os.path.join('OPS', 'logo_wolnelektury.png'))
- zip.write(get_resource('res/jedenprocent.png'), os.path.join('OPS', 'jedenprocent.png'))
+ #zip.write(get_resource('res/wl-logo-small.png'), os.path.join('OPS', 'logo_wolnelektury.png'))
+ zip.write(get_resource('res/koedlogo.png'), os.path.join('OPS', 'logo_koed.png'))
+ #zip.write(get_resource('res/jedenprocent.png'), os.path.join('OPS', 'jedenprocent.png'))
if not style:
style = get_resource('epub/style.css')
zip.write(style, os.path.join('OPS', 'style.css'))
</xsl:choose>
</p>
- <p class="info">Źródło: <a>
+ <
!--p class="info">Źródło: <a>
<xsl:attribute name="href">
<xsl:value-of select="//dc:identifier.url" />
</xsl:attribute>
<xsl:value-of select="wl:person_name(//dc:creator/text())" />, <xsl:value-of select="//dc:title" />
</xsl:attribute>
<xsl:value-of select="//dc:identifier.url" />
- </a></p>
+ </a></p-->
<xsl:if test="//dc:source" >
<p class="info">Tekst opracowany na podstawie: <xsl:value-of select="//dc:source" /></p>
</p>
</xsl:if>
- <div class="info">
+ <!--div class="info">
<img src="jedenprocent.png" alt="Logo 1%" />
<div>Przekaż 1% podatku na rozwój Wolnych Lektur.</div>
<div>Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska</div>
<div>KRS 0000070056</div>
- </div>
+ </div-->
<p class="info"> </p>
<p class="minor info">
<p class="info">[Kopia robocza]</p>
</xsl:if>
- <xsl:if test="not(utwor/@less-advertising)">
+ <!--xsl:if test="not(utwor/@less-advertising)">
<p class="info">
<a>
<xsl:attribute name="href">
<p class="info">
Utwór opracowany został w ramach projektu<a href="http://www.wolnelektury.pl/"> Wolne Lektury</a> przez<a href="http://www.nowoczesnapolska.org.pl/"> fundację Nowoczesna Polska</a>.
- </p>
+ </p-->
<p class="footer info">
- <a href="http://www.wolnelektury.pl/"><img src="logo_wolnelektury.png" alt="WolneLektury.pl" /></a>
+ <!--a href="http://www.wolnelektury.pl/"><img src="logo_wolnelektury.png" alt="WolneLektury.pl" /></a-->
+ <a href="http://koed.org.pl"><img src="logo_koed.png" alt="Koalicja Otwartej Edukacji" /></a>
</p>
</div>
</body>
exclude=[DCNS("identifier.url"), DCNS("rights.license")]
)
+def fix_tables(doc):
+ for kol in doc.iter(tag='kol'):
+ if kol.tail is not None:
+ if not kol.tail.strip():
+ kol.tail = None
+ for table in doc.iter(tag='tabela'):
+ if table.get('ramka') == '1' or table.get('ramki') == '1':
+ table.set('_format', '|' + 'X|' * len(table[0]))
+ else:
+ table.set('_format', 'X' * len(table[0]))
+
+
def move_motifs_inside(doc):
""" moves motifs to be into block elements """
def transform(wldoc, verbose=False, save_tex=None, morefloats=None,
- cover=None, flags=None, customizations=None):
+ cover=None, flags=None, customizations=None, ilustr_path=''):
""" produces a PDF file with XeLaTeX
wldoc: a WLDocument
if cover:
if cover is True:
cover = WLCover
- bound_cover = cover(book_info)
+ bound_cover = cover(book_info, width=2400)
root.set('data-cover-width', str(bound_cover.width))
root.set('data-cover-height', str(bound_cover.height))
if bound_cover.uses_dc_cover:
parse_creator(document.edoc)
substitute_hyphens(document.edoc)
fix_hanging(document.edoc)
+ fix_tables(document.edoc)
# wl -> TeXML
style_filename = get_stylesheet("wl2tex")
temp = mkdtemp('-wl2pdf')
for ilustr in document.edoc.findall("//ilustr"):
- shutil.copy(ilustr.get("src"), temp)
+ shutil.copy(os.path.join(ilustr_path, ilustr.get("src")), temp)
if cover:
with open(os.path.join(temp, 'cover.png'), 'w') as f:
shutil.copy(get_resource('res/wl-logo.png'), temp)
#shutil.copy(get_resource('res/prawokultury-logo.png'), temp)
#shutil.copy(get_resource('res/trust-logo.eps'), temp)
- shutil.copy(get_resource('res/nowoczesnapolska.org.pl.png'), temp)
- shutil.copy(get_resource('res/koedlogo.png'), temp)
+ shutil.copy(get_resource('res/fnp-logo.eps'), temp)
+ shutil.copy(get_resource('res/koed-logo.eps'), temp)
try:
cwd = os.getcwd()
\usepackage{trace}
-\usepackage{tabularx}
+\usepackage{longtable}
+\usepackage{tabu}
\usepackage[MeX]{polski}
\usepackage[xetex]{graphicx}
BoldItalicFont = JunicodeWL-Italic,
SmallCapsFont = JunicodeWL-Regular,
SmallCapsFeatures = {Letters={SmallCaps,UppercaseSmallCaps}},
-Numbers=OldStyle,
+%Numbers=OldStyle,
Scale=1.04,
LetterSpace=-1.0
] {JunicodeWL}
\setlength{\marginparsep}{2em}
\setlength{\marginparwidth}{8.5em}
-\setlength{\oddsidemargin}{0pt}
+%\setlength{\oddsidemargin}{0pt}
+\setlength{\oddsidemargin}{\evensidemargin}
+\setlength{\evensidemargin}{18pt}
\setlength{\voffset}{0pt}
\setlength{\topmargin}{0pt}
\setlength{\headheight}{0pt}
\fancyhf{}
\renewcommand{\headrulewidth}{0pt}
\renewcommand{\footrulewidth}{0pt}
-% CAUTION! Manually entered text.
%\lfoot{{\footnotesize \textsc{\@author} \emph{\@title}}}
-\rfoot[{\footnotesize \thepage}]{{\footnotesize \textsc{\@author} \emph{Dlaczego nie warto blokować użycia komercyjnego\ldots}}}
+%\rfoot[{\footnotesize \thepage}]{{\footnotesize \textsc{\@author} \emph{\@title}}}
+\lfoot[{\footnotesize \thepage}]{}
\cfoot{}
%\rfoot{{\footnotesize \thepage}}
-\lfoot[{\footnotesize \textsc{\@author} \emph{Dlaczego nie warto blokować użycia komercyjnego\ldots}}]{{\footnotesize \thepage}}
+%\lfoot[{\footnotesize \textsc{\@author} \emph{\@title}}]{{\footnotesize \thepage}}
+\rfoot[]{{\footnotesize \thepage}}
+
\clubpenalty=100000
\widowpenalty=100000
\renewcommand{\maketitle}{
{
- \thispagestyle{empty}
+ % \thispagestyle{empty}
+ \setcounter{page}{1}
+
\footnotesize
\color{theme}
\noindent \begin{minipage}[t]{.65\textwidth}\vspace{0pt}
%\href{http://prawokultury.pl}{\xbox{\includegraphics[width=1in]{prawokultury-logo.png}}}
- \href{http://koed.org.pl}{\xbox{\includegraphics[height=.55in]{koedlogo.png}}}
+ \href{http://koed.org.pl}{\xbox{\includegraphics[height=.55in]{koed-logo.eps}}}
\end{minipage}
\noindent \begin{minipage}[t]{.35\textwidth}\vspace{0pt}
\raggedright
%\xbox{\includegraphics[width=1.6in]{trust-logo.eps}}
- \href{http://nowoczesnapolska.org.pl}{\xbox{\includegraphics[height=.55in]{nowoczesnapolska.org.pl.png}}}
+ \href{http://nowoczesnapolska.org.pl}{\xbox{\includegraphics[height=.55in]{fnp-logo.eps}}}
\vspace{.5em}
\end{minipage}
\newcommand{\dlugicytat}[1]{%
\begin{quotation}%
-\raggedright%
+%\raggedright%
#1%
\end{quotation}%
}
\par{#1}%
\begin{itemize}%
#2%
-\end{itemize}%
+\end{itemize}
+
}
\newcommand{\nagloweklisty}[1]{%
}
\newcommand{\naglowekakt}[1]{%
-\pagebreak
+\newpage
\subsection*{\typosubsection{#1}}%
}
\newcommand{\naglowekczesc}[1]{%
-\pagebreak
+\newpage
\subsection*{\typosubsection{#1}}%
}
\newcommand{\srodtytul}[1]{%
}
\ifshowfootnotes
- \newcommand{\pa}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1 [przypis autorski]}}}
+ %\newcommand{\pa}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1 [przypis autorski]}}}
+ \newcommand{\pa}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1}}}
\newcommand{\pe}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1}}}
\newcommand{\pr}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1}}}
\newcommand{\pt}[1]{\NoCaseChange{\footnote{#1}}}
}
\newcommand{\ilustr}[2]{%
\vspace{1em}%
-\par{\noindent\includegraphics[width=\textwidth]{#1}}%
-\vspace{1em}%
+\par{\noindent\includegraphics[width=\linewidth]{#1}}%
+\vspace{1em}
}
<xsl:choose>
<xsl:when test="@morefloats = 'new'">
<TeXML escape="0">
- \usepackage[maxfloats=64]{morefloats}
+ \usepackage[maxfloats=32]{morefloats}
</TeXML>
</xsl:when>
<xsl:when test="@morefloats = 'old'">
<env name="document">
<xsl:if test="@data-cover-width">
<cmd name="makecover">
- <parm><xsl:value-of select="210 * @data-cover-width div @data-cover-height" />mm</parm>
<parm>210mm</parm>
+ <parm><xsl:value-of select="210 * @data-cover-height div @data-cover-width" />mm</parm>
</cmd>
</xsl:if>
<cmd name="maketitle" />
<TeXML escape="0">
\def\coverby{
- <xsl:if test="@data-cover-by">Okładka na podstawie:
+ <!--xsl:if test="@data-cover-by">Okładka na podstawie:
<xsl:choose>
<xsl:when test="@data-cover-source">
\href{\datacoversource}{\datacoverby}
\datacoverby{}
</xsl:otherwise>
</xsl:choose>
- </xsl:if>
+ </xsl:if-->
}
\def\editors{<xsl:call-template name="editors" />}
</TeXML>
<cmd name="par" />
<cmd name="vspace"><parm>1em</parm></cmd>
<group><cmd name="raggedright" />
- <env name="tabularx">
- <parm><cmd name="textwidth"/></parm>
+ <env name="longtabu"> to <TeXML escape="0">\textwidth </TeXML>
+ <!--parm><cmd name="textwidth"/></parm-->
+ <parm><TeXML escape="0"><xsl:value-of select="@_format" /></TeXML></parm>
<xsl:choose>
<xsl:when test="@ramka='1' or @ramki='1'">
- <parm><spec cat="vert"/>X<spec cat="vert"/>X<spec cat="vert"/>X<spec cat="vert"/>X<spec cat="vert"/>X<spec cat="vert"/></parm>
+ <!--parm><spec cat="vert"/>X[1,l]<spec cat="vert"/>X[1,l]<spec cat="vert"/>X[1,l]<spec cat="vert"/>X[1,l]<spec cat="vert"/>X[1,l]<spec cat="vert"/></parm-->
<cmd name="hline" />
<xsl:apply-templates mode="wiersze-ramki"/>
</xsl:when>
<xsl:otherwise>
- <parm>XXXXX</parm>
+ <!--parm>XXXXX</parm-->
<xsl:apply-templates/>
</xsl:otherwise>
</xsl:choose>
--- /dev/null
+%!PS-Adobe-3.0 EPSF-3.0
+%%Creator: cairo 1.10.2 (http://cairographics.org)
+%%CreationDate: Tue Feb 7 16:33:00 2012
+%%Pages: 1
+%%BoundingBox: 0 -1 630 218
+%%DocumentData: Clean7Bit
+%%LanguageLevel: 2
+%%EndComments
+%%BeginProlog
+/cairo_eps_state save def
+/dict_count countdictstack def
+/op_count count 1 sub def
+userdict begin
+/q { gsave } bind def
+/Q { grestore } bind def
+/cm { 6 array astore concat } bind def
+/w { setlinewidth } bind def
+/J { setlinecap } bind def
+/j { setlinejoin } bind def
+/M { setmiterlimit } bind def
+/d { setdash } bind def
+/m { moveto } bind def
+/l { lineto } bind def
+/c { curveto } bind def
+/h { closepath } bind def
+/re { exch dup neg 3 1 roll 5 3 roll moveto 0 rlineto
+ 0 exch rlineto 0 rlineto closepath } bind def
+/S { stroke } bind def
+/f { fill } bind def
+/f* { eofill } bind def
+/n { newpath } bind def
+/W { clip } bind def
+/W* { eoclip } bind def
+/BT { } bind def
+/ET { } bind def
+/pdfmark where { pop globaldict /?pdfmark /exec load put }
+ { globaldict begin /?pdfmark /pop load def /pdfmark
+ /cleartomark load def end } ifelse
+/BDC { mark 3 1 roll /BDC pdfmark } bind def
+/EMC { mark /EMC pdfmark } bind def
+/cairo_store_point { /cairo_point_y exch def /cairo_point_x exch def } def
+/Tj { show currentpoint cairo_store_point } bind def
+/TJ {
+ {
+ dup
+ type /stringtype eq
+ { show } { -0.001 mul 0 cairo_font_matrix dtransform rmoveto } ifelse
+ } forall
+ currentpoint cairo_store_point
+} bind def
+/cairo_selectfont { cairo_font_matrix aload pop pop pop 0 0 6 array astore
+ cairo_font exch selectfont cairo_point_x cairo_point_y moveto } bind def
+/Tf { pop /cairo_font exch def /cairo_font_matrix where
+ { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/Td { matrix translate cairo_font_matrix matrix concatmatrix dup
+ /cairo_font_matrix exch def dup 4 get exch 5 get cairo_store_point
+ /cairo_font where { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/Tm { 2 copy 8 2 roll 6 array astore /cairo_font_matrix exch def
+ cairo_store_point /cairo_font where { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/g { setgray } bind def
+/rg { setrgbcolor } bind def
+/d1 { setcachedevice } bind def
+%%EndProlog
+%%Page: 1 1
+%%BeginPageSetup
+%%PageBoundingBox: 0 -1 630 218
+%%EndPageSetup
+q 0 -1 630 219 rectclip q
+0 217.46 630 -218 re W n
+0.376471 0.364706 0.360784 rg
+291.172 19.928 m 303.199 19.928 l 303.199 40.378 l 307.066 40.378 l
+312.133 40.378 314.539 40.807 317.117 42.268 c 322.703 45.276 325.969
+51.292 325.969 58.506 c 325.969 64.178 324.164 69.163 320.727 72.596 c
+317.375 76.034 313.852 77.237 307.668 77.237 c 291.172 77.237 l h
+303.199 51.463 m 303.199 66.155 l 305.863 66.155 l 308.785 66.155
+309.816 65.897 311.102 64.866 c 312.562 63.577 313.336 61.6 313.336
+58.85 c 313.336 56.014 312.562 54.042 311.102 52.753 c 309.816 51.721
+308.785 51.463 305.863 51.463 c h
+346.586 65.725 m 335.848 65.725 329.145 56.702 329.145 42.44 c 329.145
+28.092 335.848 19.057 346.586 19.057 c 357.328 19.057 364.027 27.92
+364.027 41.924 c 364.027 56.96 357.586 65.725 346.586 65.725 c h
+346.586 55.67 m 350.711 55.67 352.773 51.12 352.773 42.096 c 352.773
+33.764 350.539 29.124 346.586 29.124 c 344.27 29.124 342.723 30.413
+341.777 33.077 c 340.918 35.569 340.402 38.917 340.402 42.44 c 340.402
+45.878 340.918 49.229 341.777 51.721 c 342.723 54.381 344.27 55.67
+346.586 55.67 c h
+369.957 19.928 m 381.043 19.928 l 381.043 77.237 l 369.957 77.237 l h
+385.594 34.28 m 386.453 24.655 392.383 19.057 401.746 19.057 c 406.215
+19.057 410.082 20.272 412.832 22.592 c 415.75 25.085 417.727 29.467
+417.727 33.506 c 417.727 39.174 415.238 43.471 410.598 45.878 c 408.879
+46.737 406.73 47.51 403.723 48.37 c 400.629 49.229 399.598 49.659
+398.824 50.26 c 398.141 50.948 397.711 51.979 397.711 53.01 c 397.711
+54.983 399.172 56.272 401.488 56.272 c 404.066 56.272 405.441 54.557
+405.699 51.292 c 416.695 51.292 l 415.75 60.483 409.996 65.725 400.887
+65.725 c 392.383 65.725 386.453 60.225 386.453 52.151 c 386.453 48.628
+387.828 45.018 390.062 42.612 c 391.867 40.721 394.188 39.432 398.141
+38.229 c 400.973 37.284 400.113 37.542 400.973 37.284 c 403.293 36.51
+403.379 36.51 403.637 36.428 c 405.441 35.741 406.473 34.366 406.473
+32.733 c 406.473 30.241 404.668 28.522 402.004 28.522 c 398.742 28.522
+397.023 30.413 396.594 34.28 c h
+434.055 77.237 m 422.969 77.237 l 422.969 19.928 l 434.055 19.928 l
+434.055 35.225 l 436.887 39.518 l 444.02 19.928 l 455.531 19.928 l
+443.762 48.026 l 454.414 64.866 l 442.73 64.866 l 434.055 48.713 l h
+489.812 64.866 m 480.105 64.866 l 480.105 60.311 l 478.559 63.749
+475.207 65.725 470.824 65.725 c 461.805 65.725 456.477 56.96 456.477
+42.01 c 456.477 27.835 461.977 19.057 470.824 19.057 c 475.035 19.057
+477.957 20.702 480.105 24.483 c 480.105 19.928 l 489.812 19.928 l h
+478.73 38.487 m 478.73 34.71 478.473 33.335 477.613 31.702 c 476.754
+30.155 475.121 29.124 473.402 29.124 c 469.453 29.124 467.734 32.991
+467.734 42.01 c 467.734 51.463 469.453 55.67 473.402 55.67 c 476.754
+55.67 478.73 52.753 478.73 47.596 c h
+478.73 38.487 m f
+290.219 97.315 m 300.109 97.315 l 300.109 123.151 l 300.109 127.37
+301.41 129.21 304.402 129.21 c 306.012 129.21 307.543 128.213 307.926
+126.831 c 308.156 126.221 308.309 124.838 308.309 123.46 c 308.309
+97.315 l 318.199 97.315 l 318.199 126.065 l 318.199 133.503 313.906
+138.178 307.008 138.178 c 302.867 138.178 300.414 136.721 298.879
+133.35 c 298.879 137.413 l 290.219 137.413 l h
+339.051 138.178 m 329.469 138.178 323.488 130.128 323.488 117.401 c
+323.488 104.6 329.469 96.538 339.051 96.538 c 348.637 96.538 354.617
+104.448 354.617 116.944 c 354.617 130.358 348.867 138.178 339.051
+138.178 c h
+339.051 129.21 m 342.734 129.21 344.574 125.147 344.574 117.096 c
+344.574 109.659 342.578 105.518 339.051 105.518 c 336.984 105.518
+335.602 106.67 334.758 109.045 c 333.992 111.268 333.531 114.26 333.531
+117.401 c 333.531 120.467 333.992 123.46 334.758 125.682 c 335.602
+128.057 336.984 129.21 339.051 129.21 c h
+365.809 137.413 m 355.754 137.413 l 365.809 97.315 l 374.855 97.315 l
+380.066 123.612 l 385.281 97.315 l 394.402 97.315 l 404.371 137.413 l
+394.402 137.413 l 391.797 124.073 l 390.492 117.249 390.34 115.87
+389.805 109.506 c 389.344 115.487 389.113 116.635 387.273 124.073 c
+384.055 137.413 l 376.082 137.413 l 372.402 122.081 l 372.324 121.694
+372.172 120.854 371.789 118.936 c 371.48 117.631 371.328 116.866 371.25
+116.1 c 370.637 113.417 370.562 112.651 370.332 109.506 c 370.18
+112.038 370.023 113.569 369.871 114.874 c 369.562 117.096 369.105
+119.932 368.797 121.467 c h
+420.93 138.178 m 411.348 138.178 405.367 130.128 405.367 117.401 c
+405.367 104.6 411.348 96.538 420.93 96.538 c 430.512 96.538 436.492
+104.448 436.492 116.944 c 436.492 130.358 430.742 138.178 420.93
+138.178 c h
+420.93 129.21 m 424.609 129.21 426.449 125.147 426.449 117.096 c
+426.449 109.659 424.457 105.518 420.93 105.518 c 418.859 105.518 417.48
+106.67 416.637 109.045 c 415.871 111.268 415.41 114.26 415.41 117.401 c
+415.41 120.467 415.871 123.46 416.637 125.682 c 417.48 128.057 418.859
+129.21 420.93 129.21 c h
+468.461 121.694 m 468.152 126.831 467.695 129.057 466.16 131.967 c
+464.016 136.034 460.18 138.178 455.199 138.178 c 449.68 138.178 445.77
+135.803 443.238 130.819 c 441.32 126.831 440.402 122.538 440.402
+117.096 c 440.402 111.651 441.707 106.44 443.93 102.608 c 446.305
+98.467 449.832 96.538 454.891 96.538 c 463.246 96.538 467.926 101.995
+468.309 112.268 c 458.648 112.268 l 458.496 107.514 457.422 105.596
+454.891 105.596 c 453.203 105.596 451.672 107.053 451.211 109.124 c
+450.676 111.116 450.445 114.182 450.445 117.479 c 450.445 120.393
+450.676 123.077 451.211 125.378 c 451.746 127.831 453.051 129.21
+454.738 129.21 c 456.117 129.21 457.191 128.518 457.883 127.217 c
+458.418 126.295 458.57 125.221 458.648 122.616 c 458.648 121.694 l h
+497.285 105.518 m 482.336 105.518 l 497.285 128.674 l 497.285 137.413 l
+472.602 137.413 l 472.602 129.21 l 485.863 129.21 l 470.992 106.057 l
+470.992 97.315 l 497.285 97.315 l h
+530.941 114.413 m 530.941 116.405 l 530.941 123.307 530.023 127.753
+527.723 131.737 c 525.27 135.878 521.129 138.178 516.145 138.178 c
+506.18 138.178 500.277 130.053 500.277 116.405 c 500.277 111.651
+501.426 106.975 503.422 103.452 c 506.027 98.928 510.32 96.538 515.914
+96.538 c 524.043 96.538 529.484 101.686 530.559 110.35 c 520.898 110.35
+l 520.133 106.901 518.367 104.983 515.84 104.983 c 513.461 104.983
+511.621 106.592 510.855 109.506 c 510.473 110.811 510.32 111.96 510.242
+114.413 c h
+510.32 121.85 m 510.395 127.061 512.234 129.745 515.688 129.745 c
+518.906 129.745 520.82 126.756 520.898 121.85 c h
+533.703 110.12 m 534.469 101.534 539.758 96.538 548.113 96.538 c
+552.102 96.538 555.551 97.624 558.004 99.694 c 560.609 101.917 562.375
+105.827 562.375 109.428 c 562.375 114.491 560.152 118.323 556.012
+120.467 c 554.477 121.237 552.562 121.924 549.879 122.694 c 547.117
+123.46 546.199 123.842 545.508 124.378 c 544.895 124.995 544.512
+125.913 544.512 126.831 c 544.512 128.596 545.816 129.745 547.887
+129.745 c 550.184 129.745 551.41 128.213 551.641 125.299 c 561.453
+125.299 l 560.609 133.503 555.473 138.178 547.348 138.178 c 539.758
+138.178 534.469 133.272 534.469 126.065 c 534.469 122.924 535.695
+119.702 537.688 117.557 c 539.297 115.87 541.367 114.721 544.895
+113.647 c 547.426 112.803 546.66 113.034 547.426 112.803 c 549.496
+112.112 549.57 112.112 549.801 112.038 c 551.41 111.424 552.332 110.198
+552.332 108.741 c 552.332 106.518 550.723 104.983 548.344 104.983 c
+545.43 104.983 543.898 106.67 543.516 110.12 c h
+567.051 97.315 m 576.941 97.315 l 576.941 123.151 l 576.941 127.37
+578.242 129.21 581.234 129.21 c 582.844 129.21 584.375 128.213 584.762
+126.831 c 584.988 126.221 585.145 124.838 585.145 123.46 c 585.145
+97.315 l 595.035 97.315 l 595.035 126.065 l 595.035 133.503 590.738
+138.178 583.84 138.178 c 579.699 138.178 577.246 136.721 575.715 133.35
+c 575.715 137.413 l 567.051 137.413 l h
+629.992 137.413 m 621.328 137.413 l 621.328 133.35 l 619.949 136.417
+616.957 138.178 613.051 138.178 c 605 138.178 600.246 130.358 600.246
+117.018 c 600.246 104.37 605.152 96.538 613.051 96.538 c 616.805 96.538
+619.41 98.006 621.328 101.381 c 621.328 97.315 l 629.992 97.315 l h
+620.102 113.878 m 620.102 110.503 619.871 109.276 619.105 107.819 c
+618.34 106.44 616.883 105.518 615.348 105.518 c 611.824 105.518 610.289
+108.971 610.289 117.018 c 610.289 125.452 611.824 129.21 615.348 129.21
+c 618.34 129.21 620.102 126.604 620.102 122.003 c h
+620.102 113.878 m f
+290.363 168.592 m 296.469 168.592 l 296.469 180.534 l 304.879 180.534 l
+304.879 186.155 l 296.469 186.155 l 296.469 192.038 l 304.879 192.038 l
+304.879 197.663 l 290.363 197.663 l h
+331.102 197.663 m 331.102 178.092 l 331.102 174.342 331.668 172.471
+333.367 170.725 c 335.113 168.94 338.074 167.842 341.168 167.842 c
+343.961 167.842 346.75 168.764 348.535 170.292 c 350.496 171.948
+351.281 174.17 351.281 178.092 c 351.281 197.663 l 345.18 197.663 l
+345.18 178.092 l 345.18 176.217 345.004 175.608 344.352 174.823 c
+343.609 173.909 342.566 173.471 341.039 173.471 c 339.73 173.471
+338.688 173.952 337.945 174.823 c 337.336 175.651 337.203 176.217
+337.203 178.092 c 337.203 197.663 l h
+378.812 168.592 m 384.914 168.592 l 384.914 179.311 l 384.914 181.01
+384.871 182.842 384.871 184.194 c 384.785 185.936 384.738 186.721
+384.523 188.901 c 384.871 187.592 385 186.94 385.262 186.198 c 385.742
+184.803 386.484 182.842 387.094 181.448 c 392.672 168.592 l 398.383
+168.592 l 398.383 197.663 l 392.281 197.663 l 392.281 187.854 l 392.281
+184.151 392.324 183.28 392.586 179.749 c 392.281 180.753 392.281
+180.663 391.715 182.19 c 390.406 185.588 390.492 185.46 389.188 188.116
+c 384.652 197.663 l 378.812 197.663 l h
+426.133 168.592 m 434.762 168.592 l 438.074 168.592 440.207 169.288
+442.172 171.12 c 445.047 173.733 446.703 178.135 446.703 183.19 c
+446.703 187.331 445.656 190.948 443.652 193.608 c 441.473 196.53
+438.945 197.663 434.805 197.663 c 426.133 197.663 l h
+432.234 174.213 m 432.234 192.038 l 433.801 192.038 l 436.07 192.038
+436.941 191.823 437.855 191.081 c 439.469 189.772 440.297 186.983
+440.297 182.975 c 440.297 179.663 439.641 177.178 438.336 175.694 c
+437.465 174.647 436.285 174.213 434.457 174.213 c h
+470.172 168.592 m 476.543 168.592 l 478.332 174.213 l 485.871 174.213 l
+487.656 168.592 l 494.02 168.592 l 485.043 197.663 l 479.203 197.663 l
+h
+484.867 179.225 m 479.203 179.225 l 482.078 190.948 l h
+539.641 186.241 m 539.336 193.784 535.238 198.401 528.918 198.401 c
+522.031 198.401 517.543 192.389 517.543 183.147 c 517.543 173.866
+522.031 167.842 528.918 167.842 c 535.238 167.842 539.336 172.514
+539.641 180.01 c 533.32 180.01 l 533.191 178.178 533.059 177.44 532.754
+176.479 c 532.102 174.561 530.75 173.471 528.961 173.471 c 525.91
+173.471 523.992 177.178 523.992 183.147 c 523.992 189.077 525.91 192.78
+528.961 192.78 c 530.75 192.78 532.102 191.69 532.754 189.772 c 533.059
+188.858 533.191 188.073 533.32 186.241 c h
+580.637 197.663 m 574.535 197.663 l 574.535 176.917 l 574.535 174.475
+573.84 173.471 572.141 173.471 c 571.051 173.471 570.309 174.17 570.004
+175.475 c 569.875 176.045 569.828 176.612 569.828 177.831 c 563.719
+177.831 l 563.719 176.874 l 563.719 171.553 567.172 167.842 572.141
+167.842 c 574.754 167.842 577.152 168.897 578.719 170.639 c 580.07
+172.21 580.637 174.038 580.637 176.874 c h
+605.285 168.592 m 611.656 168.592 l 613.445 174.213 l 620.984 174.213 l
+622.77 168.592 l 629.133 168.592 l 620.156 197.663 l 614.316 197.663 l
+h
+619.98 179.225 m 614.316 179.225 l 617.191 190.948 l h
+619.98 179.225 m f
+0.905882 0.470588 0.0901961 rg
+0 217.46 m 98.75 217.46 l 98.75 205.819 l 17.824 205.819 l 17.824 30.69
+l 98.754 30.69 l 98.754 19.049 l 0 19.049 l h
+0 217.46 m f
+212.828 198.409 m 120.492 198.409 l 120.492 186.768 l 194.48 186.768 l
+194.48 11.639 l 118.512 11.639 l 118.512 -0.001 l 212.828 -0.001 l h
+212.828 198.409 m f
+Q Q
+showpage
+%%Trailer
+count op_count sub {pop} repeat
+countdictstack dict_count sub {end} repeat
+cairo_eps_state restore
+%%EOF
--- /dev/null
+%!PS-Adobe-3.0 EPSF-3.0
+%%Creator: cairo 1.12.16 (http://cairographics.org)
+%%CreationDate: Thu Feb 20 16:06:20 2014
+%%Pages: 1
+%%DocumentData: Clean7Bit
+%%LanguageLevel: 2
+%%BoundingBox: 0 -1 645 261
+%%EndComments
+%%BeginProlog
+save
+50 dict begin
+/q { gsave } bind def
+/Q { grestore } bind def
+/cm { 6 array astore concat } bind def
+/w { setlinewidth } bind def
+/J { setlinecap } bind def
+/j { setlinejoin } bind def
+/M { setmiterlimit } bind def
+/d { setdash } bind def
+/m { moveto } bind def
+/l { lineto } bind def
+/c { curveto } bind def
+/h { closepath } bind def
+/re { exch dup neg 3 1 roll 5 3 roll moveto 0 rlineto
+ 0 exch rlineto 0 rlineto closepath } bind def
+/S { stroke } bind def
+/f { fill } bind def
+/f* { eofill } bind def
+/n { newpath } bind def
+/W { clip } bind def
+/W* { eoclip } bind def
+/BT { } bind def
+/ET { } bind def
+/pdfmark where { pop globaldict /?pdfmark /exec load put }
+ { globaldict begin /?pdfmark /pop load def /pdfmark
+ /cleartomark load def end } ifelse
+/BDC { mark 3 1 roll /BDC pdfmark } bind def
+/EMC { mark /EMC pdfmark } bind def
+/cairo_store_point { /cairo_point_y exch def /cairo_point_x exch def } def
+/Tj { show currentpoint cairo_store_point } bind def
+/TJ {
+ {
+ dup
+ type /stringtype eq
+ { show } { -0.001 mul 0 cairo_font_matrix dtransform rmoveto } ifelse
+ } forall
+ currentpoint cairo_store_point
+} bind def
+/cairo_selectfont { cairo_font_matrix aload pop pop pop 0 0 6 array astore
+ cairo_font exch selectfont cairo_point_x cairo_point_y moveto } bind def
+/Tf { pop /cairo_font exch def /cairo_font_matrix where
+ { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/Td { matrix translate cairo_font_matrix matrix concatmatrix dup
+ /cairo_font_matrix exch def dup 4 get exch 5 get cairo_store_point
+ /cairo_font where { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/Tm { 2 copy 8 2 roll 6 array astore /cairo_font_matrix exch def
+ cairo_store_point /cairo_font where { pop cairo_selectfont } if } bind def
+/g { setgray } bind def
+/rg { setrgbcolor } bind def
+/d1 { setcachedevice } bind def
+%%EndProlog
+%%Page: 1 1
+%%BeginPageSetup
+%%PageBoundingBox: 0 -1 645 261
+%%EndPageSetup
+q 0 -1 645 262 rectclip q
+0.501961 g
+297.027 228.649 m 297.23 228.305 297.258 227.957 297.105 227.598 c 296.953
+ 227.238 296.676 226.977 296.27 226.801 c 295.867 226.629 295.453 226.61
+ 295.031 226.735 c 294.609 226.867 294.312 227.102 294.145 227.449 c 286.867
+ 240.215 l 284.031 236.86 l 284.031 228.047 l 284.031 227.649 283.879 227.32
+ 283.574 227.063 c 283.27 226.801 282.883 226.672 282.41 226.672 c 281.977
+ 226.672 281.59 226.801 281.273 227.063 c 280.953 227.32 280.793 227.649
+ 280.793 228.047 c 280.793 252.985 l 280.793 253.383 280.953 253.711 281.273
+ 253.973 c 281.59 254.231 281.977 254.36 282.41 254.36 c 282.883 254.36
+283.27 254.231 283.574 253.973 c 283.879 253.711 284.031 253.383 284.031
+ 252.985 c 284.031 241.59 l 294.25 253.801 l 294.516 254.117 294.871 254.301
+ 295.309 254.36 c 295.746 254.414 296.152 254.328 296.523 254.102 c 296.895
+ 253.871 297.113 253.57 297.184 253.199 c 297.25 252.824 297.145 252.481
+ 296.875 252.168 c 289.039 242.797 l 297.027 228.649 l f
+319.16 226.672 m 318.086 226.672 317.082 226.844 316.152 227.188 c 315.223
+ 227.535 314.414 227.996 313.727 228.586 c 313.035 229.172 312.484 229.86
+ 312.078 230.649 c 311.68 231.438 311.477 232.289 311.477 233.207 c 311.477
+ 247.824 l 311.477 248.711 311.68 249.559 312.078 250.36 c 312.484 251.164
+ 313.035 251.86 313.727 252.449 c 314.414 253.035 315.223 253.5 316.152
+253.844 c 317.082 254.188 318.086 254.36 319.16 254.36 c 320.207 254.36
+321.199 254.188 322.145 253.844 c 323.09 253.5 323.906 253.035 324.602 252.449
+ c 325.293 251.86 325.84 251.164 326.242 250.36 c 326.648 249.559 326.852
+ 248.711 326.852 247.824 c 326.852 233.207 l 326.852 232.289 326.648 231.438
+ 326.242 230.649 c 325.84 229.86 325.293 229.172 324.602 228.586 c 323.906
+ 227.996 323.09 227.535 322.145 227.188 c 321.199 226.844 320.207 226.672
+ 319.16 226.672 c h
+319.16 251.606 m 317.914 251.606 316.859 251.235 316 250.492 c 315.145
+249.746 314.711 248.856 314.711 247.824 c 314.711 233.207 l 314.711 232.149
+ 315.145 231.25 316 230.52 c 316.859 229.789 317.914 229.426 319.16 229.426
+ c 320.375 229.426 321.418 229.789 322.297 230.52 c 323.176 231.25 323.613
+ 232.149 323.613 233.207 c 323.613 247.824 l 323.613 248.34 323.492 248.828
+ 323.258 249.285 c 323.023 249.746 322.699 250.145 322.297 250.492 c 321.895
+ 250.832 321.418 251.106 320.883 251.309 c 320.34 251.504 319.77 251.606
+ 319.16 251.606 c f
+360.574 228.391 m 360.707 228.02 360.668 227.676 360.449 227.36 c 360.227
+ 227.043 359.883 226.832 359.406 226.719 c 358.977 226.602 358.566 226.637
+ 358.199 226.824 c 357.824 227.012 357.57 227.289 357.441 227.66 c 357.305
+ 228.094 357.148 228.563 356.984 229.082 c 356.816 229.539 356.641 230.07
+ 356.453 230.668 c 356.27 231.274 356.055 231.945 355.82 232.692 c 346.004
+ 232.692 l 345.742 231.945 345.52 231.274 345.355 230.668 c 345.18 230.07
+ 345.012 229.539 344.844 229.082 c 344.68 228.563 344.523 228.094 344.387
+ 227.66 c 344.254 227.289 344.004 227.012 343.633 226.824 c 343.258 226.637
+ 342.836 226.602 342.367 226.719 c 341.926 226.832 341.602 227.043 341.383
+ 227.36 c 341.16 227.676 341.117 228.02 341.254 228.391 c 349.348 253.328
+ l 349.445 253.645 349.645 253.895 349.926 254.078 c 350.211 254.266 350.543
+ 254.36 350.914 254.36 c 351.285 254.36 351.613 254.266 351.898 254.078
+c 352.188 253.895 352.379 253.645 352.48 253.328 c h
+354.906 235.442 m 354.57 236.504 354.219 237.602 353.844 238.735 c 353.477
+ 239.863 353.117 240.973 352.762 242.063 c 352.406 243.153 352.07 244.192
+ 351.746 245.18 c 351.43 246.168 351.152 247.051 350.914 247.824 c 350.645
+ 247.051 350.363 246.168 350.055 245.18 c 349.754 244.192 349.422 243.153
+ 349.066 242.063 c 348.711 240.973 348.352 239.863 347.98 238.735 c 347.609
+ 237.602 347.254 236.504 346.914 235.442 c 354.906 235.442 l f
+376.242 227.235 m 375.941 227.492 375.789 227.82 375.789 228.223 c 375.789
+ 252.985 l 375.789 253.383 375.941 253.711 376.242 253.973 c 376.547 254.231
+ 376.938 254.36 377.406 254.36 c 377.844 254.36 378.223 254.231 378.543
+253.973 c 378.863 253.711 379.023 253.383 379.023 252.985 c 379.023 229.598
+ l 387.523 229.598 l 387.957 229.598 388.336 229.465 388.66 229.207 c 388.977
+ 228.953 389.141 228.621 389.141 228.223 c 389.141 227.82 388.977 227.492
+ 388.66 227.235 c 388.336 226.977 387.957 226.844 387.523 226.844 c 377.406
+ 226.844 l 376.938 226.844 376.547 226.977 376.242 227.235 c f
+405.723 226.672 m 405.277 226.672 404.898 226.801 404.582 227.063 c 404.262
+ 227.32 404.102 227.649 404.102 228.047 c 404.102 252.985 l 404.102 253.383
+ 404.262 253.711 404.582 253.973 c 404.898 254.231 405.277 254.36 405.723
+ 254.36 c 406.188 254.36 406.582 254.231 406.883 253.973 c 407.188 253.711
+ 407.336 253.383 407.336 252.985 c 407.336 228.047 l 407.336 227.649 407.188
+ 227.32 406.883 227.063 c 406.582 226.801 406.188 226.672 405.723 226.672
+ c f
+429.105 226.887 m 427.387 227.289 426.008 228.07 424.965 229.231 c 423.91
+ 230.391 423.395 231.719 423.395 233.207 c 423.395 247.824 l 423.395 249.313
+ 423.91 250.641 424.965 251.801 c 426.008 252.961 427.387 253.742 429.105
+ 254.145 c 429.945 254.344 430.789 254.414 431.633 254.36 c 432.477 254.301
+ 433.281 254.137 434.035 253.867 c 434.797 253.594 435.496 253.219 436.137
+ 252.746 c 436.773 252.274 437.316 251.723 437.758 251.09 c 437.957 250.774
+ 438 250.434 437.883 250.059 c 437.766 249.688 437.52 249.399 437.148 249.199
+ c 436.773 249 436.371 248.957 435.934 249.07 c 435.496 249.184 435.16 249.399
+ 434.922 249.715 c 434.414 250.461 433.699 250.996 432.773 251.328 c 431.848
+ 251.656 430.891 251.707 429.914 251.481 c 428.938 251.246 428.145 250.797
+ 427.539 250.125 c 426.934 249.449 426.625 248.684 426.625 247.824 c 426.625
+ 233.207 l 426.625 232.348 426.934 231.578 427.539 230.906 c 428.145 230.235
+ 428.938 229.781 429.914 229.555 c 430.891 229.32 431.848 229.375 432.773
+ 229.703 c 433.699 230.035 434.414 230.57 434.922 231.317 c 435.16 231.629
+ 435.496 231.84 435.934 231.938 c 436.371 232.039 436.773 232.004 437.148
+ 231.832 c 437.52 231.629 437.766 231.344 437.883 230.973 c 438 230.602
+437.957 230.254 437.758 229.938 c 437.316 229.278 436.773 228.723 436.137
+ 228.266 c 435.496 227.805 434.797 227.442 434.035 227.168 c 433.281 226.895
+ 432.477 226.731 431.633 226.672 c 430.789 226.617 429.945 226.688 429.105
+ 226.887 c f
+463.652 229.918 m 462.961 228.903 462.023 228.106 460.844 227.535 c 459.664
+ 226.957 458.383 226.672 457 226.672 c 455.617 226.672 454.336 226.957 453.152
+ 227.535 c 452.754 227.731 452.488 228.02 452.371 228.391 c 452.25 228.766
+ 452.309 229.11 452.555 229.426 c 452.785 229.738 453.109 229.953 453.539
+ 230.07 c 453.957 230.184 454.367 230.141 454.773 229.938 c 455.449 229.598
+ 456.176 229.426 456.949 229.426 c 457.758 229.426 458.516 229.598 459.227
+ 229.938 c 459.898 230.254 460.438 230.715 460.844 231.317 c 461.25 231.918
+ 461.449 232.547 461.449 233.207 c 461.449 252.985 l 461.449 253.383 461.605
+ 253.711 461.906 253.973 c 462.211 254.231 462.598 254.36 463.066 254.36
+ c 463.508 254.36 463.887 254.231 464.207 253.973 c 464.527 253.711 464.688
+ 253.383 464.688 252.985 c 464.688 233.207 l 464.688 232.035 464.34 230.934
+ 463.652 229.918 c f
+498.613 228.391 m 498.742 228.02 498.699 227.676 498.48 227.36 c 498.262
+ 227.043 497.914 226.832 497.449 226.719 c 497.008 226.602 496.605 226.637
+ 496.234 226.824 c 495.863 227.012 495.605 227.289 495.473 227.66 c 495.336
+ 228.094 495.188 228.563 495.02 229.082 c 494.848 229.539 494.676 230.07
+ 494.484 230.668 c 494.305 231.274 494.09 231.945 493.855 232.692 c 484.043
+ 232.692 l 483.773 231.945 483.555 231.274 483.387 230.668 c 483.215 230.07
+ 483.047 229.539 482.879 229.082 c 482.707 228.563 482.559 228.094 482.426
+ 227.66 c 482.289 227.289 482.035 227.012 481.664 226.824 c 481.293 226.637
+ 480.875 226.602 480.402 226.719 c 479.961 226.832 479.637 227.043 479.414
+ 227.36 c 479.195 227.676 479.152 228.02 479.285 228.391 c 487.383 253.328
+ l 487.48 253.645 487.676 253.895 487.961 254.078 c 488.246 254.266 488.578
+ 254.36 488.945 254.36 c 489.316 254.36 489.648 254.266 489.934 254.078
+c 490.223 253.895 490.414 253.645 490.52 253.328 c h
+492.945 235.442 m 492.609 236.504 492.254 237.602 491.883 238.735 c 491.516
+ 239.863 491.148 240.973 490.797 242.063 c 490.445 243.153 490.105 244.192
+ 489.781 245.18 c 489.461 246.168 489.184 247.051 488.945 247.824 c 488.68
+ 247.051 488.395 246.168 488.09 245.18 c 487.781 244.192 487.457 243.153
+ 487.105 242.063 c 486.75 240.973 486.383 239.863 486.016 238.735 c 485.645
+ 237.602 485.289 236.504 484.953 235.442 c 492.945 235.442 l f
+293.152 131.895 m 290.742 131.895 288.508 132.278 286.438 133.043 c 284.363
+ 133.813 282.555 134.856 281.02 136.164 c 279.473 137.477 278.25 139.012
+ 277.348 140.77 c 276.445 142.531 275.992 144.434 275.992 146.481 c 275.992
+ 179.11 l 275.992 181.094 276.445 182.981 277.348 184.774 c 278.25 186.563
+ 279.473 188.113 281.02 189.426 c 282.555 190.738 284.363 191.778 286.438
+ 192.543 c 288.508 193.313 290.742 193.695 293.152 193.695 c 295.484 193.695
+ 297.707 193.313 299.816 192.543 c 301.922 191.778 303.75 190.738 305.289
+ 189.426 c 306.832 188.113 308.059 186.563 308.961 184.774 c 309.863 182.981
+ 310.316 181.094 310.316 179.11 c 310.316 146.481 l 310.316 144.434 309.863
+ 142.531 308.961 140.77 c 308.059 139.012 306.832 137.477 305.289 136.164
+ c 303.75 134.856 301.922 133.813 299.816 133.043 c 297.707 132.278 295.484
+ 131.895 293.152 131.895 c h
+293.152 187.555 m 290.367 187.555 288.016 186.723 286.098 185.063 c 284.18
+ 183.395 283.219 181.41 283.219 179.11 c 283.219 146.481 l 283.219 144.113
+ 284.18 142.113 286.098 140.481 c 288.016 138.856 290.367 138.035 293.152
+ 138.035 c 295.863 138.035 298.195 138.856 300.152 140.481 c 302.109 142.113
+ 303.09 144.113 303.09 146.481 c 303.09 179.11 l 303.09 180.262 302.828
+181.348 302.301 182.371 c 301.77 183.395 301.055 184.293 300.152 185.063
+ c 299.254 185.828 298.195 186.434 296.996 186.883 c 295.789 187.328 294.508
+ 187.555 293.152 187.555 c f
+351.605 193.313 m 352.652 193.313 353.52 193.024 354.199 192.449 c 354.879
+ 191.871 355.219 191.137 355.219 190.242 c 355.219 189.344 354.879 188.61
+ 354.199 188.035 c 353.52 187.457 352.652 187.172 351.605 187.172 c 340.535
+ 187.172 l 340.535 134.961 l 340.535 134.067 340.199 133.332 339.52 132.754
+ c 338.844 132.184 337.98 131.895 336.926 131.895 c 335.945 131.895 335.102
+ 132.184 334.383 132.754 c 333.664 133.332 333.312 134.067 333.312 134.961
+ c 333.312 187.172 l 322.25 187.172 l 321.27 187.172 320.422 187.457 319.707
+ 188.035 c 318.988 188.61 318.637 189.344 318.637 190.242 c 318.637 191.137
+ 318.988 191.871 319.707 192.449 c 320.422 193.024 321.27 193.313 322.25
+ 193.313 c 351.605 193.313 l f
+364.641 192.258 m 365.125 192.961 365.863 193.406 366.84 193.602 c 367.82
+ 193.793 368.742 193.684 369.605 193.266 c 370.469 192.848 371.02 192.195
+ 371.242 191.297 c 372.746 185.86 374.254 180.516 375.766 175.274 c 376.363
+ 173.031 377.02 170.711 377.738 168.313 c 378.449 165.914 379.152 163.516
+ 379.824 161.117 c 380.504 158.719 381.16 156.395 381.801 154.16 c 382.438
+ 151.918 383.023 149.871 383.551 148.016 c 384.07 149.871 384.637 151.918
+ 385.242 154.16 c 385.844 156.395 386.484 158.719 387.164 161.117 c 387.84
+ 163.516 388.52 165.914 389.195 168.313 c 389.871 170.711 390.551 173.031
+ 391.227 175.274 c 392.73 180.516 394.277 185.86 395.859 191.297 c 396.004
+ 192 396.422 192.574 397.098 193.024 c 397.777 193.473 398.527 193.695 399.355
+ 193.695 c 401.16 193.695 402.328 192.895 402.855 191.297 c 404.363 185.86
+ 405.863 180.516 407.371 175.274 c 407.977 173.031 408.629 170.711 409.348
+ 168.313 c 410.062 165.914 410.762 163.516 411.438 161.117 c 412.113 158.719
+ 412.773 156.395 413.414 154.16 c 414.055 151.918 414.633 149.871 415.164
+ 148.016 c 415.688 149.871 416.254 151.918 416.859 154.16 c 417.461 156.395
+ 418.098 158.719 418.777 161.117 c 419.453 163.516 420.133 165.914 420.809
+ 168.313 c 421.484 170.711 422.164 173.031 422.84 175.274 c 424.348 180.516
+ 425.891 185.86 427.469 191.297 c 427.695 192.195 428.219 192.848 429.051
+ 193.266 c 429.879 193.684 430.781 193.793 431.762 193.602 c 432.738 193.406
+ 433.492 192.961 434.016 192.258 c 434.543 191.555 434.695 190.754 434.469
+ 189.86 c 418.66 134.195 l 418.438 133.492 418.008 132.934 417.367 132.516
+ c 416.723 132.102 415.992 131.895 415.164 131.895 c 414.332 131.895 413.582
+ 132.102 412.906 132.516 c 412.227 132.934 411.816 133.492 411.664 134.195
+ c 410.082 139.57 408.539 144.91 407.035 150.223 c 406.359 152.461 405.676
+ 154.797 405.004 157.231 c 404.324 159.66 403.648 162.074 402.973 164.477
+ c 402.293 166.875 401.648 169.192 401.051 171.434 c 400.449 173.668 399.883
+ 175.719 399.355 177.574 c 398.828 175.719 398.246 173.668 397.609 171.434
+ c 396.965 169.192 396.312 166.875 395.633 164.477 c 394.957 162.074 394.258
+ 159.66 393.547 157.231 c 392.828 154.797 392.172 152.461 391.566 150.223
+ c 390.059 144.91 388.555 139.57 387.051 134.195 c 386.824 133.492 386.391
+ 132.934 385.754 132.516 c 385.113 132.102 384.379 131.895 383.551 131.895
+ c 382.723 131.895 381.973 132.102 381.289 132.516 c 380.617 132.934 380.203
+ 133.492 380.055 134.195 c 364.246 189.86 l 364.02 190.754 364.148 191.555
+ 364.641 192.258 c f
+478.613 135.731 m 478.918 134.899 478.82 134.133 478.332 133.43 c 477.844
+ 132.727 477.07 132.246 476.02 131.988 c 475.039 131.735 474.141 131.813
+ 473.309 132.231 c 472.48 132.645 471.918 133.266 471.617 134.102 c 471.316
+ 135.063 470.977 136.117 470.602 137.266 c 470.223 138.293 469.824 139.477
+ 469.414 140.82 c 469.004 142.164 468.523 143.664 468.004 145.328 c 446.102
+ 145.328 l 445.496 143.664 445.008 142.164 444.633 140.82 c 444.254 139.477
+ 443.879 138.293 443.504 137.266 c 443.129 136.117 442.789 135.063 442.484
+ 134.102 c 442.184 133.266 441.621 132.645 440.793 132.231 c 439.961 131.813
+ 439.023 131.735 437.973 131.988 c 436.992 132.246 436.262 132.727 435.773
+ 133.43 c 435.277 134.133 435.184 134.899 435.484 135.731 c 453.551 191.395
+ l 453.777 192.098 454.211 192.656 454.848 193.074 c 455.488 193.488 456.227
+ 193.695 457.051 193.695 c 457.879 193.695 458.609 193.488 459.254 193.074
+ c 459.891 192.656 460.328 192.098 460.555 191.395 c h
+465.973 151.473 m 465.215 153.836 464.426 156.285 463.602 158.813 c 462.773
+ 161.34 461.965 163.817 461.172 166.25 c 460.387 168.684 459.629 171 458.914
+ 173.207 c 458.199 175.414 457.578 177.383 457.051 179.11 c 456.449 177.383
+ 455.809 175.414 455.133 173.207 c 454.453 171 453.723 168.684 452.934 166.25
+ c 452.141 163.817 451.332 161.34 450.508 158.813 c 449.676 156.285 448.883
+ 153.836 448.129 151.473 c 465.973 151.473 l f
+520.48 165.102 m 518.52 162.664 515.965 160.906 512.801 159.82 c 523.188
+ 136.02 l 523.562 135.254 523.543 134.485 523.133 133.715 c 522.719 132.949
+ 522.02 132.403 521.043 132.086 c 520.141 131.77 519.234 131.781 518.332
+ 132.137 c 517.434 132.485 516.789 133.074 516.414 133.91 c 505.574 158.766
+ l 496.32 158.766 l 496.32 134.961 l 496.32 134.067 495.98 133.332 495.305
+ 132.754 c 494.625 132.184 493.754 131.895 492.707 131.895 c 491.727 131.895
+ 490.879 132.184 490.164 132.754 c 489.449 133.332 489.098 134.067 489.098
+ 134.961 c 489.098 190.242 l 489.098 191.137 489.449 191.871 490.164 192.449
+ c 490.879 193.024 491.727 193.313 492.707 193.313 c 506.25 193.313 l 508.586
+ 193.313 510.809 192.93 512.914 192.16 c 515.02 191.395 516.844 190.352
+518.391 189.043 c 519.93 187.731 521.152 186.18 522.062 184.387 c 522.965
+ 182.598 523.414 180.707 523.414 178.727 c 523.414 173.352 l 523.414 170.281
+ 522.434 167.528 520.48 165.102 c h
+513.309 167.356 m 515.23 168.985 516.188 170.985 516.188 173.352 c 516.188
+ 178.727 l 516.188 181.031 515.23 183.012 513.309 184.672 c 511.391 186.336
+ 509.035 187.172 506.25 187.172 c 496.32 187.172 l 496.32 164.906 l 506.25
+ 164.906 l 509.035 164.906 511.391 165.723 513.309 167.356 c f
+563.941 193.313 m 564.996 193.313 565.863 193.024 566.539 192.449 c 567.219
+ 191.871 567.555 191.137 567.555 190.242 c 567.555 189.344 567.219 188.61
+ 566.539 188.035 c 565.863 187.457 564.996 187.172 563.941 187.172 c 552.879
+ 187.172 l 552.879 134.961 l 552.879 134.067 552.539 133.332 551.859 132.754
+ c 551.188 132.184 550.32 131.895 549.27 131.895 c 548.289 131.895 547.441
+ 132.184 546.727 132.754 c 546.008 133.332 545.656 134.067 545.656 134.961
+ c 545.656 187.172 l 534.59 187.172 l 533.609 187.172 532.766 187.457 532.047
+ 188.035 c 531.336 188.61 530.977 189.344 530.977 190.242 c 530.977 191.137
+ 531.336 191.871 532.047 192.449 c 532.766 193.024 533.609 193.313 534.59
+ 193.313 c 563.941 193.313 l f
+578.121 190.242 m 578.121 191.137 578.465 191.871 579.145 192.449 c 579.816
+ 193.024 580.68 193.313 581.73 193.313 c 604.316 193.313 l 605.371 193.313
+ 606.234 193.024 606.914 192.449 c 607.59 191.871 607.93 191.137 607.93
+190.242 c 607.93 189.344 607.59 188.61 606.914 188.035 c 606.234 187.457
+ 605.371 187.172 604.316 187.172 c 585.352 187.172 l 585.352 166.824 l 602.059
+ 166.824 l 603.113 166.824 603.98 166.539 604.652 165.961 c 605.332 165.387
+ 605.668 164.653 605.668 163.754 c 605.668 162.86 605.332 162.121 604.652
+ 161.547 c 603.98 160.973 603.113 160.684 602.059 160.684 c 585.352 160.684
+ l 585.352 138.418 l 604.316 138.418 l 605.371 138.418 606.234 138.133 606.914
+ 137.559 c 607.59 136.981 607.93 136.242 607.93 135.348 c 607.93 134.453
+ 607.59 133.715 606.914 133.145 c 606.234 132.567 605.371 132.278 604.316
+ 132.278 c 581.73 132.278 l 580.68 132.278 579.816 132.567 579.145 133.145
+ c 578.465 133.715 578.121 134.453 578.121 135.348 c 578.121 190.242 l f
+641.922 139.141 m 640.379 136.867 638.293 135.09 635.656 133.813 c 633.023
+ 132.535 630.164 131.895 627.078 131.895 c 623.984 131.895 621.129 132.535
+ 618.496 133.813 c 617.594 134.262 617.008 134.899 616.746 135.731 c 616.48
+ 136.563 616.609 137.332 617.145 138.035 c 617.668 138.738 618.398 139.219
+ 619.344 139.477 c 620.285 139.731 621.203 139.633 622.109 139.188 c 623.613
+ 138.418 625.23 138.035 626.965 138.035 c 628.77 138.035 630.461 138.418
+ 632.039 139.188 c 633.547 139.891 634.75 140.914 635.656 142.258 c 636.562
+ 143.602 637.016 145.008 637.016 146.481 c 637.016 190.625 l 637.016 191.52
+ 637.352 192.258 638.027 192.832 c 638.707 193.406 639.57 193.695 640.625
+ 193.695 c 641.602 193.695 642.445 193.406 643.164 192.832 c 643.879 192.258
+ 644.238 191.52 644.238 190.625 c 644.238 146.481 l 644.238 143.856 643.465
+ 141.41 641.922 139.141 c f
+279.863 92.391 m 279.863 93.281 280.203 94.02 280.883 94.598 c 281.559
+95.172 282.426 95.457 283.477 95.457 c 306.062 95.457 l 307.109 95.457 307.98
+ 95.172 308.656 94.598 c 309.332 94.02 309.672 93.281 309.672 92.391 c 309.672
+ 91.488 309.332 90.758 308.656 90.18 c 307.98 89.606 307.109 89.317 306.062
+ 89.317 c 287.094 89.317 l 287.094 68.973 l 303.801 68.973 l 304.852 68.973
+ 305.719 68.684 306.395 68.11 c 307.074 67.535 307.414 66.797 307.414 65.903
+ c 307.414 65.004 307.074 64.27 306.395 63.692 c 305.719 63.117 304.852
+62.832 303.801 62.832 c 287.094 62.832 l 287.094 40.567 l 306.062 40.567
+ l 307.109 40.567 307.98 40.278 308.656 39.703 c 309.332 39.125 309.672
+38.391 309.672 37.496 c 309.672 36.598 309.332 35.86 308.656 35.289 c 307.98
+ 34.711 307.109 34.426 306.062 34.426 c 283.477 34.426 l 282.426 34.426
+281.559 34.711 280.883 35.289 c 280.203 35.86 279.863 36.598 279.863 37.496
+ c 279.863 92.391 l f
+337.824 95.457 m 340.16 95.457 342.379 95.078 344.488 94.309 c 346.594
+93.543 348.422 92.5 349.965 91.188 c 351.508 89.879 352.73 88.324 353.637
+ 86.535 c 354.539 84.742 354.992 82.852 354.992 80.871 c 354.992 49.012
+l 354.992 46.965 354.539 45.063 353.637 43.301 c 352.73 41.543 351.508 40.004
+ 349.965 38.695 c 348.422 37.383 346.594 36.344 344.488 35.578 c 342.379
+ 34.809 340.16 34.426 337.824 34.426 c 324.281 34.426 l 323.223 34.426 322.359
+ 34.711 321.684 35.289 c 321.004 35.86 320.664 36.598 320.664 37.496 c 320.664
+ 92.391 l 320.664 93.281 321.004 94.02 321.684 94.598 c 322.359 95.172 323.223
+ 95.457 324.281 95.457 c h
+344.883 86.82 m 342.965 88.488 340.609 89.317 337.824 89.317 c 327.895
+89.317 l 327.895 40.567 l 337.824 40.567 l 340.609 40.567 342.965 41.383
+ 344.883 43.012 c 346.805 44.645 347.762 46.641 347.762 49.012 c 347.762
+ 80.871 l 347.762 83.176 346.805 85.156 344.883 86.82 c f
+376.777 42.629 m 378.699 41 381.051 40.184 383.836 40.184 c 386.543 40.184
+ 388.879 41 390.832 42.629 c 392.789 44.262 393.773 46.262 393.773 48.629
+ c 393.773 92.77 l 393.773 93.668 394.109 94.403 394.789 94.981 c 395.465
+ 95.555 396.328 95.844 397.383 95.844 c 398.359 95.844 399.207 95.555 399.926
+ 94.981 c 400.641 94.403 400.992 93.668 400.992 92.77 c 400.992 48.629 l
+ 400.992 46.582 400.547 44.676 399.641 42.918 c 398.742 41.16 397.496 39.625
+ 395.914 38.313 c 394.34 36.996 392.508 35.961 390.438 35.195 c 388.371
+34.426 386.172 34.043 383.836 34.043 c 381.426 34.043 379.191 34.426 377.117
+ 35.195 c 375.047 35.961 373.242 36.996 371.699 38.313 c 370.152 39.625
+368.934 41.16 368.027 42.918 c 367.129 44.676 366.672 46.582 366.672 48.629
+ c 366.672 92.77 l 366.672 93.668 367.012 94.403 367.688 94.981 c 368.367
+ 95.555 369.234 95.844 370.293 95.844 c 371.262 95.844 372.113 95.555 372.824
+ 94.981 c 373.539 94.403 373.898 93.668 373.898 92.77 c 373.898 48.629 l
+ 373.898 46.262 374.859 44.262 376.777 42.629 c f
+449.945 38.453 m 450.398 37.688 450.457 36.903 450.117 36.106 c 449.781
+ 35.301 449.16 34.711 448.254 34.328 c 447.352 33.945 446.434 33.895 445.488
+ 34.184 c 444.543 34.473 443.891 35 443.512 35.766 c 427.254 64.27 l 420.938
+ 56.785 l 420.938 37.11 l 420.938 36.215 420.598 35.481 419.918 34.903 c
+ 419.238 34.328 418.375 34.043 417.32 34.043 c 416.34 34.043 415.492 34.328
+ 414.781 34.903 c 414.066 35.481 413.711 36.215 413.711 37.11 c 413.711
+92.77 l 413.711 93.668 414.066 94.403 414.781 94.981 c 415.492 95.555 416.34
+ 95.844 417.32 95.844 c 418.375 95.844 419.238 95.555 419.918 94.981 c 420.598
+ 94.403 420.938 93.668 420.938 92.77 c 420.938 67.34 l 443.738 94.598 l
+444.344 95.301 445.133 95.715 446.109 95.844 c 447.086 95.969 447.992 95.781
+ 448.82 95.266 c 449.648 94.754 450.141 94.082 450.285 93.25 c 450.438 92.418
+ 450.211 91.653 449.613 90.949 c 432.113 70.028 l 449.945 38.453 l f
+501.859 37.879 m 502.16 37.047 502.07 36.281 501.578 35.578 c 501.09 34.871
+ 500.32 34.391 499.266 34.137 c 498.285 33.879 497.383 33.961 496.555 34.375
+ c 495.727 34.793 495.164 35.414 494.859 36.246 c 494.562 37.207 494.223
+ 38.262 493.844 39.41 c 493.469 40.438 493.074 41.617 492.66 42.965 c 492.25
+ 44.309 491.773 45.813 491.25 47.477 c 469.348 47.477 l 468.742 45.813 468.254
+ 44.309 467.883 42.965 c 467.5 41.617 467.125 40.438 466.75 39.41 c 466.375
+ 38.262 466.035 37.207 465.734 36.246 c 465.43 35.414 464.863 34.793 464.039
+ 34.375 c 463.211 33.961 462.27 33.879 461.215 34.137 c 460.238 34.391 459.508
+ 34.871 459.016 35.578 c 458.523 36.281 458.43 37.047 458.734 37.879 c 476.797
+ 93.543 l 477.02 94.242 477.457 94.801 478.094 95.223 c 478.734 95.637 479.473
+ 95.844 480.297 95.844 c 481.121 95.844 481.859 95.637 482.496 95.223 c
+483.137 94.801 483.574 94.242 483.801 93.543 c h
+489.219 53.617 m 488.465 55.981 487.672 58.434 486.848 60.961 c 486.016
+ 63.485 485.215 65.965 484.414 68.395 c 483.629 70.828 482.875 73.149 482.16
+ 75.352 c 481.445 77.563 480.824 79.528 480.297 81.258 c 479.695 79.528
+479.059 77.563 478.379 75.352 c 477.703 73.149 476.969 70.828 476.176 68.395
+ c 475.383 65.965 474.578 63.485 473.75 60.961 c 472.918 58.434 472.129
+55.981 471.379 53.617 c 489.219 53.617 l f
+523.258 34.52 m 519.418 35.414 516.328 37.16 514 39.75 c 511.664 42.34
+510.504 45.297 510.504 48.629 c 510.504 81.258 l 510.504 84.582 511.664
+87.543 514 90.137 c 516.328 92.727 519.418 94.469 523.258 95.363 c 525.137
+ 95.813 527.02 95.969 528.902 95.844 c 530.785 95.715 532.57 95.344 534.266
+ 94.738 c 535.957 94.129 537.52 93.301 538.949 92.246 c 540.379 91.188 541.586
+ 89.957 542.562 88.551 c 543.016 87.844 543.109 87.074 542.844 86.246 c
+542.582 85.414 542.035 84.774 541.211 84.324 c 540.379 83.879 539.477 83.781
+ 538.5 84.039 c 537.52 84.293 536.762 84.774 536.242 85.477 c 535.113 87.145
+ 533.512 88.34 531.441 89.074 c 529.375 89.813 527.246 89.926 525.062 89.414
+ c 522.879 88.899 521.109 87.891 519.754 86.391 c 518.402 84.887 517.727
+ 83.176 517.727 81.258 c 517.727 48.629 l 517.727 46.707 518.402 44.992
+519.754 43.492 c 521.109 41.988 522.879 40.981 525.062 40.469 c 527.246
+39.957 529.375 40.07 531.441 40.805 c 533.512 41.543 535.113 42.742 536.242
+ 44.403 c 536.762 45.106 537.52 45.57 538.5 45.797 c 539.477 46.024 540.379
+ 45.942 541.211 45.555 c 542.035 45.106 542.582 44.469 542.844 43.637 c
+543.109 42.805 543.016 42.039 542.562 41.336 c 541.586 39.86 540.379 38.613
+ 538.949 37.594 c 537.52 36.567 535.957 35.754 534.266 35.145 c 532.57 34.535
+ 530.785 34.172 528.902 34.043 c 527.02 33.91 525.137 34.074 523.258 34.52
+ c f
+576.914 41.285 m 575.379 39.012 573.289 37.238 570.652 35.961 c 568.02
+34.676 565.156 34.043 562.07 34.043 c 558.984 34.043 556.125 34.676 553.488
+ 35.961 c 552.586 36.406 552.004 37.047 551.738 37.879 c 551.473 38.711
+551.609 39.477 552.137 40.184 c 552.66 40.887 553.395 41.367 554.336 41.617
+ c 555.277 41.875 556.199 41.781 557.102 41.336 c 558.605 40.567 560.227
+ 40.184 561.961 40.184 c 563.766 40.184 565.457 40.567 567.035 41.336 c
+568.543 42.039 569.746 43.063 570.652 44.403 c 571.555 45.75 572.004 47.153
+ 572.004 48.629 c 572.004 92.77 l 572.004 93.668 572.348 94.403 573.02 94.981
+ c 573.699 95.555 574.562 95.844 575.617 95.844 c 576.598 95.844 577.445
+ 95.555 578.156 94.981 c 578.875 94.403 579.23 93.668 579.23 92.77 c 579.23
+ 48.629 l 579.23 46.004 578.465 43.559 576.914 41.285 c f
+595.762 34.043 m 594.781 34.043 593.934 34.328 593.223 34.903 c 592.504
+ 35.481 592.152 36.215 592.152 37.11 c 592.152 92.77 l 592.152 93.668 592.504
+ 94.403 593.223 94.981 c 593.934 95.555 594.781 95.844 595.762 95.844 c
+596.812 95.844 597.68 95.555 598.355 94.981 c 599.035 94.403 599.375 93.668
+ 599.375 92.77 c 599.375 37.11 l 599.375 36.215 599.035 35.481 598.355 34.903
+ c 597.68 34.328 596.812 34.043 595.762 34.043 c f
+0.698039 0.752941 0.231373 rg
+260.211 132.082 m 227.387 132.082 l 227.395 131.434 227.438 130.785 227.438
+ 130.133 c 227.438 76.391 183.867 32.824 130.133 32.824 c 76.387 32.824
+32.824 76.391 32.824 130.133 c 32.824 183.867 76.387 227.438 130.133 227.438
+ c 141.867 227.438 153.113 225.356 163.531 221.551 c 172.441 253.188 l 159.176
+ 257.746 144.949 260.258 130.133 260.258 c 58.266 260.258 0 201.996 0 130.133
+ c 0 58.262 58.266 0 130.133 0 c 202 0 260.258 58.262 260.258 130.133 c
+260.258 130.785 260.219 131.43 260.211 132.082 c h
+57.055 130.192 m 57.055 89.953 89.672 57.332 129.918 57.332 c 141.57 57.332
+ 152.578 60.082 162.34 64.942 c 151.27 90.934 l 144.98 87.535 137.781 85.598
+ 130.133 85.598 c 105.535 85.598 85.598 105.531 85.598 130.133 c 85.598
+132.574 85.848 134.949 86.227 137.289 c 109.824 127.211 l 111.273 117.399
+ 119.703 109.86 129.918 109.86 c 141.152 109.86 150.254 118.965 150.254
+130.192 c 150.254 141.426 141.152 150.528 129.918 150.528 c 125.496 150.528
+ 121.414 149.102 118.078 146.711 c 94.508 156.774 l 102.625 167.613 115.535
+ 174.664 130.133 174.664 c 149.176 174.664 165.379 162.688 171.742 145.875
+ c 200.16 149.563 l 191.68 180.399 163.449 203.055 129.918 203.055 c 89.672
+ 203.055 57.055 170.438 57.055 130.192 c f
+Q Q
+showpage
+%%Trailer
+end restore
+%%EOF
</xsl:template>
+<xsl:template match="tabela">
+ <table><xsl:apply-templates /></table>
+</xsl:template>
+<xsl:template match="wiersz">
+ <tr><xsl:apply-templates /></tr>
+</xsl:template>
+<xsl:template match="kol">
+ <td><xsl:apply-templates mode="inline" /></td>
+</xsl:template>
+
+<xsl:template match="ilustr" mode="inline">
+ <xsl:apply-templates select="."/>
+</xsl:template>
+
+<xsl:template match="ilustr">
+ <img>
+ <xsl:attribute name="src">
+ <xsl:value-of select="@src" />
+ </xsl:attribute>
+ <xsl:attribute name="alt">
+ <xsl:value-of select="@alt" />
+ </xsl:attribute>
+ <xsl:attribute name="title">
+ <xsl:value-of select="@alt" />
+ </xsl:attribute>
+
+
+ </img>
+</xsl:template>
+<xsl:template match="lista[@typ='num']">
+ <ol><xsl:apply-templates /></ol>
+</xsl:template>
+<xsl:template match="lista[@typ='punkt']">
+ <ul><xsl:apply-templates /></ul>
+ </xsl:template>
+<xsl:template match="punkt">
+ <li><xsl:apply-templates mode="inline" /></li>
+ </xsl:template>
+
+
+
+
+
<!-- ========================================== -->
<!-- = PARAGRAPH TAGS = -->
<!-- = (can contain inline and special tags) = -->
</xsl:template>
<!-- Section headers (included in index)-->
-<xsl:template match="naglowek_akt|naglowek_czesc|srodtytul">
+<xsl:template match="naglowek_akt|naglowek_czesc">
<xsl:call-template name="section-anchor"/>
- <h2><xsl:apply-templates mode="inline" /></h2>
+ <h2>
+ <xsl:apply-templates mode="inline" /></h2>
</xsl:template>
<xsl:template match="naglowek_scena|naglowek_rozdzial">
<h4><xsl:apply-templates mode="inline" /></h4>
</xsl:template>
+<xsl:template match="srodtytul">
+ <xsl:call-template name="section-anchor"/>
+ <h5>
+ <xsl:apply-templates mode="inline" /></h5>
+ </xsl:template>
+
+
<!-- Other paragraph tags -->
<xsl:template match="miejsce_czas">
<xsl:call-template name="section-anchor"/>
<em class="person"><xsl:apply-templates mode="inline" /></em>
</xsl:template>
+<xsl:template match="www" mode="inline">
+ <a>
+ <xsl:attribute name="href">
+ <xsl:value-of select="text()"/>
+ </xsl:attribute>
+ <xsl:value-of select="text()"/>
+ </a>
+</xsl:template>
<!-- ============================================== -->
<!-- = STANDALONE TAGS = -->
--- /dev/null
+\documentclass[]{wl}
+%
+ %
+%
+ \newif\ifflaglessadvertising \IfFileExists{morefloats.sty}{
+ \usepackage{morefloats}
+ }{} \def\authors{Piotr Czerniawski, Jarosław Lipszyc, Marcin Wilkowski}
+ \author{\authors}
+ \title{Otwórz się!}
+ \def\translatorsline{}
+%
+ \def\bookurl{http://prawokultury.pl/publikacje/podrecznik}
+%
+ \def\rightsinfo{Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i~znajduje się w~domenie
+ publicznej, co oznacza że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować
+ i~rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami
+ (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to
+ te dodatkowe materiały udostępnione są na licencji
+ \href{http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/}{Creative Commons
+ Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL}.}
+ %
+ \def\rightsinfo{Ten utwór jest udostępniony na licencji\\
+ \href{http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0}{Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0}.}
+ %
+%
+ \def\sourceinfo{
+ }
+ \def\description{Publikację dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i~Dziedzictwa Narodowego}
+\begin{document}
+\maketitle{} \tytul{ \autorutworu{Piotr Czerniawski} \autorutworu{Jarosław Lipszyc}
+\autorutworu{Marcin Wilkowski} \nazwautworu{Otwórz się!} \translatorsline{}
+} \powiesc{ \naglowekrozdzial{Wstęp} \akap{Jeśli czytasz ten tekst, to zapewne już teraz masz problem z~prawem autorskim. Zapewne masz go od niedawna. I~zapewne zastanawiasz się, dlaczego kiedyś ten problem dla ciebie nie istniał.}
+\akap{Większość praw, które znamy, dotyczy pewnego tylko, szczególnego wycinka rzeczywistości. Prawo autorskie jest inne: reguluje całość relacji komunikacyjnych między ludźmi. Każdy email, rozmowa telefoniczna, czat czy wpis na stronie internetowej jest regulowany prawem autorskim. To ono mówi nam, co jest dozwolone, a~co jest zakazane. Dlatego prawo autorskie ma w~krajobrazie współczesnej kultury funkcję wyjątkową.}
+\akap{Jeszcze nie tak dawno temu komunikowanie się z~innymi było stosunkowo proste: wszystko to, co prywatne — jak rozmowy, listy, telefony — było dozwolone. Wszystko to, co związane z~publikacją — a~więc należące do sfery publicznej — wymagało zarządzenia kwestią praw autorskich, ale nie musieliśmy się tym specjalnie przejmować, gdyż obowiązek ten brał na siebie wydawca.}
+\akap{Pojawienie się komputerów i~internetu dramatycznie zmieniło sytuację. Dzięki nim każdy z~nas stał się publikującym autorem i~wydawcą zarazem. To oznacza także, że każdy z~nas jest osobiście odpowiedzialny za przestrzeganie prawa autorskiego.}
+\akap{Niniejszy poradnik ma za zadanie wprowadzić nas w~świat podstawowych pojęć i~regulacji prawa autorskiego. Wprowadzenie to ma charakter skrótowy, i~nie rości sobie pretensji do pełnego rozpoznania problemów wynikających z~tej regulacji. Niestety, w~większości przypadków nie pozwoli nam na zrezygnowanie z~konsultacji prawnika. Będziemy jednak przynajmniej wiedzieć jak zadać pytanie i~pozwoli nam zrozumienie jego odpowiedzi.}
+\naglowekrozdzial{1. Utwory} \akap{Pojęcie utworu jest jednym z~podstawowych elementów systemu prawa autorskiego. W~potocznym rozumieniu za utwór uznajemy przede wszystkim wynik jakiejś działalności o~artystycznym charakterze, taki jak film, obraz, książka czy piosenka. Nie mamy też problemów w~uznaniu za utwór artykułów naukowych, rozmaitych broszur, opracowań, analiz czy tekstów publikowanych w~prasie: chociaż nie mają one charakteru artystycznego, na pewno muszą być wynikiem jakiejś twórczej pracy. Zaproponowana w~ustawie o~prawie autorskim definicja utworu jest jednak zdecydowanie szersza.}
+\naglowekpodrozdzial{Kiedy mamy do czynienia z~utworem?} \akap{Przy określaniu, czy rezultat twórczej aktywności autora jest utworem w~sensie prawnym, nie ma znaczenia wartość artystyczna lub materialna jego pracy ani też cel jej powstania. Nawet najbardziej grafomański wiersz w~systemie prawa autorskiego uzyska taką samą ochronę jak poezja Miłosza. Nie chodzi tu przecież o~artyzm, ale o~kwestie formalne. W~tekście ustawy czytamy, że utworem jest:}
+\dlugicytat{ \akap{każdy przejaw działalności twórczej o~indywidualnym charakterze, ustalony w~jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i~sposobu wyrażenia.}
+} \akap{Ustawa mówi, że utwór musi być \wyroznienie{ustalony}. Podpowiada to zresztą zdrowy rozsądek — w~jaki sposób można byłoby chronić utwory istniejące wyłącznie w~wyobraźni twórcy? Wiersz jest utworem tylko wtedy, gdy można go przeczytać lub wysłuchać, monodram — o~ile widzowie mogą go zobaczyć lub istnieje jego scenariusz, piosenka — o~ile może być usłyszana. Co prawda sformułowanie „forma ustalona” ma dość szerokie znaczenie, ale w~praktyce wystarczy przyjąć, że utworem jest informacja w~jakiś sposób uzewnętrzniona — jako nagranie na taśmie magnetycznej, obraz na kliszy fotograficznej, plik na komputerze, zapis na kartce papieru, ale też jako wykonanie nieprowadzące do powstania materialnego nośnika (wygłoszenie, zaśpiewanie itd.) i~tak dalej.}
+\akap{Drugą z~cech pozwalających uznać, że mamy do czynienia z~utworem, jest indywidualny charakter działalności twórczej. Aby zrozumieć tę zasadę spróbujmy zanalizować przykład, w~którym ktoś narysował w~programie graficznym taki oto samochód:}
+\ilustr{samochod.png}{Rysunek samochodu} \akap{Przyjmuje się, że działalność twórcza musi zawierać znamiona oryginalności i~indywidualności. To, że rysunek jest oryginalny nie oznacza, że musi być dziełem sztuki. Nasz przykład — chociaż pewnie podobny do wielu innych — nie jest kopią, nie został też w~żaden sposób sztucznie wygenerowany i~w~tym właśnie sensie jest oryginalny. Posiada też swój indywidualny charakter — styl rysowania, dobór perspektywy, kolorów i~inne jego cechy wynikają bezpośrednio z~wyborów rysownika, są odbiciem jego — mniej lub bardziej świadomego, subiektywnego i~twórczego wyboru.}
+\akap{Warto podkreślić, że \wyroznienie{prawo autorskie nie chroni idei}
+(w naszym przykładzie — idei samochodu), lecz jedynie \wyroznienie{sposób wyrażenia idei}
+(którym w~naszym przykładzie jest właśnie rysunek samochodu). Utworem nie jest przy tym kartka papieru, fizyczne ślady pociągnięć ołówkiem układające się w~wizerunek samochodu. Kartka papieru to tylko nośnik informacji, medium przy pomocy którego rozpowszechniany jest niematerialny utwór.}
+\akap{Dlatego kupując książkę nie zyskujemy prawa do swobodnego rozpowszechniania jej treści. Możemy oczywiście dysponować samym przedmiotem, na przykład sprzedać przeczytaną książkę na aukcji internetowej. Jest to wyraźnie dozwolone w~prawie autorskim, które stwierdza, że po wprowadzeniu utworu do obrotu prawo do zezwalania na dalszy obrót takimi egzemplarzami ulega wyczerpaniu. Ale sam niematerialny utwór pozostaje objęty
+\wyroznienie{monopolem prawnoautorskim}. Oznacza to m.in., że nie możemy sprzedawać samodzielnie zrobionych kopii kupionej przez nas książki.}
+\akap{Omawiamy koncepcję utworu na przykładzie rysunku stworzonego na komputerze, jednak w~ustawie znaleźć można wiele innych przykładów utworów. System prawa autorskiego obejmuje utwory:}
+\dlugicytat{ \akap{wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno\dywiz{}urbanistyczne i~urbanistyczne, muzyczne i~słowno\dywiz{}muzyczne, sceniczne, sceniczno\dywiz{}muzyczne, choreograficzne i~pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe)}
+} \akap{Trudno dziś wyobrazić sobie, jakie jeszcze kształty może przyjąć w~przyszłości ludzka kreatywność, dlatego system prawa autorskiego obejmuje awansem wszystkie potencjalnie możliwe formy ustalenia utworu. Do katalogu utworów włączone zostały też zbiory artykułów czy fotografii, antologie i~bazy danych, o~ile zostały zbudowane na podstawie twórczego wyboru ich poszczególnych elementów.}
+\naglowekpodrozdzial{Rodzaje utworów} \akap{Ustawa wprowadza rozróżnienie między utworami pierwotnymi i~utworami zależnymi, określanymi też czasem jako opracowania czy adaptacje. Nasz przykładowy rysunek samochodu jest utworem pierwotnym — gdybyśmy wydrukowali go na domowej drukarce lub zrobili jego kserokopię nadal nie zmieniłby się jego status — byłby to po prostu kolejny egzemplarz tego samego utworu. Utworem zależnym stałby się dopiero, gdyby — przykładowo — ktoś inny w~programie graficznym pokolorował obrazek, dodał mu nowe elementy i~wykorzystał do stworzenia plakatu albo mema (nawet jeśli miałby nie okazać się szczególnie udany):}
+\ilustr{szofere.png}{Pokolorowany rysunek samochodu z napisem „Jestę szoferę”}
+\akap{Utwór zależny ma w~sobie jakiś twórczy wkład nowego autora, ale korzysta też z~elementów utworu oryginalnego (macierzystego). Przykłady utworów zależnych wypisaliśmy w~tabelce:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} utwór pierwotny&utwór zależny\\\hline \tytuldziela{Hobbit, czyli tam i~z~powrotem}
+J. R. R. Tolkiena (1937)&Tłumaczenie Marii Skibiniewskiej (1960)\\\hline
+\tytuldziela{Wiedźmin} Andrzeja Sapkowskiego (1990–1999)&film \tytuldziela{Wiedźmin}
+(2001, reż. Marek Brodzki)\\\hline Assassin's Creed — seria gier komputerowych&\tytuldziela{Assassin's Creed: Renesans}
+— książka Olivera Bowden\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Utworem zależnym może być więc adaptacja, tłumaczenie, remiks czy przeróbka. Utwory zależne podlegają ochronie niezależnie od utworów pierwotnych — chronione jest więc tłumaczenie Marii Skibniewskiej, ale równolegle chronione są prawa spadkobierców Tolkiena do oryginału.}
+\akap{Świadomość istnienia kategorii utworów zależnych jest bardzo ważna dla zrozumienia działania systemu prawa autorskiego. Tłumaczenie Hobbita mogło być wydane jedynie za zgodą posiadaczy praw do tłumaczenia i~jednocześnie za zgodą posiadaczy praw do oryginału. Rozpowszechnianie utworu zależnego wymaga bowiem zgody wszystkich uprawnionych.}
+\naglowekpodrozdzial{Kiedy nie mamy do czynienia z~utworem?} \akap{Zadaniem prawa autorskiego jest określenie zasad rozpowszechniania i~korzystania z~utworów, dlatego jesteśmy nieustannie w~zasięgu jego oddziaływania: kiedy czytamy gazetę, oglądamy telewizję, słuchamy muzyki czy komentujemy w~portalach społecznościowych. Na szczęście istnieją wyjątki od tej wszechobecności utworów — wskazują je konkretne przepisy ustawy o~prawie autorskim.}
+\akap{Utworami nie są więc akty normatywne (np. ustawy) lub ich projekty, dokumenty urzędowe, urzędowe materiały, znaki i~symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne oraz proste informacje prasowe, niezależnie od tego jak duży byłby wkład indywidualnej twórczości w~nich zawarty. Prawo autorskie nie chroni ponadto idei, odkryć, procedur, metod i~zasad działania oraz koncepcji matematycznych. Gdyby było inaczej, każdorazowe wykorzystanie w~obliczeniach dostępnego dziś powszechnie wzoru wymagałoby zezwolenia jego twórców i~uiszczenia odpowiedniej opłaty, co nie miałoby sensu.}
+\naglowekpodrozdzial{Digitalizacja a~utwór} \akap{Instytucje takie jak muzea, biblioteki czy archiwa prowadzą obecnie wiele programów digitalizacyjnych: skanują książki, dokumenty i~fotografie — część z~nich publikowana jest online. Wokół tych działań raz po raz stawiane są pytania dotyczące tego, czy w~akcie skanowania powstaje utwór zależny.}
+\akap{Jeśli skan wykonany został w~sposób automatyczny bez żadnego twórczego wkładu ze strony bibliotekarza, nie jest utworem — podobnie utwór nie powstaje w~trakcie kserowania czy wydruku. Jeśli jednak w~trakcie digitalizacji opracowano zdjęcie, usunięto jego niedoskonałości, poprawiono kolory czy w~inny twórczy sposób przetworzono fotografię, możemy mieć do czynienia z~utworem objętym standardową ochroną.}
+\akap{Na podobnej zasadzie fotografując obraz w~muzeum nie tworzymy nowego utworu — o~ile nie jest to fotografia artystyczna, przygotowana za pomocą odpowiednio kreatywnych ujęć czy filtrów.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy grafika istniejąca wyłącznie w~formie cyfrowej może być utworem?}
+} \akap{Nie ma znaczenia, czy utwór powstaje jedynie w~formie cyfrowej (\slowoobce{born digital}) czy też analogowej (wydruk). Każdy, kto podejdzie do ekranu komputera może zapoznać się ze stworzoną w~programie graficznym pracą — wypełniona jest tutaj konieczność ustalenia utworu.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy programy komputerowe są utworami?}
+} \akap{Tak, programy komputerowe są utworami i~podlegają ochronie tak jak utwory literackie czy wizualne. Ochronie prawa autorskiego podlegają także bazy danych, o~ile można doszukać się wkładu twórczego na poziomie samej bazy, a~nie tylko poszczególnych jej elementów. Nietwórcze bazy danych mogą natomiast podlegać ochronie na podstawie osobnej ustawy — o~ochronie baz danych.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy jeśli fotografia dostępna w~internecie nie ma oznaczenia \textcopyright{} nie podlega ochronie prawnoautorskiej?}
+} \akap{Utwory podlegają ochronie wynikającej z~przepisów prawa autorskiego bez względu na to, czy są w~ten sposób oznaczone czy nie. Nie muszą być także nigdzie rejestrowane, dlatego utworami w~internecie mogą być także komentarze na forach, nagrania na automatyczną sekretarkę itd.}
+} } \naglowekrozdzial{2. Kto jest twórcą?} \akap{Ktoś mógłby pewnie uznać prawo autorskie za niedostępną przestrzeń pełną abstrakcyjnych pojęć i~nieżyciowych zasad, które dla zwykłego człowieka nie mają większego znaczenia, ponieważ dotyczą wyłącznie artystów przez duże „A” i~twórców przez duże „T”. Problem w~tym, że — jak pokazaliśmy też w~poprzednim rozdziale — prawo to dotyczy i~oddziałuje na wszystkich nas nieustannie. Ciągle jesteśmy otoczeni utworami i~sami — czasami całkowicie nieświadomie — stajemy się twórcami.}
+\akap{Jeśli jeszcze raz zajrzymy do definicji utworu zapisanej w~pierwszych paragrafach przepisów prawa autorskiego uświadomimy sobie, że dziś tak naprawdę bardzo trudno nie być twórcą. Aby uzyskać ten status nie trzeba wystawiać swoich dzieł w~galeriach ani zbierać pochlebnych recenzji w~czasopismach literackich. Czasem wystarczy po prostu zrobić zdjęcie komórką albo dodać kilkuzdaniowy komentarz na forum. To, czy stajemy się twórcą nie zależy ani od naszej woli, ani od naszego wieku:}
+\dlugicytat{ \akap{Zosia ma trzy lata i~kredkami próbowała narysować portret mamy. Na kartce pojawiła się duże koło z~dwoma punktami w~różnych miejscach (głowa i~oczy), jakaś kreska udająca usta oraz masa chaotycznych linii. Zosia jest twórcą, chociaż nawet nie zna jeszcze liter.}
+} \akap{Oryginalny, posiadający indywidualny charakter rysunek Zosi, będący odbiciem jej dziecięcej kreatywności, podlega ochronie prawnoautorskiej tak, jak rysunki wielkich mistrzów malarstwa. W~systemie prawa autorskiego utwór może powstać bez względu na wiek, poczytalność, umiejętności czy motywacje twórcy. Formalnie nie możemy z~tej ochrony zrezygnować, a~przecież nie zawsze wrzucając zdjęcie na bloga czy komentarz na forum zależy nam, żeby podlegały one jakiemuś szczególnemu zabezpieczeniu — pewnie nawet zazwyczaj wcale o~tym nie myślimy.}
+\akap{Warto jednak dodać, że twórcą może być jedynie osoba fizyczna. Nie może być twórcą instytucja, państwo, czy przedsiębiorstwo:}
+\dlugicytat{ \akap{Broszura wydana przez lokalny samorząd (np. urząd miasta) nie jest utworem samorządu, ale osób, które nad nią pracowały.}
+} \akap{Dobrze jest o~tym wspomnieć, bo pozwala to uchwycić bardzo ważną sprawę: różnicę między byciem twórcą (autorem), a~byciem uprawnionym z~tytułu majątkowych praw autorskich do utworu. Jeśli redaktorzy tworzący broszurę na zlecenie samorządu podpiszą z~nim umowę o~przeniesienie praw majątkowych, to samorząd zostanie uprawnionym, ale autorzy broszury jednak wciąż pozostaną twórcami.}
+\akap{W przepisach prawa autorskiego znajdują się odniesienia do wielu osób mających różny związek z~utworem. Ich status i~idące za tym prawa będą różne, np.:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} autor (twórca)&Utwór to przejaw jego twórczej działalności o~indywidualnym charakterze. Posiada pełne prawo do dysponowania utworem, o~ile nie przekazał części swoich praw w~ramach odpowiedniej umowy albo w~ramach spadku.\\\hline
+współautor (współtwórca)&Utwór może być wynikiem działalności kilku osób, jeżeli działając w~porozumieniu wnoszą swoje twórcze i~indywidualne wkłady tworząc tym samym jedno dzieło. Wtedy prawa przysługują takim osobom wspólnie.\\\hline
+uprawniony inny niż twórca&Osoba, na której rzecz twórca przekazał te prawa, np. w~drodze umowy lub dziedziczenia. W~niektórych przypadkach prawa autorskie powstają od razu na rzecz osoby innej niż twórca (np. programy komputerowe tworzone przez pracowników w~ramach ich obowiązków — uprawnionym z~mocy ustawy staje się pracodawca).\\\hline
+licencjobiorca&osoba, której uprawniony zezwolił na korzystanie z~utworu bez przenoszenia na nią praw autorskich.\\\hline
+każdy&Posiada prawo do korzystania z~utworu w~ramach dozwolonego użytku. Więcej na ten temat w~rozdziale 9~i~10.\\\hline
+twórca utworu zależnego&Posiada prawo do stworzenia i~rozpowszechniania utworu zależnego na mocy umowy z~twórcą utworu oryginalnego. Więcej informacji o~utworach zależnych znaleźć można w~rozdziale 11.\\\hline
+inne podmioty praw pokrewnych&Artysta wykonawca, producent fonogramu/wideogramu, nadawca, prawa do pierwszych wydań, wydań naukowych i~krytycznych\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Twórcy i~inni uprawnieni posiadają dość szczególne przywileje. Opisujemy je w~kolejnych dwóch rozdziałach.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Kiedy twórca nie jest podmiotem praw majątkowych?}
+} \akap{Zasadą jest, że prawa majątkowe powstają pierwotnie na rzecz twórcy. Twórca może je następnie przenieść na inne osoby — musi to jednak zrobić za pomocą odpowiedniej pisemnej umowy. Szczególnym przypadkiem jest stworzenie utworu w~ramach wykonywania umowy o~pracę, gdzie prawo przewiduje łatwiejsze nabywanie praw przez pracodawcę. Jeżeli natomiast prawa pozostaną przy twórcy, to jego spadkobiercy mogą je nabyć w~drodze dziedziczenia. Natomiast udzielenie przez twórcę licencji innej osobie nie prowadzi do wyzbycia się przez niego praw majątkowych. O~licencjach piszemy w~kolejnych rozdziałach.}
+\akap{Istnieją też określone w~ustawie przypadki, gdy twórca od samego początku nie jest podmiotem praw majątkowych do swojego utworu. Takim wyjątkiem są programy komputerowe stworzone przez pracowników w~ramach wykonywania umów o~pracę. Całość praw do takiego programu przysługuje pracodawcy od chwili ich powstania. Natomiast prawa osobiste zawsze przysługują twórcy i~nie mogą być przenoszone. Co ciekawe, istnieją one także po śmierci twórcy. O~prawach osobistych, majątkowych oraz o~umowach piszemy w~rozdziałach 4, 5, 6~i~14.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy przysługują mi prawa autorskie do mojej pracy magisterskiej?}
+} \akap{Prawo autorskie przysługuje tu w~pełni autorowi pracy, chociaż uczelnia ma pierwszeństwo w~opublikowaniu jej.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Jestem pracownikiem, do którego obowiązków należy fotografowanie. Czy przysługują mi prawa majątkowe do wykonanych przeze mnie zdjęć?}
+} \akap{Jeśli fotografie zostały wykonane w~ramach obowiązków zapisanych w~umowie między pracownikiem a~pracodawcą (umowy o~pracę) to autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy w~granicach opisanych w~umowie. Zatrudnienie na innej podstawie (np. umowa o~dzieło) powoduje przejście praw na zleceniodawcę tylko wtedy, gdy umowa jest zawarta w~formie pisemnej i~zawiera wyraźne postanowienie o~przeniesieniu praw wraz ze wskazaniem pól eksploatacji.}
+} } \naglowekrozdzial{3. Prawa twórców} \akap{Prawo autorskie reguluje wszelkie sposoby korzystania z~utworów objętych monopolem prawnoautorskim. Regulacja ta dotyczy zarówno kwestii związanych z~samym autorstwem utworu, jak i~związanych z~wykonywaniem monopolu prawnoautorskiego. Dlatego prawa autorskie dzielimy na dwa podstawowe rodzaje: prawa osobiste i~prawa majątkowe. Zobaczmy czym się różnią:}
+\dlugicytat{ \akap{Ania jest autorką powieści. Swój rękopis wydaje w~wydawnictwie, które wykupiło od niej prawa do tekstu i~może nimi swobodnie rozporządzać.}
+} \akap{W systemie prawa autorskiego Ania na zawsze uzyskuje status autorki powieści. Nikt nie jest w~stanie odebrać jej tego statusu. Nawet jeśli po podpisaniu umowy z~wydawnictwem nie może już sama rozporządzać swoim tekstem, bo uzyskało ono monopol na jego wykorzystanie, to wydawnictwo nadal ma obowiązek oznaczać go imieniem i~nazwiskiem autorki oraz zachować jego oryginalną treść. Dzięki podpisaniu umowy o~przeniesieniu praw autorskim wydawnictwo może dysponować powieścią Ani przez cały czas jej życia i~przez 70 lat od daty jej śmierci. Po tym okresie wydawnictwo straci monopol na rozpowszechnianie tego utworu i~zarabianie na nim — odtąd wszyscy mogą korzystać z~niego bez przeszkód. Różnice między osobistymi a~osobistymi prawami autorskimi pokazuje poniższa tabela;}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Autorskie prawa osobiste&Autorskie prawa majątkowe\\\hline
+bezpośrednio związane z~osobą autor&pośrednio związane z~osobą autor\\\hline
+dotyczą relacji twórcy z~utworem&dotyczą dysponowania utworem i~zarabiania na jego rozpowszechnianiu lub innej formie wykorzystani\\\hline
+umożliwiają rozpoznanie utworu&dają prawo kontroli nad korzystaniem z~utworu\\\hline
+nieograniczone w~czasie&ograniczone w~czasie (standardowo trwają przez 70 lat od śmierci autora lub od daty rozpowszechnienia utworu)\\\hline
+nie można z~nich zrezygnować ani nikomu przekazać, zawsze przysługują twórc&mogą być przeniesione przez autora w~ramach umowy o~przeniesieniu praw lub w~ramach spadku, we wskazanych w~ustawie przypadkach przysługują innej osobie niż twórca, uprawniony z~autorskich praw majątkowych może upoważnić inną osobę do korzystania z~nich (licencja)\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Charakterystykę praw osobistych i~majątkowych przedstawiamy w~kolejnych rozdziałach.}
+\naglowekrozdzial{4. Autorskie prawa osobiste} \akap{Prawa osobiste to bardzo ważna kategoria praw autorskich. Określają one podstawowe zasady wykorzystywania utworów, a~przy tym są to prawa wieczne i~niezbywalne. Spróbujmy opisać niektóre z~nich.}
+\akap{Każdy twórca ma prawo do \wyroznienie{autorstwa}, czyli do uznania przez każdego jego relacji z~utworem wynikającej z~faktu jego stworzenia. Z~prawem tym powiązane jest kolejne autorskie prawo osobiste —
+\wyroznienie{prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo}. Bolesław Prus napisał
+\tytuldziela{Lalkę} ponad 100 lat temu, ale nadal każdy ma obowiązek podpisania tego utworu jego imieniem i~nazwiskiem (a właściwie to przyjętym przez niego już na początku pracy dziennikarskiej pseudonimem). Szczególnym przypadkiem naruszeniem prawa do autorstwa jest plagiat: przypisanie sobie autorstwa utworu stworzonego przez kogoś innego. Ale nie tylko o~plagiat tu chodzi. Także usunięcie informacji o~autorze jest naruszeniem prawa do autorstwa, nawet jeśli nie popełniamy przy tym plagiatu.}
+\akap{Autor ma prawo do autorstwa swojego utworu, a~nie jakiegoś innego. Jeśli tworzymy utwór zależny, to musimy zawsze prawidłowo oznaczyć co pochodzi z~utworu oryginalnego, a~co jest naszym wkładem.}
+\akap{Po drugie twórca posiada wyłączne prawo do podjęcia \wyroznienie{decyzji o~pierwszym udostępnieniu swojego dzieła publiczności}. Tylko autor decyduje, czy przechowywane w~szufladzie albo na komputerze materiały zostaną pokazane komuś jeszcze, czy rękopis powieści powędruje do wydawnictwa, a~nagranie z~komórki trafi do internetu. Jeśli ma w~głowie pomysł na scenariusz czy melodię piosenki, tylko od niego zależy, czy podzieli się nią z~kimś innym. Nie wolno nam rozpowszechniać utworu wbrew woli jego twórcy.}
+\akap{Autor ma też prawo do \wyroznienie{integralności} swoich utworów, nawet jeśli prawa majątkowe do nich zostały przekazane komuś innemu lub wygasły. W~przypadku utworów z~domeny publicznej tego prawa nie można egzekwować, jeśli nie ma już z~kim konsultować wprowadzanych zmian (nie ma dostępu do spadkobierców autora).}
+\akap{Ochrona praw osobistych nie ma na celu zabezpieczenia majątkowego interesu twórcy, choć korzystanie z~nich lub naruszenie może wiązać się z~takimi konsekwencjami (np. wypłata zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną zniekształceniem utworu, zapłata wyższego wynagrodzenia z~tytułu sporządzenia projektu budynku przez uznanego, a~nie początkującego architekta itd.). Celem tej ochrony jest poszanowanie godności osobistej twórcy wyrażającej się w~jego intelektualnym związku z~dziełem. Chociaż brzmi to dość patetycznie, taka ochrona może mieć zdecydowanie praktyczny wymiar — widać to szczególnie w~przypadku plagiatów, tak częstych dziś w~szkołach i~na uczelniach.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy jako autor mam prawo do zachowania anonimowości?}
+} \akap{Przepisy prawa autorskiego dają taką możliwość. Decyzja o~upublicznieniu utworu bez informacji o~autorze może generować jednak wiele problemów związanych z~jego rozpowszechnianiem i~wykorzystaniem.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy mogę sprzedać prawo do bycia oznaczonym jako autor utworu?}
+} \akap{W polskim prawie taki krok nie jest możliwy — prawa osobiste są niezbywalne. Nawet gdy twórca nie ma nic przeciwko podpisaniu jego utworu przez kogoś innego, to będzie to w~świetle polskiego prawa nielegalne. Dlatego w~Polsce nie można wykonywać legalnie zawodu ghost writera, choć w~praktyce ograniczenie to jest powszechnie ignorowane.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy mogę zgodnie z~prawem zlecić napisanie pracy naukowej, którą przedstawię jako własną?}
+} \akap{Nie. Autorskie prawa osobiste wymagają podania prawidłowych informacji o~autorze, i~od tej zasady nie ma wyjątków. Nawet jeśli twórca chce pozostać anonimowy, to my nadal nie mamy prawa do podpisania się pod jego utworem. Przedstawienie się jako autor utworu anonimowego również jest naruszeniem zasady rozpoznania autorstwa.}
+} } \naglowekrozdzial{5. Autorskie prawa majątkowe} \akap{Istotą majątkowych praw autorskich jest przyznanie ich posiadaczowi monopolu na korzystanie z~utworów. Monopol ten ma jednak ograniczony zakres. Na przykład, dzięki przepisom o~dozwolonym użytku każdy z~nas ma prawo w~pewnym zakresie korzystać z~utworu bez konieczności uzyskania zgody posiadacza praw majątkowych, a~pewne wykorzystania zgody takiej wymagają. Czym jest korzystanie z~utworu?}
+\dlugicytat{ \akap{Przeczytanie książki, obejrzenie filmu, wysłuchanie koncertu, odtworzenie plyty itp.}
+} \akap{jest oczywiście korzystaniem z~utworu, ale nie podlega kontroli i~ograniczeniom ze strony posiadaczy praw majątkowych. Problemy zaczynają się tam, gdzie mamy do czynienia ze zwielokrotnianiem, modyfikacją lub rozpowszechnianiem utworu, czyli w~sytuacjach takich jak:}
+\dlugicytat{ \akap{kserowanie książki, cytowanie, nagrywanie audycji radiowych lub programów telewizyjnych, udostępnienie w~internecie filmów czy zdjęć, publikacja tłumaczenia artykułu z~prasy zagranicznej czy odtworzenie piosenki w~radiu}
+} \akap{Część z~tych działań wymaga uzyskania zgody właściciela praw autorskich i~wypłaty na jego rzecz odpowiedniego wynagrodzenia, a~inne są zawsze legalne. Szczegółowo wyjaśnimy to w~kolejnym rozdziale.}
+\akap{Autorskich prawa majątkowe są, w~przeciwieństwie do praw osobistych, ograniczone w~czasie. Po upływie określonego czasu utwory przechodzą na własność całego społeczeństwa — stają się elementem domeny publicznej (więcej na ten temat w~rozdziale 7). Standardowo ochrona autorskich praw majątkowych — czyli faktyczny monopol na kontrolę nad utworem — trwa przez 70 lat od daty śmierci twórcy. Jeśli utwór jest anonimowy, okres ochrony liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia. W~przypadku utworów audiowizualnych (filmów) okres obowiązywania ochrony liczy się od daty śmierci najpóźniej zmarłej z~wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej na potrzeby takiego utworu.}
+\naglowekpodrozdzial{Okres ochrony utworu} \akap{W całej Unii Europejskiej, w~tym także w~Polsce, jest to 70 lat od śmierci twórcy lub daty upublicznienia utworu.}
+\dlugicytat{ \akap{Okres po śmierci autora liczony jest od ostatniego dnia roku kalendarzowego. Dlatego dzieła Tadeusza Boya\dywiz{}Żeleńskiego, który zmarł 4~lipca 1941 roku, do domeny publicznej weszły dopiero 1~stycznia 2012 roku. Na całym świecie 1~stycznia obchodzony jest jako Dzień Domeny Publicznej. Więcej informacji na ten temat znaleźć można w~rozdziale 7).}
+} \akap{W przypadku utworów, których twórcami jest wiele osób (np. autorzy słów i~muzyki do piosenki), utwór objęty jest monopolem przez 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłego twórcy.}
+\akap{Trzeba pamiętać, że oprócz praw majątkowych twórcy istnieją także prawa pokrewne: prawa majątkowe producentów fonogramów/wideogramów, prawa artystów wykonawców czy prawa majątkowe związane z~pierwszymi czy krytycznymi wydaniami utworów z~domeny publicznej. Obecnie czas ich trwania to 25 do 50 lat od pierwszego rozpowszechnienia.}
+\naglowekpodrozdzial{Wydłużanie czasu ochrony} \akap{Pierwszy akt prawny dotyczący prawa autorskiego uchwalony został w~1710 roku przez parlament Wielkiej Brytanii. Był to „\tytuldziela{Statut Anny}” (od imienia królowej Anny Stuart). Sformułowano w~nim bardzo ważną zasadę mówiącą, że ochrona prawna utworu powinna obowiązywać tylko przez pewien ograniczony czas. Zapisy statutu mówiły o~14 latach od pierwszej publikacji.}
+\akap{W XIX wieku okres ochrony dzieła prawami autorskimi zaczął ulegać kolejnym przedłużeniom. W~międzynarodowej Konwencji Berneńskiej o~ochronie dzieł literackich i~artystycznych, którą Polska ratyfikowała w~1928 roku, przyjęto że okres ten musi trwać co najmniej 50 lat po śmierci twórcy. Identyczny okres ochrony pojawia się w~międzynarodowym Porozumieniu w~sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (\slowoobce{Agreement on Trade\dywiz{}Related Aspects of Intellectual Property Rights}, TRIPS) z~1994 roku. Obecnie z~reguły nie spotyka się okresu ochrony trwającego krócej niż czas życia autora i~25 lat po jego śmierci.}
+\akap{Z biegiem lat presja na przedłużanie monopolu prawnoautorskiego ze strony przemysłu rozrywkowego była coraz większa. Amerykańska regulacja Copyright Term Extension Act z~1998 roku znana jest powszechnie jako „prawo Myszki Miki” — została bowiem uchwalona na skutek bezpośredniej presji korporacji Walt Disney Company na rok przed przejściem postaci Myszki Miki do domeny publicznej. Najdłuższy czas trwania praw wyłącznych posiada Meksyk — od 2003 roku obowiązuje tam ustawa ustalająca okres monopolu na 100 lat po śmierci twórcy. Oznacza to, że powstające obecnie utwory mogą przejść do domeny publicznej w~Meksyku nawet po ponad 150 latach od chwili powstania.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Jestem muzykiem i~nie chcę, żeby moje nagrania były chronione przez tak restrykcyjne zasady, bo i~tak wszyscy wymieniają się moimi piosenkami w~Internecie. Co mogę zrobić?}
+} \akap{Formą obejścia rygorystycznych zasad ochrony utworu, trwających faktycznie aż do 70 lat od śmierci twórcy, jest stosowanie wolnych licencji. O~licencjach piszemy w~rozdziale 15 i~rozdziałach następnych.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu?}
+} \akap{Autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu. Trwają one przecież nie tylko przez całe życie autora (twórcy), ale także przez 70 lat od jego śmierci — w~tym czasie korzystają z~nich spadkobiercy właściciela autorskich praw majątkowych. Warto zwrócić uwagę, że nie muszą to być spadkobiercy autora, bo nie każdy autor jest posiadaczem tych praw.}
+} } \naglowekrozdzial{6. Własność przedmiotu a~prawa autorskie}
+\akap{Kupując książkę albo płytę często mówimy, że należy ona do nas. Co to jednak tak naprawdę znaczy? Odróżnienie
+\wyroznienie{nośnika informacji} od \wyroznienie{informacji} jako takiej jest kluczowe dla zrozumienia sposobu działania systemu praw autorskich. Przedmiot — książka, kaseta, płyta — w~naszym przypadku jest tylko nośnikiem informacji. Jednak prawa wyłączne do informacji zazwyczaj posiada ktoś inny. Nasze prawo własności do nośnika jest ograniczone monopolem prawnoautorskim.}
+\akap{W świecie analogowym najczęściej utożsamiamy informację z~jej nośnikiem. Mówiąc „książka” mamy na myśli i~fizyczny przedmiot stojący na półce, i~jej treść. Jednak z~punktu widzenia prawa są to dwie różne rzeczy. Ta sama treść może być zapisana na wiele różnych sposobów (np. na twardym dysku komputera). Prawa wyłączne dotyczą treści. Prawo własności dotyczy przedmiotu.}
+\akap{Większość rzeczy, które moglibyśmy chcieć zrobić z~należącą do nas książką\dywiz{}przedmiotem, jest objęta dozwolonym użytkiem, czyli po prostu legalna. Książkę\dywiz{}przedmiot możemy przeczytać, potem pożyczyć znajomemu, a~kiedy już nam się znudzi sprzedajemy ją na aukcji internetowej. Przedmiot należy do nas, więc wolno nam nim rozporządzać. Jednak nie znaczy to, że to samo wolno nam zrobić z~książką\dywiz{}treścią. Dlatego na przykład nie możemy książki\dywiz{}treści zeskanować i~udostępnić w~internecie.}
+\akap{Widać różnicę? Jeśli jeszcze nie, spróbujmy zanalizować sytuację odwrotną: co działoby się, gdyby kupno egzemplarza książki pozwalało nam na dysponowanie jej treścią?}
+\dlugicytat{ \akap{Producent filmowy kupując egzemplarz jednej z~książek J. K. Rowling o~Harrym Poterze mógłby na jej podstawie nakręcić film bez pytania się autorki o~zdanie i~nie płacąc jej ani grosza (bo zapłacił już przecież za książkę).}
+} \akap{To, że kupujemy książkę czy idziemy na film do kina nie oznacza, że nabywamy prawa do tych utworów. Kupując reprodukcję obrazu Picassa — a~nawet kupując oryginał Picassa! — stajemy się jedynie właścicielami jakiegoś przedmiotu. Jeśli zatem chcemy rozpowszechniać potem jego kopie musimy nabyć osobno autorskie prawa majątkowe.}
+\naglowekrozdzial{7. Domena publiczna} \akap{Pojęcie domeny publicznej (ang.
+\slowoobce{public domain}) zasygnalizowaliśmy już w~rozdziale 6~poświęconym autorskim prawom majątkowym. Zasługuje ona jednak na poświęcenie jej osobnego rozdziału.}
+\akap{Domena publiczna to zasób utworów, które nie są — z~różnych względów — objęte autorskimi prawami majątkowymi. W~domenie publicznej są dzieła, które nigdy nie były objęte autorskim prawem majątkowym oraz te, do których ograniczenia wynikające z~tego prawa wygasły:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} utwory w~domenie publicznej nigdy nie objęte autorskim prawem majątkowym&utwory w~domenie publicznej, co do których autorskie prawa majątkowe już wygasł\\\hline
+Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego&Obrachunki fredrowskie Tadeusza Boy\dywiz{}Żeleńskiego (zm. 1941)\\\hline
+Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (1997)&Tekst kolędy Bóg się rodzi Franciszka Karpińskiego\\\hline
+Dama z~gronostajem Leonarda da Vinci (XVI w.)&Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki (zm. w~1893)\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \naglowekpodrozdzial{Idea domeny publicznej} \akap{Początków koncepcji domeny publicznej można dopatrywać się w~prawie rzymskim, w~którym występowała szeroka kategoria
+\wyroznienie{rzeczy, których nie można posiadać na własność}, udostępnionych wszystkim obywatelom. W~znaczeniu zbliżonym do dzisiejszego pojawiła się już w~angielskim Statucie Anny z~1710 roku. Według tego aktu prawnego po 14 latach od publikacji twórcy tracili prawo do dysponowania dziełem i~przechodziło ono na własność publiczną.}
+\akap{Istnienie zasobu twórczości dostępnej dla całej ludzkości bez ograniczeń uważa się za jeden z~fundamentów rozwoju kultury. W~„Manifeście Domeny Publicznej”, opublikowanym w~2010 roku przez sieć Communia czytamy, że:}
+\dlugicytat{ \akap{domena publiczna leży u~podstaw naszej świadomości, wyrażonej przez wspólnotę wiedzy i~kultury. Jest surowcem, dzięki któremu tworzymy nową wiedzę i~dzieła kultury (…) jest niezbędna dla zapewnienia społecznego i~ekonomicznego dobrobytu naszych społeczeństw.}
+} \akap{Domenę publiczną opisywać można metaforą powszechnego dobra wspólnego, dziedzictwa kulturowego, należących do wszystkich zasobów niematerialnych o~podstawowym znaczeniu dla społeczeństwa, tak jak do wszystkich należy język, przestrzeń publiczna czy środowisko naturalne. W~artykule opublikowanym w~zbiorze
+\tytuldziela{Rethinking Copyright: History, Theory, Language} (2006) prawniczka Pamela Samuelson nadaje domenie publicznej osiem wartości:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Osiem wartości domeny publicznej (P. Samuelson)\\\hline
+elementy niezbędne dla tworzenia nowej wiedzy (dane, fakty, pomysły, teorie)\\\hline
+dostęp do zasobów dziedzictwa kulturowego, takich jak piśmiennictwo antycznej Grecji czy dzieła Mozarta\\\hline
+promowanie edukacji poprzez wymianę informacji, idei i~faktów naukowych\\\hline
+ciągłe innowacje dzięki wygaśnięciu patentów i~ochrony praw autorskich\\\hline
+obniżenie kosztów dostępu do informacji bez konieczności ustalania właściciela i~płacenia tantiem dzięki wygaśnięciu patentów i~ochrony praw autorskich\\\hline
+promowanie zdrowia i~bezpieczeństwa publicznego dzięki informacjom i~dokonaniom naukowym\\\hline
+promowanie demokratycznych procesów i~wartości dzięki informacjom, przepisom ustawowym i~wykonawczym oraz opiniom prawniczym\\\hline
+umożliwianie twórczego i~konkurencyjnego naśladownictwa, dzięki wygaśnięciu patentów i~ochrony praw autorskich oraz publicznemu ujawnianiu technologii, które nie kwalifikują się do ochrony patentowej\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \naglowekpodrozdzial{Praktyka domeny publicznej}
+\akap{Zapisany w~idei domeny publicznej brak ograniczeń wynikających z~autorskich praw majątkowych oznacza całkowitą dowolność w~ich rozpowszechnianiu i~adaptacji, na przykład swobodne tworzenie i~rozpowszechnianie tłumaczeń czy remiksów. Dzieła będące w~domenie publicznej można rozpowszechniać także w~celach zarobkowych, przy czym zgodnie z~polskim prawem od 5~do 8~proc. wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy takich utworów musi być przekazywane na Fundusz Promocji Twórczości.}
+\akap{W polskim prawie pojęcie domeny publicznej nie występuje dosłownie. W~polskim tłumaczeniu „Konwencji berneńskiej” termin
+\slowoobce{public domain} przetłumaczony został błędnie jako „publiczna własność państwa”.}
+\akap{Utwory zależne zbudowane w~oparciu o~oryginały pozostające w~domenie publicznej objęte są standardową ochroną prawnoautorską. Dobrym przykładem jest tutaj słynny obraz Marcela Duchampa „L.H.O.O.Q.” (znany jako „Mona Lisa z~wąsami”) — o~ile Mona Lisa jest bezsprzecznie w~domenie publicznej, przeróbka Duchampa wciąż objęta jest autorskim prawem majątkowym, którego ochrona trwać będzie aż do 2039 roku. Na tej samej zasadzie objęte autorskim prawem majątkowym będą wariacje muzyczne oparte o~utwory Fryderyka Chopina czy obrazy przedstawiające zabytki Krakowa.}
+\akap{Mimo tego, że pojęcie domeny publicznej ani razu nie zostało przytoczone w~treści ustawy o~prawie autorskim, idea dostępnych dla wszystkich, wspólnych zasobów kultury zaczyna zakorzeniać się w~świadomości społecznej. Dużą rolę pełni w~tym Internet, który dla wielu osób jest bezpośrednim doświadczeniem potencjału domeny publicznej — dzięki internetowi możemy swobodnie kopiować i~wykorzystywać dzieła klasyków kultury, do niedawna pilnie strzeżone w~murach muzeów i~bibliotek. To, że pojęcie domeny publicznej nie pojawia się wprost w~polskim prawie nie oznacza, że ona nie istnieje. Popularyzacją idei domeny publicznej zajmują się m.in. organizacje pozarządowe skupione w~Koalicji Otwartej Edukacji (KOED).}
+\akap{Każdego roku 1~stycznia obchodzimy Dzień Domeny Publicznej — termin jest nieprzypadkowy, bowiem prawa autorskie wygasają wraz z~końcem roku kalendarzowego. Pierwsze w~Polsce obchody Dnia Domeny Publicznej zorganizowała Fundacja Nowoczesna Polska w~2007 roku. Podczas obchodów w~2012 roku świętowano przejście do domeny publicznej dzieł m.in. Tadeusza Boya\dywiz{}Żeleńskiego, Jamesa Joyce'a, Ignacego Paderewskiego i~Virginii Woolf.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy w~polskim systemie praw autorskiego istnieje jakikolwiek sposób na przeniesienie utworu do domeny publicznej przed upływem okresu ochrony?}
+} \akap{Nie, nie ma takiej możliwości. Jedyną możliwością na udzielenie zgody na dowolne wykorzystanie dzieła jest udzielenie wolnej licencji.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Jak w~prosty sposób obliczyć, kiedy dany utwór przejdzie do domeny publicznej (kiedy wygasną do niego autorskie prawa majątkowe)?}
+} \akap{Dobrym narzędziem ułatwiającym sprawdzenie statusu interesującego nas utworu jest Kalkulator Domeny Publicznej, dostępny na stronie
+\href{domena.koed.org.pl}{\url{domena.koed.org.pl}}. Do skorzystania z~kalkulatora konieczna jest wiedza o~dacie śmierci autora lub dacie rozpowszechnienia utworu. Ponieważ jednak okres 70 lat liczy się od różnych dat, w~zależności od różnych okoliczności, w~konkretnych przypadkach może istnieć konieczność dysponowania szerszą wiedzą o~wszystkich tych okolicznościach.}
+} } \naglowekrozdzial{8. Utwory osierocone} \akap{Kiedy omawialiśmy autorskie prawa majątkowe zwracaliśmy uwagę na to, że nakładają one określone obowiązki na osoby czy instytucje, które chcą skorzystać z~chronionych nimi utworów. Monopol przyznany przez państwo podmiotom praw autorskich wymaga, aby uzyskać od nich zgodę na rozpowszechnianie ich utworów czy tworzenie na ich bazie utworów zależnych. Duże kłopoty pojawiają się jednak wtedy, kiedy chcąc skorzystać z~chronionego utworu nie możemy skontaktować się z~właścicielem praw do niego. Kontakt i~uzyskanie odpowiedniej zgody nie jest możliwe choćby i~dlatego, że właściciele praw autorskich są po prostu nieznani. Po kilkudziesięciu latach od śmierci twórcy bywa czasem niemożliwe ustalenie jego autorstwa lub nawet rocznej daty zgonu. Ponieważ autorskie prawa majątkowe są dziedziczone, dodatkowym wyzwaniem bywa prawidłowe także ustalenie spadkobierców. W~takim przypadku mamy do czynienia z~utworami osieroconymi (ang.
+\slowoobce{orphan works}).} \akap{Status utworów osieroconych w~polskim prawie jest nieuregulowany — samo pojęcie nie pojawia się w~ustawie.
+\wyroznienie{Osierocenie} uniemożliwia legalne korzystanie z~wielu utworów — trudno się na to zdecydować w~perspektywie potencjalnych roszczeń ze strony podmiotów praw autorskich:}
+\dlugicytat{ \akap{Filmoteka Narodowa stwierdziła w~swoim stanowisku, że do czasu uregulowania stanu prawnego tzw. „dzieł osieroconych” w~swoich zbiorach nie będzie udostępniała ich chętnym właśnie ze względu na ryzyko niespodziewanych roszczeń}
+} \akap{Wielkie kłopoty z~utworami osieroconymi mają także polskie biblioteki cyfrowe. Posiadając je w~swoich zbiorach w~formie fizycznych egzemplarzy wciąż nie mogą udostępniać ich online. Postawy bibliotek nie zmienia nawet to, że dominująca większość tych utworów (książek, czasopism, albumów itp.) nie jest dziś już źródłem jakiegokolwiek zysku i~nie ma znaczenia komercyjnego (często nie jest w~ogóle dostępna na rynku komercyjnym).}
+\akap{Problem dzieł osieroconych ma charakter międzynarodowy — w~przypadku niektórych kategorii utworów (filmy czy muzyka) odsetek utworów o~takim nieznanym statusie jest bardzo wysoki. Dotyczy to szczególnie utworów opublikowanych w~czasie lub po wielkich konfliktach zbrojnych, podczas których niszczono archiwa, biblioteki i~dokumentacje gromadzone w~urzędach i~firmach, a~miliony ludzi traciły swoją oficjalną tożsamość — przepadały dokumenty osobiste, akta administracyjne, wiele osób zaginęło bez wieści.}
+\akap{Rozwiązanie problemu dzieł osieroconych wymaga odejścia od przeświadczenia, że ochrona prawa autorskiego obowiązuje w~sposób bezwzględny i~chronione są przede wszystkim interesy autora i~właściciela autorskich praw majątkowych. Interes publiczny wymaga jak najszerszego dostępu do dóbr kultury, bez względu na prawne zawirowania czy jedynie wirtualne korzyści dla domniemanych posiadaczy praw autorskich. Problem ten pozostaje nierozstrzygnięty i~znacząco utrudnia pracę bibliotek i~archiwów cyfrowych — nawet przy zachowaniu szczególnej staranności ustalenie autorstwa (a tym samym zakresu ochrony prawa autorskich) może nie być możliwe.}
+\akap{Unia Europejska przyjęła niedawno dyrektywę, która ma na celu ułatwienie bibliotekom i~archiwom udostępnianie w~Internecie utworów osieroconych. Póki co niektóre instytucje GLAM (\wyroznienie{Galleries, Libraries, Archives \& Museums}) próbują radzić sobie z~problemem utworów osieroconych na własną rękę:}
+\dlugicytat{ \akap{Serwis Flickr w~ramach projektu Flickr Commons zachęca instytucje GLAM do publikacji utworów osieroconych z~informacją, że ograniczenia wynikające z~praw autorskich są nieznane (\slowoobce{no known copyright restrictions}). W~projekcie tym bierze udział m.in. biblioteka Kongresu.}
+} \akap{Zastanawiając się nad skorzystaniem z~utworu osieroconego warto zawsze zastanowić się, jakie jest realne ryzyko ewentualnych roszczeń ze strony właściciela praw autorskich. Jeśli jest nieznany i~nie ma większych szans na to, żeby został ostatecznie zidentyfikowany, można zaryzykować. Na tej zasadzie utwory osierocone z~archiwów i~bibliotek z~całego świata publikowane są w~projekcie Flickr Commons.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy formą zapezpieczenia się przed ewentualnymi konsekwencjami publikacji utworów osieroconych jest poinformowanie ewentualnych właścicieli praw autorskich o~tym, że mogą zgłosić swoje prawa do nich. Można to zrobić np. w~formie informacji na stronie WWW, na której publikowane są takie materiały…}
+} \akap{Jest to na pewno sposób na pokazanie woli dotarcia do właściciela praw autorskich, z~formalnego punktu widzenia nie sprawia to jednak, że upublicznienie utworu osieroconego staje się legalne. Tylko właściciel autorskich praw majątkowych może zezwolić na wykorzystanie utworu.}
+} } \naglowekrozdzial{9. Dozwolony użytek prywatny} \akap{Autorskie prawa majątkowe ograniczają naszą swobodę korzystania z~utworu. Na szczęście w~prawie autorskim znajdują się przepisy pozwalające na korzystanie z~utworów na różne sposoby bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionych osób (właścicieli praw majątkowych), choć obwarowane jest to szeregiem ograniczeń. Te swobody użytkowników nazywamy
+\wyroznienie{dozwolonym użytkiem}. Uzyskujemy je bez względu na wolę uprawnionych, ponieważ takie ograniczenie monopolu autorskiego zapisane jest bezpośrednio w~ustawie. Dozwolony użytek dzieli się na dozwolony użytek prywatny i~publiczny.}
+\naglowekpodrozdzial{Formy dozwolonego użytku} \akap{Dozwolony użytek osobisty pozwala każdemu korzystać na własne potrzeby z~rozpowszechnionego już chronionego utworu. Rozciąga się on także na osoby pozostające z~nami w~relacjach rodzinnych i~towarzyskich. Przykłady dozwolonego użytku osobistego ilustruje poniższa tabelka:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Przykłady dozwolonego użytku osobistego\\\hline Pobranie pliku z~muzyką ze strony WWW\\\hline
+Pożyczenie książki znajomemu\\\hline Skserowanie książki na potrzeby własne bądź znajomych\\\hline
+Wykonanie kopii płyty CD do samochodu\\\hline Puszczanie muzyki na urodzinach\\\hline
+Odwiedzenie strony WWW\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Jak widać, dozwolony użytek osobisty działa bez względu na formę (postać) utworu: nieważne jest, czy mamy do czynienia z~fizycznym egzemplarzem (książka, płyta) czy z~plikiem cyfrowym. Istotnym ograniczeniem dozwolonego użytku osobistego jest zawężenie jego zasięgu do nas samych oraz bliskiego kręgu znanych nam osób.}
+\akap{Spróbujmy zanalizować taki przykład:} \dlugicytat{ \akap{Jakub kupił audiobooka — adaptację ulubionej książki — w~jednej z~internetowych księgarni. Ponieważ nagranie bardzo mu się się podobało zrecenzował je na swoim blogu i~wszystkim chętnym udostępnił pliki z~nagraniami.}
+} \akap{Działania Jakuba wykraczają poza dozwolony użytek prywatny. Bez problemu mógłby wysłać pliki audiobooka do swoich dobrych znajomych emailem. Może także skopiować je na płytę CD do odsłuchania w~samochodzie. Może także skopiować je na pamięci USB, które da w~prezencie gwiazdkowym wszystkim swoim krewnym. Jednak udostępnienie utworów wszystkim użytkownikom internetu wykracza poza zakres dozwolonego użytku osobistego.}
+\akap{W wielu kampaniach medialnych organizowanych przez instytucje publiczne czy producentów filmowych lub muzycznych, skierowanych przeciwko ściąganiu plików z~internetu, brakuje często informacji o~podstawowych prawach, jakie mamy dzięki istniejącym w~ustawie o~prawie autorskim zapisom o~dozwolonym użytku prywatnym. Warto mieć świadomość że nie zawsze to, co w~mediach określane jest jako nielegalne, rzeczywiście łamie zasady prawa.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy dozwolony użytek obejmuje też utwory z~domeny publicznej?}
+} \akap{Nie. Utwory, co do których wygasła ochrona autorskich praw majątkowych mogą być swobodnie wykorzystywane — nie ma tu ograniczenia do kręgu znajomych nam osób.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy w~ramach dozwolonego użytku mogę ściągnąć z~internetu program komputerowy?}
+} \akap{Nie. W~ustawie o~prawie autorskim znajduje się wyraźne wyłączenie dozwolonego użytku prywatnego w~stosunku do programów komputerowych. Ściąganie z~internetu programów komputerowych możliwe jest tylko wtedy, gdy zostały one tam umieszczone do pobrania przez samych uprawnionych (twórców, producentów, oficjalnych dystrybutorów itp.) lub za ich zgodą (np. wolne oprogramowanie, ale też oprogramowanie freeware czy shareware).}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Korzystam z~torrentów i~w~ten sposób ściągam muzykę. Czy działam legalnie?}
+} \akap{Nie, ponieważ korzystanie z~sieci torrent wymaga — przy pobieraniu — równoczesne udostępnianie plików. O~ile pobieranie plików mieści się w~granicach dozwolonego użytku, to ich publiczne rozpowszechnianie już nie.}
+} } \naglowekrozdzial{10. Dozwolony użytek publiczny} \akap{Dozwolony użytek może mieć także charakter publiczny. O~ile dozwolony użytek prywatny (osobisty) ograniczał się jedynie do kręgu osób pozostających w~relacjach towarzyskich czy rodzinnych, dozwolony użytek publiczny zezwala na nieodpłatne (co do zasady) korzystanie z~już rozpowszechnionego utworu na różne sposoby, które powodują udostępnienie go nieograniczonej publiczności. Przykłady dozwolonego użytku publicznego pokazuje poniższa tabela:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Przykłady dozwolonego użytku publicznego\\\hline Biblioteka wypożyczająca książki\\\hline
+Przytoczenie fragmentu cudzej książki we własnym utworze np. w~celu wyjaśnienia poruszonej kwestii (cytat)\\\hline
+Wyświetlenie ekranizacji lektury szkolnej na lekcji języka polskiego poświęconej tej lekturze\\\hline
+Publiczne wykonanie wiersza współczesnego poety podczas szkolnej akademii\\\hline
+Wykonanie i~rozpowszechnienie w~internecie fotografii pomnika wystawionego na stałe w~miejscu publicznym\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Zasady dozwolonego użytku publicznego są nieco bardziej skomplikowane od zasad dozwolonego użytku osobistego. Postaramy się poniżej przedstawić najważniejsze z~nich.}
+\naglowekpodrozdzial{Cytat} \akap{Przepis o~dozwolonym cytacie stanowi, że wolno nam przytaczać fragmenty utworów w~ramach osobiście tworzonego dzieła. Jeśli mamy do czynienia z~drobnym utworem (np. krótkim wierszem) możemy nawet przytoczyć go w~całości. Dłuższe utwory można cytować tylko we fragmentach. Niestety, prawo nie daje nam definicji „drobnego utworu”.}
+\akap{Cytowanie poddane jest pewnym ograniczeniom. Możemy we własnej pracy przytoczyć całość bądź fragment innego dzieła (wszystko jedno, czy jest to tekst, zdjęcie czy film), ale tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do
+\wyroznienie{wyjaśnienia jakiegoś problemu, w~związku z~analizą krytyczną dzieła albo w~celu edukacyjnym}.}
+\dlugicytat{ \akap{W literaturoznawczej książce naukowej autor przytacza obszerne fragmenty współczesnej prozy w~celu ilustracji stawianych przez siebie tez.}
+} \akap{Przepisy ustawy mówią jeszcze o~tym, że stosowanie cytatu może wynikać z~praw gatunku twórczości:}
+\dlugicytat{ \akap{W wierszu opublikowanym w~czasopiśmie literackim pojawiają się fragmenty wierszy innych poetów}
+} \akap{Wiele gatunków twórczości opiera się na wykorzystaniu cudzych utworów — w~formie pośredniego bądź bezpośredniego nawiązania. Istotą parodii, pastiszu czy karykatury jest odwołanie się do znanych już odbiorcy cudzych utworów. Takie formy twórczości co do zasady mogą posługiwać się cytatem.}
+\akap{Ważne jest, żeby cytat był odpowiednio oznaczony. Stosowanie go wymaga czytelnego oznaczenia, że korzysta się z~cudzego utworu. Dlatego posługując się cytatem informujemy zawsze o~\wyroznienie{autorze}
+oraz \wyroznienie{źródle} cytowanego fragmentu. Jeśli jego autor nie jest znany, należy również o~tym poinformować. Brak takiej informacji oznacza plagiat. Źródło należy oznaczyć w~sposób, który umożliwi jednoznaczną identyfikację utwory, z~którego skorzystaliśmy. W~przypadku publikacji naukowych jest to zazwyczaj pełen adres bibliograficzny, ale dla innych publikacji zazwyczaj wystarczy podać tytuł utworu lub link do strony internetowej.}
+\akap{Cytaty stosować można nie tylko w~utworach istniejących w~postaci tekstowej oraz nie tylko w~celach naukowych. Dla przykładu, są one jednym z~najważniejszych elementów wariacji jako gatunku muzycznego. Muzyk sięga po fragmenty innych utworów, którymi wzbogaca własną kompozycję. Także remiks jako gatunek budowany jest na cytatach. Cytaty mogą pojawiać się także w~filmach:}
+\dlugicytat{ \akap{W narrację filmu dokumentalnego poświęconego historii polskiego kina włączono krótkie fragmenty „Człowieka z~marmuru” Andrzeja Wajdy, komentowane bezpośrednio przez lektora.}
+} \akap{Istnieje nawet specjalny gatunek twórczości filmowej „\slowoobce{found footage}” polegający na tworzeniu filmów bez użycia kamery — wyłącznie z~fragmentów innych produkcji, amatorskich lub archiwalnych nagrań itp. Niestety, ponieważ granice dozwolonego użytku nie są określone w~sposób jednoznaczny, bardzo często trudno jest samodzielnie stwierdzić, czy nie naruszamy przypadkiem prawa. Ten brak jasności przepisów szczególnie dotkliwy jest np. w~przypadku filmów dokumentalnych, ponieważ bardzo często producenci nie chcąc wikłać się w~procesy sądowe poszukują zgody twórców i~innych uprawnionych także w~przypadkach, w~których przesłanki dozwolonego cytowania mogłyby zostać uznane za spełnione.}
+\naglowekpodrozdzial{Biblioteki, archiwa i~szkoły} \akap{Biblioteki, archiwa i~szkoły zostały w~specjalny sposób potraktowane przez twórców systemu prawa autorskiego. W~odróżnieniu od innych organizacji czy osób fizycznych mają one prawo — w~ramach dozwolonego użytku publicznego — nieodpłatnie udostępniać egzemplarze rozpowszechnionych, chronionych utworów. Co więcej, mają prawo wykonywać również kopie egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, jeśli celem jest uzupełnienie czy ochrona własnych zbiorów. Dzięki temu np.:}
+\dlugicytat{ \akap{Biblioteki uczelniane mogą digitalizować współczesne podręczniki akademickie i~udostępniać je w~ramach wewnętrznej sieci bibliotecznej.}
+} \dlugicytat{ \akap{Biblioteka wypożycza książkę z~innej instytucji, sporządza jej kopię i~udostępnia w~ramach standardowych wypożyczeń.}
+} \akap{Chociaż utwory objęte autorskim prawem majątkowym nie mogą być przez bibliotekę publikowane w~otwartym internecie, specjalny przepis w~ustawie o~prawie autorskim umożliwia bibliotece rozpowszechnianie ich za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych instytucji. Cele takiego rozpowszechniania muszą być jednak „badawcze” lub „poznawcze”, co powoduje wątpliwości w~jaki sposób i~jakie utwory można tak udostępniać (np. czy zapis ten dotyczy publikacji o~charakterze rozrywkowym).}
+\naglowekpodrozdzial{Działalność naukowa i~dydaktyczna} \akap{W ramach dozwolonego użytku publicznego instytucje naukowe i~oświatowe mogą korzystać z~już rozpowszechnionych utworów w~celach dydaktycznych i~do prowadzenia własnych badań. Zasada ta dotyczy także utworów, co których dostęp uzyskano przez internet:}
+\dlugicytat{ \akap{Nauczyciel chce prowadzić lekcję dotyczącą historii PRL. W~ramach zajęć wykorzysta objęte prawami wyłącznymi fotografie oraz kroniki filmowe, dostępne w~internecie oraz na płytach CD dołączanych do tygodników.}
+} \akap{Na tej samej zasadzie nauczyciel może na lekcji wyświetlić pełną wersję filmu, o~ile tylko widzami będą uczniowie bezpośrednio zaangażowani w~lekcję, a~projekcja służyć będzie celom dydaktycznym.}
+\naglowekpodrozdzial{Prawo przedruku} \akap{Ta zasada dozwolonego użytku publicznego dotyczy prasy, radia, telewizji i~pozwala na dalsze rozpowszechnianie opublikowanych już materiałów takich jak: sprawozdania o~aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, aktualne wypowiedzi i~fotografie reporterskie. Prawo przedruku pozwala też na publikowanie treści mów wygłoszonych na publicznych zebraniach i~rozprawach oraz krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów. Przepisy ustawy wymieniają dokładnie warunki, na których skorzystać można z~prawa do przedruku - w~niektórych przypadkach oznacza to np. konieczność zapłaty wynagrodzenia, w~innych twórcy mogą np. zablokować możliwość republikacji. Istnieją także kontrowersje dotyczące tego, czy prawo przedruku dotyczy także mediów internetowych (czy mogą być one traktowane jak prasa).}
+\akap{Warto zwrócić uwagę, że prawo przedruku dotyczy utworów dokumentujących lub odnoszących się do wydarzeń aktualnych, które są akurat obiektem publicznego zainteresowania. Trudno więc oczekiwać, że ta zasada dozwolonego użytku pozwolinp. na republikowanie tekstów naukowych. Trudno w~kilku zdaniach opisać wszystkie elementy prawa przedruku — przed skorzystaniem z~tej formy dozwolonego użytku na pewno warto poznać ją głębiej.}
+\naglowekpodrozdzial{Architektura, pomniki i~wystawy} \akap{Nie możemy zapominać, że utwory to nie tylko kompozycje muzyczne, teksty dziennikarskie czy literackie, fotografie i~filmy. Ochroną prawa autorskiego objęte są także pomniki, rzeźby, architektura. Są one stałym elementem przestrzeni miejskiej. Zrobienie i~umieszczenie online zdjęcia współczesnej rzeźby obecnej stale w~publicznie dostępnym miejscu (na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach) jest formą korzystania z~takiego utworu. Dozwolony użytek pozwala nam rozpowszechniać wizerunki takich obiektów bez pytania o~zgodę twórców i~wypłacania im wynagrodzenia. Możemy to robić nawet w~celach komercyjnych. Nie możemy jednak kopiować rzeźb czy pomników do tego samego użytku, czyli np. w~celu umieszczenia tych kopii w~innym miejscu (na przykład we własnym ogródku). Takie działanie wymaga już zgody uprawnionego.}
+\akap{Sprawa komplikuje się w~przypadku muzeów czy galerii. Tutaj prawo do rozpowszechniania fotografii czy reprodukcji obiektów ograniczone jest jedynie do katalogów czy publikacji (folderów, ulotek, plakatów) przygotowanych z~myślą o~promocji tych utworów. Można też rozpowszechniać takie utwory w~mediach, jednak jedynie w~celach informacyjnych}
+\akap{Oczywiście jeśli fotografowane obiekty są w~domenie publicznej, nie ma problemu z~rozpowszechnianiem ich wizerunków. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że nawet jeśli nie poszczególne obiekty (np. średniowieczne miniatury), to sam układ ekspozycji oraz opis pokazywanych w~jej ramach elementów może mieć charakter twórczy i~podlegać ochronie prawa autorskiego.}
+\naglowekpodrozdzial{Dla osób niepełnosprawnych} \akap{W ramach dozwolonego użytku publicznego można sporządzać i~rozpowszechniać kopie oraz adaptacje utworów w~celu ułatwienia czy umożliwienia osobom niepełnosprawnym zapoznania się z~nimi. Działanie takie nie może mieć zarobkowego charakteru i~wynikać musi wprost z~określonej niepełnosprawności:}
+\dlugicytat{ \akap{Dozwolony użytek publiczny pozwala legalnie przygotować audiobookową adaptację powieści dla osób niewidomych i~niedowidzących.}
+} \akap{Dozwolony użytek publiczny jest dość obszerną kategorią w~ramach systemu prawa autorskiego, dlatego zdecydowaliśmy się przedstawić tylko niektóre, najważniejsze naszym zdaniem jego elementy.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy w~ogóle mogę fotografować w~muzeach?}
+} \akap{Decyzją Urzędu Ochrony Konkurencji i~Konsumentów zakaz fotografowania w~muzeach wpisany do regulaminów tych instytucji jest nieważny. Muzea mogą jednak zakazywać używania lampy błyskowej, która może mieć negatywny wpływ na prezentowane w~ramach ekspozycji obiekty. Prawo do fotografowania utworu nie oznacza jednak automatycznego prawa do rozpowszechniania takiej fotografii. Można bez ograniczeń rozpowszechniać własne fotografie utworów z~domeny publicznej, ale w~przypadku fotografii utworów chronionych należy albo uzyskać zgodę uprawnionych do tych utworów, albo ograniczyć korzystanie do wąskiego zakresu określonego przepisu o~dozwolonym użytku.}
+} } \naglowekrozdzial{11. Utwory zależne} \akap{W jednym z~pierwszych rozdziałów pisaliśmy o~pojęciu utworu, który ma podstawowe znaczenie dla rozumienia zasad działania prawa autorskiego. Opisaliśmy tam w~kilku zdaniach podział na utwory pierwotne i~zależne. Przypomnijmy:}
+\dlugicytat{ \akap{Utworem pierwotnym jest np. anglojęzyczny oryginał
+\tytuldziela{Władcy Pierścieni} J.R.R. Tolkiena. Utworem zależnym jest polskie tłumaczenie tej powieści, którego rozpowszechnianie wymaga zgody właścicieli praw autorskich do utworu pierwotnego.}
+} \akap{Oczywiście utwory zależne to nie tylko tłumaczenia ważnych dzieł kultury. Skoro każdy z~nas jest twórcą, każdy też może tworzyć utwory zależne. Na przykład w~taki sposób:}
+\dlugicytat{ \akap{Asia uczy się angielskiego i~lubi oglądać filmy dokumentalne. Łączy te dwie aktywności przygotowując polskie napisy do filmów dostępnych na YouTube.}
+} \akap{Asia tworzy i~rozpowszechnia utwory zależne, na co powinna uzyskać zezwolenie ze strony właścicieli praw autorskich do tłumaczonego materiału.}
+\akap{System utworów zależnych może być bardzo skomplikowany — na bazie istniejących już utworów zależnych powstają przecież kolejne. Zobaczmy, ile utworów zależnych może powstać na bazie tylko jednej książki:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{XXXXX}
+Oryginał książki w~języku angielskim\\Scenariusz filmowy w~języku angielskim na bazie książki\\Polskie tłumaczenie listy dialogowej w~wydaniu DVD filmu\\Komiks na bazie polskiego tłumaczenia listy dialogowej i~fotosów z~filmu\\
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{XXXXX}
+Oryginał książki w~języku angielskim\\Scenariusz filmowy w~języku angielskim na bazie książki\\Gra komputerowa z~listą dialogową na bazie scenariusza filmu\\Tłumaczenie listy dialogowej gry\\
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Na każdym etapie tego procesu twórcy opracowania, przeróbki czy adaptacji uzyskać muszą odpowiednią zgodę na rozpowszechnianie utworów zależnych ze strony uprawnionego do oryginalnego utworu (utworów):}
+\akap{Dobrym przykładem problemów z~utworami zależnymi jest próba stworzenia podręcznika pokazującego najważniejsze kierunki sztuki współczesnej, ilustrowanego odpowiednimi reprodukcjami i~fragmentami recenzji krytycznych. Aby opublikować książkę jej wydawca musi pozyskać odpowiednie zgody. Nie jest to prosty proces: musi przede wszystkim ustalić, kto ma prawo udzielenia zgody na umieszczenie reprodukcji czy tekstu w~albumie, następnie zdobyć zgodę oraz ustalić i~wypłacić wynagrodzenie. W~przypadku kilkudziesięciu czy kilkuset utworów jest to spore wyzwanie.}
+\naglowekrozdzial{12. Organizacje Zbiorowego Zarządzania} \akap{Niektóre formy działalności siłą rzeczy oznaczają konieczność zarządzania prawami do setek i~tysięcy utworów — na przykład taki problem ma każda stacja radiowa. Sposobem rozwiązania tego problemu są Organizacje Zbiorowego Zarządzania (OZZ), które zajmują się głównie udzielaniem zezwoleń na wykorzystanie utworów niejako hurtem. Podstawą działania OZZ jest albo ustawa (w niektórych przypadkach przepisy nakazują korzystać z~utworów za pośrednictwem OZZ), albo umowa (twórcy podpisując z~OZZ umowy przekazują im część praw do zarządzania własnymi utworami i~zgadzają się też, że to za pośrednictwem OZZ otrzymywać będą wynagrodzenie za wykorzystanie swojej twórczości) albo działanie bezumowne (tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, podejmowane w~przeświadczeniu, że nieuchwytny twórca chciałby pobierać wynagrodzenie za swoje utwory wg stawek OZZ, a~nie np. zezwolić na ich nieodpłatne wykorzystanie bądź w~ogóle zakazać określonego wykorzystania).}
+\dlugicytat{ \akap{Stacja radiowa puszcza w~ciągu doby setki piosenek objętych autorskim prawem majątkowym. Rozliczanie takiego korzystania z~utworów bezpośrednio z~każdym z~twórców nie jest łatwe. Internet pozwala co prawda rezygnować z~pośredników, ale prawo autorskie wciąż zobowiązuje nadawców do uzyskiwania zezwoleń przez OZZ (chyba że uzyskają od twórcy pisemne zrzeczenie się tego pośrednictwa). Zapisany w~ustawie wymóg umowy w~formie pisemnej faktycznie uniemożliwia skuteczne wykorzystywanie internetowych systemów rozliczeń.}
+} \akap{OZZ w~Polsce to m.in. Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i~Słowno\dywiz{}Muzycznych (SAWP), Związek Artystów Scen Polskich (ZASP), Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP), Związek Producentów Audio\dywiz{}Video (ZPAV) czy Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. W~sumie jest to kilkanaście różnych Organizacji Zbiorowego Zarządzania, które reprezentują różnych uprawnionych i~mają różny zakres działania. Na przykład Stowarzyszenie Kopipol pobiera opłaty od producentów papieru, czystych płyt CD, twardych dysków i~innych nośników informacji — bo być może na części z~nich będą zapisane utwory objęte monopolem prawnoautorskim.}
+\akap{Niestety, opłacenie jednej organizacji zbiorowego zarządzania nie oznacza, że wypełniliśmy wszystkie obowiązki. Na przykład posiadając zakład fryzjerski, w~którym puszczamy klientom muzykę z~płyt, jesteśmy zobowiązani osobno do opłat na rzecz twórców utworów, osobno na rzecz producentów — i~tak dalej. To oznacza, że możemy spodziewać się wizyt inspektorów wielu różnych OZZ, i~każda nałoży na nas swoje opłaty.}
+\akap{Warto pamiętać, że płacenie OZZ z~tytułu wykorzystania utworów poza zakresem dozwolonego użytku nie jest konieczne, jeśli korzystamy wyłącznie z~utworów publikowanych na wolnych licencjach}
+\naglowekrozdzial{13. Pola eksploatacji} \akap{Pole eksploatacji to pojęcie wskazujące różne sposoby korzystania z~utworów. W~czasach mediów analogowych pola eksploatacji dało się dość dobrze zdefiniować: czym innym była publikacja książek, a~czym innym spektakl teatralny. Dziś, w~czasach komunikacji poprzez media cyfrowe, podział na pola eksploatacji powoli traci sens, ale ciągle jest obecny w~prawie. W~systemie polskiego prawa autorskiego nie ma pełnego katalogu pól eksploatacji — w~ustawie znaleźć można kilkanaście przykładów: technika drukarska, reprograficzna, zapis magnetycznego, technika cyfrowa, wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i~reemitowanie.}
+\akap{Szczególnym przykładem pola eksploatacji jest „publiczne udostępnianie utworu w~taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w~miejscu i~w~czasie przez siebie wybranym”, które w~praktyce oznacza wszystkie media cyfrowe, a~w~szczególności Internet. To bardzo sprytna definicja ujmująca istotę mediów cyfrowych. Media analogowe albo są ograniczone poprzez miejsce (żeby kupić książkę musimy pójść do księgarni), albo poprzez czas (piosenki w~radio możemy posłuchać tylko w~chwili, gdy jest nadawana). Sieciowe media cyfrowe zapewniają nam swobodę wyboru i~czasu, i~miejsca korzystania z~utworu.}
+\akap{Niniejsza tabela pokazuje przykłady zastosowania wybranych pól eksploatacji:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{XXXXX}
+\wyroznienie{pole eksploatacji}&\wyroznienie{przykład wykorzystania}\\technika drukarska&wydanie powieść w~formie drukowanej książki\\zapis magnetyczny&utrwalenie filmu na kasetach video\\dźwiękowy zapis cyfrowy&wydanie powieści w~formie audiobooka zapisanego w~plikach mp3\\publiczne wykonanie&zaśpiewanie piosenki podczas koncertu\\publiczne odtwarzanie&odtworzenie piosenki na dyskotece\\publiczne udostępnianie utworu w~taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w~miejscu i~w~czasie przez siebie wybranym&udostępnienie fotografii cyfrowych w~Internecie\\
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Świadomość istnienia pól eksploatacji jest bardzo ważna, ponieważ zgodnie z~prawem jakakolwiek umowa o~wykorzystanie utworu musi być zawarta na określone pola eksploatacji. Nie można po prostu zawrzeć umowy na „wszystkie pola eksploatacji” — trzeba szczegółowo je wymienić. Na dodatek w~umowie wypisać można jedynie te pola eksploatacji, które są znane w~czasie podpisania umowy. Zapis taki jak ten:}
+\dlugicytat{ \akap{Strona umowy, będąca właścicielem autorskich praw majątkowych, zezwala na wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego, techniką cyfrową oraz wszystkimi innymi dostępnymi i~potencjalnymi technikami.}
+} \akap{…nie będzie ważny w~zakresie w~jakim odnosi się do nieistniejących jeszcze pól eksploatacji. Użycie słowa
+\wyroznienie{wszystkie} także jest problematyczne. Brak wyraźnego wymienienia pól eksploatacji powoduje dodatkowe komplikacje przy interpretacji zapisów umowy.}
+\akap{W większości przypadków skutecznym rozwiązaniem tego problemu jest wymienienie wszystkich pól eksploatacji wymienionych w~ustawie, w~tym koniecznie używając formuły „\wyroznienie{publiczne udostępnianie utworu w~taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w~miejscu i~w~czasie przez siebie wybranym}”. Trudno bowiem wyobrazić sobie jakieś nowe medium cyfrowe, którego ta definicja nie obejmie.}
+\naglowekrozdzial{14. Przeniesienie praw majątkowych} \akap{Korzystanie z~utworu poza zakresem dozwolonego użytku oznacza wejście w~zakres monopolu autorskiego. W~prawie autorskim istnieją dwa podstawowe sposoby zrobienia tego w~sposób legalny: uzyskanie licencji uprawnionego (umowa licencyjna) lub nabycie od niego autorskich praw majątkowych (umowa o~przeniesienie praw). Bardzo często twórcy i~przedsiębiorcy nie wiedzą, czym się one od siebie różnią, tymczasem różnice te są bardzo duże.}
+\dlugicytat{ \akap{Autor powieści podpisał z~wydawnictwem umowę o~przeniesieniu praw autorskich. Oznacza to, że teraz wydawnictwo, a~nie autor posiada wskazane w~umowie prawa do tego tekstu.}
+} \akap{Umowa o~przeniesienie praw majątkowych jest trochę jak umowa na sprzedaż mieszkania. Po jej podpisaniu jedyną osobą uprawnioną do korzystania z~utworu staje się nabywca. Pierwotny uprawniony po jej podpisaniu traci wskazane w~umowie prawa majątkowe i~i~nie może z~nich korzystać. W~praktyce umowa o~przeniesienie ma charakter ostateczny i~nieodwołalny, choć ustawa pozwala od niej odstąpić w~pewnych wyjątkowych przypadkach. Bardzo często umowa o~przeniesienie jest pierwszą propozycją, jaką wydawca podsuwa do podpisania twórcy (jest ona zdecydowanie korzystniejsza dla nabywcy i~daje mu duże większe bezpieczeństwo korzystania z~praw). Z~kolei twórcy po podpisaniu takiej umowy często dopiero po jakimś czasie odkrywają, że nie mogą podjąć decyzji o~samodzielnym rozpowszechnianiu swoich własnych utworów.}
+\akap{Oczywiście, twórca nadal może korzystać z~praw osobistych, ponieważ te są niezbywalne. Jednak w~praktyce to osoba posiadająca prawa majątkowe kontroluje wykorzystanie utworu.}
+\akap{Licencja jest zupełnie innym typem umowy. Umowa licencyjna oznacza udzielenie zgody na wykorzystanie utworu, ale prawa majątkowe nadal pozostają przy licencjodawcy. Dzięki temu może on na przykład umowę licencyjną… wypowiedzieć. Dlatego umowy licencyjne są zawsze bardziej ryzykowne dla licencjobiorców.}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{XXXXX}
+\wyroznienie{umowa o~przekazaniu praw}&\wyroznienie{umowa licencyjna}\\twórca traci określone prawa majątkowe do swojego utworu (na określonym polu eksploatacji)&upoważnia do korzystania z~tych praw na określonym polu eksploatacji\\strona umowy staje się podmiotem praw&strona umowy jest jedynie upoważniona do korzystania z~praw\\przeniesienie praw na danym polu eksploatacji to akt jednorazowy&można udzielić wielu licencji na danym polu eksploatacji, o~ile mają one charakter niewyłączny\\
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Zarówno umowy licencyjne jak i~umowy o~przeniesienie praw podpisuje się na konkretne pola eksploatacji.}
+\naglowekrozdzial{15. Licencje} \akap{Pewnie nie zdajecie sobie z~tego sprawy, ale z~licencji korzystamy codziennie:}
+\dlugicytat{ \akap{Pracując na komputerze z~zainstalowanym systemem operacyjnym Windows korzystamy z~praw przysługujących nam w~ramach licencji, na którą zgodziliśmy się instalując oprogramowanie.}
+} \akap{Licencja to po prostu sposób na udzielanie zgody na konkretne wykorzystanie utworu. W~odróżnieniu od umowy przeniesienia praw, korzystając z~licencji właściciel praw nie traci swoich przywilejów wynikających z~autorskiego prawa majątkowego.}
+\dlugicytat{ \akap{Autor powieści podpisał z~wydawnictwem niewyłączną umowę licencyjną. Oznacza to, że wydawnictwo może korzystać z~tego tekstu w~określony umową sposób i~za wynagrodzeniem. Pisarz nie traci swoich praw, a~jedynie akceptuje zapisane w~umowie działania wydawnictwa.}
+} \naglowekpodrozdzial{Umowy licencyjne} \akap{Licencjodawca w~ramach umowy licencyjnej zezwala licencjobiorcy na korzystanie z~utworu. Strony umowy, a~często sam licencjodawca jednostronnie określa, kto może z~tych praw korzystać i~na jakich zasadach. Nigdy jednak nie może udzielić komuś więcej praw niż sam posiada.}
+\akap{Umowa licencyjna niewyłączna może mieć dowolną formę, także ustną. Oczywiście, forma usta nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem, ponieważ zawarcie i~zakres takiej umowy jest trudne do udowodnienia i~wyegzekwowania w~przypadku sporu pomiędzy stronami. Natomiast w~codziennych sytuacjach, pozbawionych dużego ryzyka, jest ona całkowicie wystarczająca. Przykładem bardzo prostej licencji zawartej ustnie jest poniższa wymiana zdań:}
+\dlugicytat{ \akap{— Mogę wrzucić twoją fotkę na swojego bloga?}
+\akap{— Jasne.} } \akap{Dużo bezpieczniejsza jest oczywiście licencja zawarta w~formie pisemnej umowy, gdzie strony wspólnie ustalają i~spisują zasady.}
+\akap{Licencja może mieć charakter \wyroznienie{wyłączny} lub \wyroznienie{niewyłączny}. Niewyłączność licencji oznacza, że licencjobiorca nie ma wyłączności na korzystanie z~utworu w~zakresie opisanym w~umowie. Twórca może udzielić wielu licencji niewyłącznych na tym samym polu eksploatacji:}
+\dlugicytat{ \akap{Fotograf przygotował dla lokalnego samorządu zdjęcia zabytków miasteczka, w~którym mieszka, na potrzeby strony internetowej urzędu. W~umowie licencyjnej z~władzami gminy nie znalazło się postanowienie o~jej wyłącznym charakterze. Dzięki temu fotograf mógł podpisać kolejną umowę na rozpowszechnianie swoich zdjęć — tym razem na stronie drużyny harcerskiej.}
+} \akap{Jest to standardowy sposób licencjonowania — zgodnie z~przepisami zapisu o~niewyłączności licencji nie trzeba nawet wprowadzać do tekstu umowy.}
+\akap{Inaczej jest w~przypadku licencji wyłącznej — tutaj konieczne jest wyraźne stwierdzenie faktu takiego licencjonowania. Umowa licencji wyłącznej musi też bezwzględnie mieć formę pisemną, gdyż inaczej jest nieważna. Gdyby fotograf z~powyższego przykładu zdecydował się na podpisanie z~samorządem umowy na licencję wyłączną, to nie mógłby już udzielić takiej zgody harcerzom.}
+\akap{Chociaż standardowa licencja umowna jest bardziej elastyczna niż umowa o~przeniesienie praw, to ma swoje wady. Wciąż konieczne jest nawiązanie kontaktu między właścicielem praw autorskich i~osobą, przedsiębiorstwem lub instytucją chcącą skorzystać z~utworu. Czasochłonne może być też ustalenie warunków umowy i~zredagowanie jej treści. To wszystko komplikuje korzystanie z~utworu:}
+\dlugicytat{ \akap{Ania chciała przygotować artykuł na temat sytuacji kobiet w~krajach islamskich. Ilustracją tekstu miało być zdjęcie z~jednego z~protestów w~Jemenie, które Ania znalazła przez Google Image Search na jednym z~lokalnych blogów. Niestety, kilkukrotne próby mailowego skontaktowania się z~jego autorem z~prośbą o~licencję nie przyniosły rezultatu i~ostatecznie artykuł pozostał bez ilustracji.}
+} \akap{Na szczęście umowy licencyjne nie zawsze muszą funkcjonować według tego modelu.
+\wyroznienie{Wolne licencje} są licencjami udzielanymi z~góry: twórca w~chwili publikacji decyduje o~sposobie licencjonowania i~informuje o~tym wszystkich potencjalnych licencjobiorców. Gdyby jemeński bloger opublikował swoje zdjęcie na wolnej licencji, Ania mogłaby legalnie wykorzystać je w~gazetce szkolnej od razu, bo zgoda autora zdjęć byłaby z~góry zapisana już w~treści tej licencji.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy mogę stworzyć własną licencję?}
+} \akap{Każdy może stworzyć własną licencję. Należy jednak zadbać, aby jej treść była zgodna z~obowiązującym prawem i~odpowiednio czytelnie określała prawa i~obowiązki licencjobiorcy oraz ograniczenia w~korzystaniu z~utworu.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy można jeden utwór licencjonować za pomocą wielu licencji wyłącznych?}
+} \akap{Tak, jeden utwór można licencjonować za pomocą wielu licencji wyłącznych. Licencje te dotyczyć muszą jednak różnych pól eksploatacji. W~treści licencji obowiązkowo musi znaleźć się także zapis o~jej wyłącznym charakterze.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czego mogą dotyczyć ograniczenia w~umowie licencyjnej?}
+} \akap{Ograniczenia korzystania z~utworu, opisane w~umowie licencyjnej, dotyczyć mogą:}
+\listapunkt{ \punkt{czasu obowiązywania licencji — jeśli nie zostanie to wyraźnie określone, licencja jest zawarta na okres 5~lat (udzieloną na okres dłuższy, po upływie tego terminu, uważa się za udzieloną na czas nieokreślony),}
+\punkt{terytorium — o~ile nie zostanie to wyraźnie oznaczone w~treści umowy, licencja jest ważna na terytorium państwa, w~którym jest siedziba licencjobiorcy,}
+\punkt{pól eksploatacji,} \punkt{wyłączności lub niewyłączności licencji,}
+\punkt{możliwości sublicencjonowania} \punkt{wynagrodzenia dla posiadacza autorskich praw majątkowych, który licencjonuje wykorzystanie utworu.}
+} } \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Jak korzystać z~licencji, kiedy autorskie prawa majątkowe do utworu posiada kilka osób?}
+} \akap{W takim przypadku osoby te muszą wystąpić wspólnie jako jedna strona umowy. Nie ma żadnych ograniczeń związanych z~liczbą podmiotów (osób czy instytucji) mogących stać się licencjonobiorcami.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy każda licencja nakłada na licencjobiorcę obowiązek wypłaty wynagrodzenia posiadaczowi praw autorskich?}
+} \akap{Przepisy prawa autorskiego mówią, że twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Nie jest ono jednak obligatoryjne i~zależy od ustaleń między stronami umowy. Jeżeli jednak strony umowy nic na ten temat nie postanowiły, standardowo twórcy należy się wynagrodzenie. Korzystanie z~utworów dostępnych na wolnych licencjach jest bezpłatne, ponieważ zapisane w~nich jest wyraźne postanowienie o~nieodpłatności („\slowoobce{royalty\dywiz{}free}”).}
+} } \naglowekrozdzial{16. Wolne licencje} \akap{Szczególnym rodzajem licencji są
+\wyroznienie{wolne licencje}. Wolna licencja to taka, która zezwala na nieograniczone, nieodpłatne i~niewyłączne korzystanie z~dzieł w~oryginale i~w~opracowaniu (dopuszczalne są jedynie minimalne ograniczenia tej swobody: klauzule uznania autorstwa i~klauzule copyleft, o~których piszemy w~kolejnym rozdziale). Wolne licencje to takie publiczne umowy licencyjne między twórcą i~korzystającymi utworu, które gwarantują korzystającym pełne, niczym nie ograniczone prawo do korzystania z~utworu — w~dowolny sposób, wszędzie i~zawsze.}
+\akap{Autorem koncepcji wolnych licencji jest Richard Stallman. Stallman jako programista zaproponował oryginalny zestaw czterech wolności w~odniesieniu do korzystania z~programów komputerowych. Jednak zaprojektowane przez niego zasady mają charakter uniwersalny i~stosowane mogą być do budowy licencji umożliwiających korzystanie także z~innego rodzaju utworów. Wiele razy usiłowano przełożyć Cztery Wolności Stallmana na język kultury — na nasze potrzeby można to ująć na przykład tak:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{XXXXX}
+1. Dostęp&Mam prawo do zapoznania się z~utworem (czyli utwór musi być jakoś rozpowszechniony)\\2. Rozpowszechnianie&Mam prawo do swobodnego rozpowszechniania kopii utworu\\3. Adaptacja&Mam prawo do tworzenia utworów zależnych na własne potrzeby\\4. Rozpowszechnianie adaptacji&Mam prawo do swobodnego rozpowszechniania utworów zależnych (czyli mam prawo do pomagania innym)\\
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Dokumentem definiującym czym jest wolna licencja w~odniesieniu do utworów innych niż programy komputerowe jest np. Definicja Wolnych Dóbr Kultury dostępna na stronie
+\href{http://freedomdefined.org}{\url{http://freedomdefined.org}}. Co do zasady tylko licencje zgodne z~tą defnicją mogą być uznawane za wolne.}
+\akap{Utwory objęte wolną licencją nie muszą automatycznie być dostępne za darmo. W~języku angielskim słowo
+\slowoobce{free} można rozumieć jako darmowość lub wolność od/do czegoś. Richard Stallman definiując zasady wolnego oprogramowania pisze wprost:}
+\dlugicytat{ \akap{„Wolne oprogramowanie” nie oznacza „niekomercyjne”. Wolny program musi być dostępny do komercyjnego wykorzystywania, komercyjnego rozwijania i~komercyjnego rozpowszechniania. Komercyjny rozwój wolnych programów nie jest już niczym niezwykłym; takie wolne komercyjne oprogramowanie jest bardzo ważne. Możliwe, że zapłaciliście za kopie wolnych programów, mogliście też otrzymać je bezpłatnie. Ale bez względu na to, w~jaki sposób je otrzymaliście, zawsze macie wolność do kopiowania i~modyfikowania programów, a~nawet sprzedawania kopii („Definicja Wolnego Oprogramowania”).}
+} \akap{Szukając informacji o~wolnych licencjach trafić możemy na takie pojęcia jak
+\wyroznienie{otwarte oprogramowanie} albo \wyroznienie{otwarte zasoby}. Często w~artykułach publicystycznych łączy się cechę wolności (\slowoobce{free}) i~otwartości (\slowoobce{open}). Są to jednak dwie różne filozofie. Filzofia
+\wyroznienie{otwartości} zakłada zgodę na różne, czasami daleko idące, ograniczenia praw użytkownika utworu. Filozofia stojąca za wolnymi licencjami stawia wolność na pierwszym miejscu — i~dlatego duży wysiłek włożono w~staranne definiowanie praw użytkowników. Niniejszy podręcznik nie jest najlepszym miejscem na pogłębioną analizę tego problemu, warto go jednak dla porządku zasygnalizować.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy wolne licencje stosować można jedynie do licencjonowania programów komputerowych?}
+} \akap{Stosowanie wolnych licencji to nadawanie licencjobiorcom podstawowych praw do ich wykorzystywania, rozpowszechniania i~edytowania. Chociaż projekt Stallmana oryginalnie dotyczył dystrybucji oprogramowania, licencje zbudowane na modelu zaproponowanych przez niego wolności stosowane mogą być do licencjonowania innych utworów, także tych nieposiadających cyfrowej formy (np. drukowanych książek). Więcej na ten temat przeczytać można w~kolejnych rozdziałach.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Po co w~ogóle stosować jakieś licencje, skoro w~internecie wszystko można znaleźć i~ściągnąć?}
+} \akap{Wolności te są odbiciem kultury internetu, którego rozwój od początku opierał się na wolnej wymianie informacji. Stosowanie licencji pozwala uporządkować dystrybcję treści, dając ich użytkownikom wiedzę o~warunkach, na jakich mogą z~niej legalnie skorzystać. Bez zastosowania licencji prawnie obowiązuje ich bardzo restrykcyjne prawo autorskie, nawet jeśli powszechnie nie jest ono respektowane.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy program dostępny na wolnej licencji i~oryginalnie w~internecie można legalnie rozpowszechniać na płytach CD?}
+} \akap{Oczywiście. Wolne licencje dają prawo do swobodnego rozpowszechniania utworu bez względu na formę, jaką może przyjąć (plik w~internecie, wydruk, prezentacja na ekranie podczas publicznej imprezy itp.).}
+} } \naglowekrozdzial{17. Ile jest wolnych licencji?} \akap{Pisaliśmy już, że tak naprawdę każdy może stworzyć swoją własną licencję i~jeśli jej zasady mieszczą się w~systemie prawa autorskiego, będzie ona legalnie obowiązywała. Katalog wolności Stallmana i~licencje GNU stały się inspiracją wielu projektów licencyjnych, często dość egzotycznych i… zabawnych. Jedną z~takich licencji jest
+\slowoobce{Do What The Fuck You Want To Public License} (WTFPL), która w~praktyce przenosi licencjonowane utwory do domeny publicznej za pomocą dość zdecydowanego oświadczenia o~prawach licencjonobiorcy:}
+\dlugicytat{ \akap{You just \slowoobce{DO WHAT THE FUCK YOU WANT TO}}
+} \akap{Wobec rzeczywistości prawnej, w~której prawo autorskie nadaje status utworu i~obejmuje restrykcyjną ochroną nawet rysunki dwuletnich dzieci czy utwory, których autorów najprawdopodobnie nie da się już nigdy ustalić, tego typu licencja nie wygląda specjalnie absurdalnie.}
+\akap{Istnieje wiele rodzajów licencji realizujących cztery wolności. Jedną z~najstarszych jest bardzo popularna, stworzona przez Richarda Stallmana oraz Ebena Moglena, licencja GNU GPL (GNU General Public License) stosowana w~dystrybucji wolnego oprogramowania. Inną taką licencją jest GFDL (GNU Free Documentation License). Jednak w~praktyce ich konstrukcja bardzo utrudniała licencjonowanie treści takich jak fotografia czy nagrania.}
+\akap{Dlatego obecnie powszechnie rekomenduje się korzystanie z~dwóch najpopularniejszych wolnych licencji: CC BY (Creative Commons Uznanie Autorstwa) i~CC BY\dywiz{}SA (Creative Commons Uznanie Autorstwa\dywiz{}Na Tych Samych Warunkach). Obydwie te licencje są zgodne z~Definicją Wolnych Dóbr Kultury i~gwarantują komplet praw ich użytkownikom. O~drobnej różnicy pomiędzy nimi przeczytać można w~kolejnym rozdziale.}
+\akap{Oparcie się na popularnych, zgodnych z~definicjami licencjach, ma tę zaletę, że umożliwia swobodne korzystanie z~milionów już opublikowanych na tych zasadach utworów i~— co w~wielu przypadkach jest niezmiernie ważne — swobodne łączenie ich ze sobą. Największym projektem korzystającym z~wolnej licencji CC BY\dywiz{}SA jest inicjatywa, którą z~pewnością wszyscy dobrze znają — Wikipedia, internetowa encyklopedia tworzona przez miliony ludzi na całym świecie.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Po co w~ogóle standaryzować wolne licencje?}
+} \akap{Na pierwszy rzut oka projekty takie jak Definicja Wolnych Dóbr Kultury nie mają większego znaczenia dla tych, którzy po prostu chcieliby swobodnie korzystać z~zasobów Internetu. Pełnią one jednak istotną rolę, ponieważ starannie definiując niezbędne prawa użytkowników pozwalają na stworzenie mechanizmów standaryzacyjnych dla różnych typów wolnych licencji i~zapewniają ich minimalną zgodność. Dzięki temu można korzystać z~utworów opublikowanych na różnych wolnych licencjach mając za każdym razem pewność, że nasze prawa są należycie chronione.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy nie byłoby prościej, gdyby istniała tylko jedna, standardowa wolna licencja?}
+} \akap{Zapewne tak byłoby prościej, ale wiele projektów ma swoje specyficzne potrzeby, na które popularne licencje mogą nie odpowiadać. Zasadniczo nie zaleca się tworzenia nowych licencji, ponieważ powoduje to problemy związane z~brakiem kompatybilności prawnej. Ponieważ największym projektem wolnej kultury jest Wikipedia, dlatego wykorzystywana przez nią licencja CC BY\dywiz{}SA stała się
+\slowoobce{de facto} standardem.} } } \naglowekrozdzial{18. Copyleft}
+\akap{Copyleft to narzędzie pozwalające na reprodukowanie wolnej licencji w~kolejnych utworach zależnych. Mechanizm copyleftu nakłada na twórcę dzieła zależnego obowiązek udostępnienia go na tej samej licencji, na jakiej udostępniono oryginalny utwór. Może wyglądać to mniej więcej tak:}
+\dlugicytat{ \akap{Fundacja korzysta z~e\dywiz{}podręcznika do matematyki dostępnego za darmo na wolnej licencji do stworzenia jego zaktualizowanej, rozszerzonej i~udoskonalonej wersji, którą następnie legalnie rozpowszechnia. Zastosowany przez twórców e\dywiz{}podręcznika mechanizm copyleftu nakłada na fundację obowiązek udostępnienia nowej wersji na tej samej wolnej licencji, co licencja oryginału.}
+} \akap{Dzięki temu każdy użytkownik zaktualizowanego podręcznika ma ten sam, szeroki zakres praw, co w~przypadku podręcznika oryginalnego. Richard Stallman w~taki sposób tłumaczy ideę copyleftu:}
+\dlugicytat{ \akap{Copyleft to ogólny sposób na nadanie wolności programowi lub innej pracy i~nakazanie, by wszystkie jego zmienione i~rozszerzone wersje były również wolne („Co to jest copyleft?”).}
+} \akap{Copyleft nie jest konkretną licencją (w rozumieniu treści licencji, którą można by bezpośrednio wykorzystać do licencjonowania), ale ogólną zasadą wynikającą z~chęci zapewnienia jak największej wolności użytkownikom utworów zależnych. Licencja może natomiast zawierać konkretne klauzule realizujące tę zasadę, zwane „klauzulami copyleft”.}
+\akap{Popularne wolne licencje CC BY i~CC BY\dywiz{}SA różnią się od siebie właśnie obecnością klauzuli copyleftowej. Licencja CC BY nie wymusza wolnego licencjonowania utworów zależnych. To oznacza, że mogą one być rozpowszechniane na dowolnych warunkach, także bardzo restrykcyjnych. Copyleftowa licencja CC BY\dywiz{}SA zobowiązuje twórców utworów zależnych, którzy je rozpowszechniają do udostępniania tych utworów na tej samej licencji.}
+\naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Skąd wzięła się nazwa
+\slowoobce{copyleft}?} } \akap{\slowoobce{Copyleft} to prosta gra językowa ze słowem
+\slowoobce{copyright}, oznaczającym pełne zastrzeżenie praw do utworów.
+\slowoobce{Copyleft} odwraca ten stan, udostępniając użytkownikowi pełną wolność korzystania z~nich. Zamiast ograniczać jego prawa, poszerza je względem standardowej formuły wszystkie prawa zastrzeżone.}
+} } \naglowekrozdzial{19. Creative Commons} \akap{Creative Commons to amerykańska organizacja pozarządowa, która stworzyła własny system licencji i~wciąż zajmuje się jego rozwijaniem. Jej lokalni instytucjonalni partnerzy z~całego świata (w tym z~Polski) pracują nad dostosowywaniem postanowień licencji do specyfiki konkretnych krajowych systemów prawnych, które przecież różnią się między sobą. W~Polsce Creative Commons jest wspólnym projektem Fundacji Projekt:Polska oraz Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i~Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM UW).}
+\akap{Licencje Creative Commons to gotowe rozwiązanie prawne, z~których można skorzystać od razu bez żadnego przygotowania prawniczego. Skorzystanie z~licencji z~punktu widzenia twórcy polega na oznaczeniu nią swojego utworu. Powoduje to udzielenie każdemu zezwolenia na korzystanie z~tego utworu w~zakresie określonym w~licencji. Z~punktu widzenia użytkownika, skorzystanie z~licencji to wykonanie określonych w~niej uprawnień w~stosunku do utworu wcześniej udostępnionego na tej licencji przez twórcę.}
+\akap{Warto zauważyć, że tylko dwie z~wielu różnych licencji Creative Commons są wolne: są to CC BY oraz CC BY\dywiz{}SA. Pozostałe są licencjami dość poważnie ograniczającymi prawa użytkownika. Creative Commons dopiero od niedawna zaczęło podkreślać różnice pomiędzy licencjami wolnej kultury, a~pozostałymi. Wiele osób sądzi, że wszystkie licencje Creative Commons pozwala na w~pełni swobodne wykorzystanie utworu, ale to nie jest prawdą. Niektóre licencje Creative Commons są bardzo restrykcyjne — na przykład licencja BY\dywiz{}NC\dywiz{}ND nie pozwala na tworzenie utworów zależnych i~nie pozwala na komercyjne wykorzystanie. Jej zakres jest niewiele szerszy od tego, co i~tak mamy zagwarantowane dozwolonym użytkiem, choć posiada tę niewątpliwą zaletę, że wyraźnie potwierdza możliwość niekomercyjnego dzielenia się (co nie wynika wcale tak jasno z~przepisów o~dozwolonym użytku).}
+\naglowekpodrozdzial{Rodzaje licencji Creative Commons} \akap{Wszystkie licencje systemu Creative Commons składają się z~przynajmniej jednego z~poniższych warunków, definiujących zasady korzystania z~rozpowszechnionego utworu.}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} ikona&nazwa warunku&opis\\\hline BY&Uznanie Autorstwa&Uznanie autorstwa. Obowiązek przekazywania odbiorcom utworu określonych informacji o~twórcy (licencjodawcy), źródle utworu oraz o~samej licencji.\\\hline
+SA&Na Tych Samych Warunkach&Na tych samych warunkach. Wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.\\\hline
+ND&Bez Utworów Zależnych&Bez utworów zależnych. Brak zgody na korzystanie i~rozporządzanie opracowaniami utworu. Licencje z~tym warunkiem nie są wolnymi licencjami.\\\hline
+NC&Użycie Niekomercyjne& Użycie niekomercyjne. Zakaz komercyjnego korzystania z~utworu. Licencje z~tym warunkiem nie są wolnymi licencjami.
+\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Organizacja Creative Commons umożliwia użycie sześciu głównych licencji:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY)\\\hline Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Na Tych Samych Warunkach (CC BY\dywiz{}SA)\\\hline
+Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Użycie niekomercyjne (CC BY\dywiz{}NC)\\\hline
+Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Bez utworów zależnych (CC BY\dywiz{}ND)\\\hline
+Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Użycie niekomercyjne\dywiz{}Na tych samych warunkach (CC BY\dywiz{}NC\dywiz{}ND)\\\hline
+Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Użycie niekomercyjne\dywiz{}Bez utworów zależnych (CC BY\dywiz{}NC\dywiz{}ND)\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{
+\wyroznienie{Jaka jest różnica między użyciem komercyjnym a~niekomercyjnym?}
+} \akap{Ograniczenie użycia komercyjnego wynikające z~atrybutu NC w~licencjach Creative Commons sprawia wszystkim duży kłopot. Bardzo trudno jest jednoznacznie określić, na czym polega komercyjne wykorzystanie utworu. Jeśli to możliwe, lepiej unikać stosowania tych licencji Creative Commons, które zawierają ten atrybut. Być może w~kolejnych wersjach licencji Creative Commons ten atrybut zostanie usunięty.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Udostępniłem swoje utwory na jednej z~licencji Creative Commons, ktoś je jednak wykorzystał niezgodnie z~licencją. Czy mogę zwrócić się do Creative Commons po pomoc w~rozwiązaniu tej sprawy?}
+} \akap{Organizacja Creative Commons nie udziela pomocy prawnej i~wsparcia w~tego typu sytuacjach. Na pewno jednak uzyskać można podstawowe wsparcie merytoryczne w~zakresie stosowania licencji na liście dyskusyjnej. Naruszenie licencji Creative Commons jest jednak tak samo nielegalne jak naruszenie innych licencji, co oznacza, że można w~takim przypadku dochodzić określonych prawem roszczeń.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Co się stanie, jeśli wykorzystam utwór niezgodnie z~licencją?}
+} \akap{Jeśli wykorzystasz utwór niezgodnie z~licencją, np. zremiksujesz i~opublikujesz zdjęcie dostępne na licencji zakazującej korzystania z~utworów zależnych, dopuścisz się naruszenia licencji, co oznacza, że licencjodawca może skierować wobec ciebie określone prawem roszczenia. Oczywiście, w~myśl polskiego prawa możesz przygotować taki remiks, nie możesz go jednak upubliczniać.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Dlaczego licencje Creative Commons mają różne wersje?}
+} \akap{Aktualnie korzystać możemy z~licencji Creative Commons w~wersji 3.0. Creative Commons rozwija swój system licencji i~stąd kolejne wersje. Oznaczając utwór warto pamiętać nie tylko o~dodaniu informacji o~zastosowanej licencji, ale także o~jej wersji.}
+} } \naglowekrozdzial{20. Licencje CC BY i~CC BY\dywiz{}SA} \akap{Dwie z~licencji z~systemu Creative Commons: Uznanie Autorstwa (CC BY) oraz Uznanie Autorstwa — Na Tych Samych Warunkach (CC BY\dywiz{}SA) są
+\wyroznienie{wolnymi licencjami}.} \naglowekpodrozdzial{Uznanie Autorstwa (CC BY)}
+\akap{Utwory opisane tą licencją mogą być swobodnie kopiowane, zmieniane, rozprowadzane, przedstawianie czy wykonywane, przy czym jedynym warunkiem jest poinformowanie o~twórcy (licencjodawcy) utworu, źródle oraz samej licencji. Jest to warunek w~dużej mierze zbieżny z~polską ustawą o~prawie autorskim: oznaczenie autorstwa jest jednym z~podstawowych praw każdego twórcy. Mechanizm działania licencji CC BY ilustrować może taki przykład:}
+\dlugicytat{ \akap{Ania uczy się angielskiego. Znalazła w~internecie ciekawe opowiadanie fantasy. Autor tekstu udostępnił je na licencji Creative Commons: Uznanie Autorstwa (CC BY). Ania może legalnie przetłumaczyć je i~opublikować tłumaczenie na swoim blogu, informując oczywiście o~autorze oryginału, jego źródle i~licencji, na jakiej opublikowane zostało jego opowiadanie.}
+} \akap{W odniesieniu do powyższego przykładu warto zwrócić uwagę na to, że Ania całkowicie legalnie mogłaby przygotować tłumaczenie nawet wtedy, gdyby autor angielskiego tekstu nie opublikował go na licencji Creative Commons — Uznanie Autorstwa. Polskie prawo pozwala na swobodne tworzenie opracowań — jednak już nie na ich publikowanie. Gdyby nie licencja CC\dywiz{}BY, Ania mogłaby przetłumaczyć opowiadanie, ale nie mogłoby ono być dostępne publicznie.}
+\akap{Jak widać, wolna licencja radykalnie upraszcza korzystanie z~utworu — Ania nie musi nawet informować autora oryginalnego tekstu o~tym, że zamierza zrobić tłumaczenie i~wszystkim je udostępnić. Licencja CC\dywiz{}BY pozwala na swobodne tworzenie adaptacji, przeróbek i~remiksów oraz ich publikowanie, także w~celach komercyjnych.}
+\dlugicytat{ \akap{Przetłumaczone przez Anię opowiadanie znalazło się na jej blogu i~po pewnym czasie zdobyło dużą popularność. Zauważyła je redakcja wychodzącego drukiem czasopisma o~literaturze fantastycznej i~postanowiła włączyć do kolejnego numeru.}
+} \akap{Czy redakcja może tak po prostu wziąć tłumaczenie Ani i~opublikować je drukiem? To zależy na jakich zasadach Ania udostępnia swoją tłumaczenie. Licencja CC\dywiz{}BY nie wykorzystuje mechanizmu copyleftu, co oznacza, że Ania jako autorka tłumaczenia (utworu zależnego) może opublikować je na dowolnych warunkach, niekoniecznie na wolnej licencji. Jeśli tego nie zrobiła, to redakcja musi poprosić Anię o~zgodę.}
+\akap{Jak widać, stosowanie wolnych licencji bez mechanizmu copyleft nie sprawia zbyt wielu kłopotów — najczęściej popełnianym błędem jest tu nieprawidłowe oznaczenie autorstwa. Ponieważ problem oznaczania autorstwa i~licencji dotyczy wszystkich wolnych licencji, o~tym, w~jaki sposób robić to prawidłowo piszemy w~jednym z~kolejnych modułów.}
+\naglowekpodrozdzial{Uznanie Autorstwa — Na Tych Samych Warunkach (CC BY\dywiz{}SA)}
+\akap{Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa\dywiz{}Na tych samych warunkach (CC BY\dywiz{}SA) zawiera w~sobie mechanizm copyleft. Oznacza to, że twórcy rozpowszechniający swoje utwory zależny zbudowane na bazie oryginałów dostępnych na CC BY\dywiz{}SA muszą licencjonować je na tej samej licencji. Jeśli odniesiemy to do przykładu Ani i~jej tłumaczenia okaże się, że w~przypadku zastosowania licencji copyleftowej również nie będzie problemów z~dalszym wykorzystywaniem utworu:}
+\dlugicytat{ \akap{Ania uczy się angielskiego. Znalazła w~internecie bardzo ciekawe opowiadanie, które autor udostępnił na licencji Creative Commons: Uznanie Autorstwa\dywiz{}Na tych samych warunkach (CC BY\dywiz{}SA). Ania może legalnie przetłumaczyć je i~opublikować tłumaczenie na swoim blogu, informując oczywiście o~autorze oryginału oraz stosując do tłumaczenia tę samą co on licencję — CC BY\dywiz{}SA.}
+} \akap{Oryginalna, anglojęzyczna wersja opowiadania dostępna jest na licencji Uznanie Autorstwa\dywiz{}Na tych samych warunkach. Tłumaczenie Ani — zgodnie z~tą licencją — musi być upublicznione na tych samych zasadach:}
+\dlugicytat{ \akap{Przetłumaczone przez Anię opowiadanie znalazło się na jej blogu i~po pewnym czasie zdobyło dużą popularność. Zauważyła je redakcja wychodzącego drukiem czasopisma o~literaturze fantastycznej i~postanowiła włączyć do kolejnego numeru. Ponieważ opowiadanie opublikowane jest na licencji CC BY\dywiz{}SA redakcja nie musi już uzyskać dodatkowej zgody, tylko po prostu włącza opowiadanie do numeru. Przy czym, redakcja musi podać informację o~autorstwie oraz źródle, a~także zachować informację o~licencji CC\dywiz{}BY\dywiz{}SA, przez co tłumaczenie nie może zostać przez nich zawłaszczone.}
+} \naglowekpodrozdzial{FAQ} \listanum{ \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Czy licencjonując swój utwór licencją CC BY lub CC BY\dywiz{}SA muszę podawać swoje pełne imię i~nazwisko?}
+} \akap{Autor może podpisać się pseudonimem. Teoretycznie wcale się nie podpisywać, ale to może komplikować korzystanie z~tak rozpowszechnionego utworu.}
+} \punkt{ \akap{ \wyroznienie{Którą wolną licencję lepiej stosować — CC BY czy CC BY\dywiz{}SA?}
+} \akap{Licencja CC BY\dywiz{}SA lepiej chroni prawa użytkowników utworów zależnych. Jeśli zależy nam na umożliwieniu monopolistycznego wykorzystania utworów zależnych, to lepsza będzie licencja CC BY. Jeśli chcemy uniemożliwić zawłaszczanie utworów zależnych, to lepsza będzie licencja CC BY\dywiz{}SA.}
+} } \naglowekrozdzial{21. Dobre i~złe praktyki opisu wolnych licencji}
+\akap{Jedną z~podstawowych umiejętności związanych z~posługiwaniem się wolnymi licencjami jest poprawne opisywanie za ich pomocą licencjonowanych utworów. Błędny opis może utrudnić lub uniemożliwić korzystanie z~utworu zgodnie z~licencją. Jakie wobec tego są zasady poprawnego opisu licencji udostępnianego utworu? Informacje te ważne są nie tylko dla twórców, ale także osób, które chcą korzystać z~rozpowszechnianych na wolnych licencjach treści.}
+\naglowekpodrozdzial{Elementy opisu licencji} \akap{Warto podkreślić, że nie istnieje jeden powszechnie obowiązujący, ortodoksyjny schemat oznaczania utworów na wolnych licencjach. W~dystrybucji cyfrowej oraz w~utworach rozpowszechnianych na fizycznych nośnikach stosuje się rozmaite modele opisu licencji, zazwyczaj racjonalnie dostosowane do charakteru utworu i~właściwości jego nośnika. Pomimo tego można bez problemu wymienić kilka elementów, które powinny znaleźć się w~informacji licencyjnej bez względu na to, czy korzystamy z~udostępnianego na wolnej licencji utworu czy też taki utwór tworzymy i~publikujemy:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Element opisu licencji\\\hline Informacja o~autorze lub autorach, albo o~innym niż autor(rzy) licencjodawcy\\\hline
+Źródło (adres bibliograficzny z~tytułem utworu lub link, jeśli wykorzystywany utwór jest dostępny w~sieci)\\\hline
+Dokładna nazwa licencji z~odnośnikiem do strony licencji w~serwisie Creative Commons lub — w~przypadku druku — adresem URL do niej\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \srodtytul{1. Informacja o~autorze} \akap{Zgodnie z~polskim prawem zawsze zobowiązani jesteśmy do odpowiedniego informowania o~twórcy wykorzystywanego utworu. Dotyczy to także licencjonowania utworów zależnych, powstałych na bazie oryginałów stworzonych przez kogoś innego. Oczywiście twórca lub osoba uprawniona może zażyczyć sobie, aby wymieniano go używając jego pseudonimu a~nie imienia i~nazwiska — lub aby nie informowano o~nim wcale.}
+\akap{W przypadku utworu posiadającego wielu autorów wymieniamy ich wszystkich, chyba, że radykalnie zwiększy to objętość informacji licencyjnej. Wówczas zastosować można znane z~opisów bibliograficznych skróty (np. i~in.) lub udostępnić link do strony z~informacją o~wszystkich autorach, jak to robi się w~przypadku wykorzystywania haseł z~Wikipedii.}
+\srodtytul{2. Informacja o~źródle} \akap{Publikując utwór zobowiązani jesteśmy także do podania informacji pozwalającej na zidentyfikowanie jego źródła. Tradycyjnie taką informację podaje się w~formie adresu bibliograficznego — podając tytuł utworu, a~czasami także wydawcę, miejsce i~rok wydania. W~czasach internetu adres bibliograficzny coraz częściej zastępowany jest po prostu przez link do źródła, co pozwala precyzyjnie określić pochodzenie materiału.}
+\akap{Licencjodawca może wymagać, aby przy opisie licencji pojawiła się informacja np. o~instytucji, która odpowiedzialna jest za publikację utworu. Zakresem klauzul BY w~licencjach CC objęte mogą być różne inne instytucje wskazane przez Licencjodawcę. To samo dotyczy obowiązkowego zamieszczania logo.}
+\srodtytul{3. Informacja o~licencji} \akap{Precyzyjne określenie licencji, na której dostępny jest utwór, jest niezmiernie ważne, bo dzięki temu użytkownicy znają szczegółowo reguły, których powinni przestrzegać. Powinna więc to być precyzyjna nazwa licencji, np. „Licencja Wolnej Dokumentacji GNU v. 3” albo „Creative Commons Uznanie Autorstwa — Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL”. Dopuszczalne jest użycie skrótu, np. GFDL lub CC BY\dywiz{}SA. Konieczne jest także podanie linku do pełnego tekstu licencji. Odnośnik taki musi być bezwzględnie umieszczony nawet przy utworach rozpowszechnianych na fizycznych nośnikach (np. w~publikacjach drukowanych).}
+\akap{Niektóre wolne licencje, takie jak GFDL, wymagają także załączenia pełnego tekstu licencji razem z~utworem.}
+\akap{Przy oznaczaniu licencji wiele osób popełnia błędy. Na przykład:}
+\dlugicytat{ \akap{Wszystkie wpisy na blogu dostępne są na licencji Creative Commons.}
+} \akap{Creative Commons udostępnia cały katalog różnych licencji — powyższy wpis nie informuje, o~jaką konkretnie licencję chodzi, z~więc… jest zupełnie bezużyteczny.}
+\akap{W razie potrzeby w~opisie licencji umieścić można także jedną z~ikon symbolizujących licencję. Wykorzystanie znaku graficznego nie powinno być jednak ważniejsze od poprawnego zapisu pełnej informacji o~licencji.}
+\akap{Jeśli licencjonowany utwór dostępny jest w~internecie na stronie WWW, w~opisie licencji zastosować można specjalny kod dla wyszukiwarek. W~przypadku licencji Creative Commons można go wygenerować w~formularzu wyboru licencji, dostępnym na stronie creativecommons.org. Umieszczony na stronie kod informować będzie roboty indeksujące internet, że dany materiał dostępny jest na konkretnych warunkach licencyjnych. Ułatwia to budowanie wyszukiwarek tego typu zasobów.}
+\naglowekpodrozdzial{Przykłady poprawnych informacji licencyjnych}
+\srodtytul{1. Hasło z~Wikipedii} \akap{Załóżmy, że właściciel niewielkiego pensjonatu w~Gdańsku chce na stronie internetowej umieścić artykuł o~historii Gdańska, aby zachęcić turystów do przyjazdu i~oferowanych przez niego noclegów. Wykorzystuje dostępne w~Wikipedii hasło „Historia Gdańska”. Aby zrobić to legalnie, dodaje na stronie czytelną informację o~warunkach, na jakich skorzystał z~tej encyklopedii:}
+\dlugicytat{ \akap{Źródło: Wikipedia, \href{http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia\%20Gda\%C5\%84ska}{\url{http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia Gdańska}}, autorzy:
+\href{http://pl.wikipedia.org/w/index.php\%3Ftitle\%3DHistoria\_Gda\%25C5\%2584ska\%26action\%3Dhistory}{\url{http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia\_Gda\%C5\%84ska\&action=history}}
+licencja: CC-BY-SA 3.0, \href{http://creativecommons.org/licenses/by-sa}{\url{http://creativecommons.org/licenses/by-sa}}}
+} \akap{Dlaczego zastosowano tutaj link do strony z~historią edycji hasła? To sposób na wymienienie wszystkich autorów. Zamiast linku można by oczywiście wypisać ich wszystkich, nie wyglądałoby to jednak najlepiej:}
+\dlugicytat{ \akap{\textcopyright{} Źródło: Wikipedia, \href{http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia\%20Gda\%C5\%84ska}{\url{http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia Gdańska}}, autorzy: Artur Andrzej, KamikazeBot, Mudzo, Pawski, Airwolf, Oruniak, Belissarius, Szczureq, Beno, MZM, Mmkay, Mzopw i~in., licencja: CC-BY-SA 3.0,
+\href{http://creativecommons.org/licenses/by-sa}{\url{http://creativecommons.org/licenses/by-sa}}}
+} \akap{Wikipedystyczne hasło 'Historia Gdańska' posiada setki autorów. Co więcej, na stronie prezentującej rejestr zmian podpisani są nie tylko edytorzy, ale też boty — skrypty automatycznie poprawiające drobne błędy np. w~strukturze hasła. Na pierwszy rzut oka bardzo trudno odróżnić je od zwykłych wikipedystów. Wygodniej jest po prostu udostępnić link do pełnej listy autorów.}
+\srodtytul{2. Fotografia z~prywatnego bloga wykorzystana na portalu}
+\akap{Duże portale internetowe wykorzystują dziś wiele materiałów pochodzących bezpośrednio od internautów — bardzo często robią to błędne i~wykazują się przy tym dużą nieuczciwością. Jeśli już w~ogóle informują o~źródle wykorzystanego przez siebie materiału (np. fotografii z~jakiegoś wydarzenia, które zostało zrobione przez przypadkową osobę), piszą:}
+\dlugicytat{ \akap{Źródło: Internet} } \akap{Odwróćmy tę sytuację: w~niniejszym opracowaniu wykorzystać chcielibyśmy jakiś materiał np. z~gazety „Wieści codzienne”, poświęcony aktualnym wyzwaniom związanym z~prawem autorskim. Gdybyśmy działali tak jak niektórzy dziennikarze z~popularnych portali, przygotowana przez nas informacja wyglądałaby tak:}
+\dlugicytat{ \akap{Źródło: prasa} } \akap{Robiąc to oczywiście złamalibyśmy zasady prawa autorskiego — bez zgody autora czy wydawcy nie mielibyśmy nawet prawa republikować tekstu, nie mówiąc już o~poprawnym opisie warunków jego rozpowszechniania. Fotografia opublikowana na blogu i~profesjonalny tekst dziennikarski pod względem prawa autorskiego formalnie niczym się nie różnią — to wciąż utwory, które podlegają określonej ochronie.}
+\akap{Wróćmy do zdjęcia i~postarajmy się jej poprawnie opisać. Pojawia się tutaj dość istotny problem — nigdzie nie możemy znaleźć informacji o~imieniu i~nazwisku autora bloga — znamy tylko jego pseudonim. W~stopce bloga znajduje się ikona informująca o~licencji CC BY\dywiz{}SA. Czy jednak licencja ta dotyczy całej treści bloga?}
+\akap{Ten przykład pokazuje, jak ważne jest poprawne opisanie licencji także przez licencjodawcę. Umieszczenie na stronie ikony z~informacją o~licencji nie wystarcza — nie wiemy, czego dokładnie ona dotyczy. Starając się jak najbardziej poprawnie przygotować informację o~warunkach, na jakich chcemy skorzystać ze zdjęcia, powinniśmy spróbować skontaktować się z~autorem i~wyjaśnić wszystkie wątpliwości. A~przecież wartość wolnych licencji polega także na tym, że powinniśmy mieć możliwość skorzystania z~utworu bez żadnych formalności. Źle przygotowany opis blokuje taką możliwość.}
+\akap{W naszym przykładzie, po krótkiej wymianie maili z~autorem uzyskujemy potwierdzenie tego, że fotografia dostępna jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Autor nie podaje jednak swojego imienia i~nazwiska — ma do tego prawo. Ostatecznie przygotowujemy następujący opis, który umieszczamy przy opublikowanym na portalu zdjęciem:}
+\dlugicytat{ \akap{Pociąg na stacji Warszawa Śródmieście WKD, fot. bart32, źródło
+\href{http://bart32.blox.pl/\%3Fp\%3D732}{\url{http://bart32.blox.pl/?p=732}}, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska (\href{http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/}{\url{http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/}}).}
+} \akap{W opisie znalazła się informacja o~autorze (pseudonim), źródle oraz wykorzystanej licencji (wraz z~obowiązkowym odnośnikiem do tekstu licencji). Gdybyśmy na bazie tej fotografii chcieli przygotować jakiś utwór zależny — choćby infografikę opisującą liczbę pasażerów korzystających z~usług Warszawskiej Kolei Dojazdowej (WKD), jej opis uwzględniać powinien informację o~wykorzystywanym zdjęciu:}
+\dlugicytat{ \akap{Liczba pasażerów WKD w~latach 2009–2011. Wykorzystano zdjęcie 'Pociąg na stacji Warszawa Śródmieście WKD', fot. bart32, źródło
+\href{http://bart32.blox.pl/\%3Fp\%3D732}{\url{http://bart32.blox.pl/?p=732}}, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska (\href{http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/}{\url{http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/}}).}
+} \srodtytul{3. Remiks} \akap{Pozostańmy jeszcze przy problemie opisu licencji utworów zależnych. Co zrobić, jeśli tych utworów jest naprawdę dużo — tak jak w~przypadku remiksu muzycznego?}
+\dlugicytat{ \akap{Do stworzenia jednego z~nagrań na swoją debiutancką płytę zespół wykorzystał fragmenty kilkunastu piosenek dostępnych w~serwisie jamendo.com na wolnych licencjach CC BY i~CC BY\dywiz{}SA.}
+} \akap{Jak w~takim przypadku zachować porządek i~odpowiednio informować o~wykorzystanych materiałach? W~przygotowanej przez australijski oddział Creative Commons broszurze znaleźć można prosty pomysł na ułatwienie sobie pracy z~wieloma utworami i~wieloma licencjami. Wystarczy przygotować prostą tabelkę:}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Autor&Tytuł&Źródło&Licencja\\\hline Josh Woodward&Fit For a~King&\href{http://www.jamendo.com/pl/track/301969/fit-for-a-king}{\url{http://www.jamendo.com/pl/track/301969/fit-for-a-king}}&CC BY 3.0\\\hline
+Frozen Silence&Midwives&\href{http://www.jamendo.com/pl/track/25225/midwives}{\url{http://www.jamendo.com/pl/track/25225/midwives}}&CC BY 3.0\\\hline
+Song to Paris&The Dada Weatherman&\href{http://www.jamendo.com/pl/track/353349/song-to-paric}{\url{http://www.jamendo.com/pl/track/353349/song-to-paric}}&CCBY\dywiz{}SA 3.0\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{Przygotowanie takiego spisu zdecydowanie ułatwi sporządzenie odpowiedniego opisu licencyjnego, który zamieścić można np. na wewnętrznej okładce płyty czy na stronie, na której udostępniany jest utwór. Warto zwrócić uwagę, że wykorzystano tu piosenkę dostępną na licencji Uznanie autorstwa\dywiz{}Na tych samych warunkach. Oznacza to, że remiks również musi być dostępny na tej licencji.}
+\naglowekpodrozdzial{Jak opisać licencjonowany utwór w~różnych mediach?}
+\par{} \vspace{1em} { \raggedright{}
+\begin{tabularx}{\textwidth{}}{|X|X|X|X|X|}
+\hline{} Typ nośnika&Forma opisu licencji\\\hline Książki, czasopisma i~magazyny&Dołącz odpowiednią informację o~licencji obok wykorzystywanego utworu (zdjęcia, tekstu) lub w~stopce na stronie, na której został on wykorzystany. Ewentualnie istnieje możliwość wyliczenia wszystkich wykorzystanych utworów wraz z~zasadami, na jakich zostały udostępnione, na końcowych stronach wydawnictwa.\\\hline
+Fotografie i~grafiki&Umieść odpowiednią informację na lub tuż przy wykorzystywanej grafice lub zdjęciu. Informacja ta znaleźć się też może w~stopce strony, jeśli inne formy atrybucji będą niepotrzebnie ingerować w~treść materiału graficznego.\\\hline
+Prezentacja (slajdy)&Umieść informacje o~wykorzystywanym materiale bezpośrednio na slajdzie, na którym jest on republikowany — lub na ostatniej stronie całej prezentacji.\\\hline
+Film&Umieść informacje o~wykorzystywanym materiale bezpośrednio w~treści filmu w~czasie, w~którym jest on wyświetlany — lub w~napisach końcowych z~zaznaczeniem, w~jakiej części filmu dany fragment jest republikowany.\\\hline
+Podcast, nagranie audio&Poinformuj słuchaczy o~wykorzystywaniu materiałów objętych wolną licencją w~trakcie audycji, na jej początku, końcu lub tuż przed emisją republikowanego materiału dźwiękowego.\\\hline
+\end{tabularx}
+} \vspace{1em} \akap{[Opracowanie na podstawie \href{http://creativecommons.org.au/content/attributingccmaterials.pdf}{\url{http://creativecommons.org.au/content/attributingccmaterials.pdf}}, CC BY The Australian Research Council Centre of Excellence for Creative Industries and Innovation, Creative Commons Australia,
+\href{http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/au/}{\url{http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/au/}}]}
+\naglowekrozdzial{22. Wzory umów licencyjnych} \akap{Poprawny opis licencji warunkuje korzystanie z~utworów rozpowszechnianych na wolnych licencjach. Instytucje czy przedsiębiorstwa, które chciałyby wdrożyć wolne licencje do podpisywanych przez siebie umów prawnoautorskich również powinny je odpowiednio poprawnie przygotowywać. Nieodpłatne korzystanie z~wolnych licencji (a więc także licencjonowanie utworu) nie wymaga podpisywania żadnych dokumentów, ale w~przypadku, kiedy płacimy komuś za wykonanie utworu,który ma być dostępny na wolnej licencji, zdecydowanie warto podpisać umowę o~dzieło prawno\dywiz{}autorskie (chociażby z~powodu rozliczeń podatkowych). Wówczas w~umowie o~przeniesienie praw autorskich czy w~umowie licencyjnej pojawić się muszą zapisy związane z~zasadami wybranej przez nas wolnej licencji.}
+\akap{Wzory takich umów publikuje na swojej stronie Koalicja Otwartej Edukacji, porozumienie organizacji pozarządowych i~instytucji publicznych działających w~obszarze edukacji, nauki i~kultury.}
+\akap{Na stronie \href{http://koed.org.pl/wzory-umow/}{\url{http://koed.org.pl/wzory-umow/}}
+znaleźć można zestaw szablonów umów prawnoautorskich, które przewidują udostępnianie utworów na wybranych licencjach Creative Commons. Przygotowano wersje dla umów odpłatnych i~nieodpłatnych. Szablony te wykorzystywać można w~pracy własnej organizacji czy instytucji za darmo i~bez konieczności jakiejkolwiek rejestracji.}
+} \def\coverby{
+ %
+ }
+ \def\editors{\par{Redakcja techniczna:
+ Aneta Rawska}} \editorialsection{}
+\end{document}
--- /dev/null
+<utwor>
+<rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#">
+<rdf:Description rdf:about="http://ofop.redakcja.wolnelektury.pl/documents/book/podrecznik/">
+<dc:title xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Otwórz się!</dc:title>
+<dc:creator xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Czerniawski, Piotr</dc:creator>
+<dc:creator xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Lipszyc, Jarosław</dc:creator>
+<dc:creator xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Wilkowski, Marcin</dc:creator>
+<dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Rawska, Aneta</dc:contributor.technical_editor>
+<dc:contributor.expert xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Siewicz, dr Krzysztof
+</dc:contributor.expert>
+<dc:publisher xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
+<dc:description xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Publikację dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego</dc:description>
+<dc:identifier.url xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">http://prawokultury.pl/publikacje/podrecznik</dc:identifier.url>
+<dc:rights xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0</dc:rights>
+<dc:rights.license xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0</dc:rights.license>
+<dc:format xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">xml</dc:format>
+<dc:source.ISBN xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">...</dc:source.ISBN>
+<dc:type xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">text</dc:type>
+<dc:type xml:lang="en" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">text</dc:type>
+<dc:date xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">2012</dc:date>
+<dc:language xml:lang="pl" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">pol</dc:language>
+</rdf:Description>
+</rdf:RDF>
+
+<powiesc>
+
+
+<autor_utworu>Piotr Czerniawski</autor_utworu>
+<autor_utworu>Jarosław Lipszyc</autor_utworu>
+<autor_utworu>Marcin Wilkowski</autor_utworu>
+
+<nazwa_utworu>Otwórz się!</nazwa_utworu>
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>Wstęp</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Jeśli czytasz ten tekst, to zapewne już teraz masz problem z prawem autorskim. Zapewne masz go od niedawna. I zapewne zastanawiasz się, dlaczego kiedyś ten problem dla ciebie nie istniał.</akap>
+
+
+<akap>Większość praw, które znamy, dotyczy pewnego tylko, szczególnego wycinka rzeczywistości. Prawo autorskie jest inne: reguluje całość relacji komunikacyjnych między ludźmi. Każdy email, rozmowa telefoniczna, czat czy wpis na stronie internetowej jest regulowany prawem autorskim. To ono mówi nam, co jest dozwolone, a co jest zakazane. Dlatego prawo autorskie ma w krajobrazie współczesnej kultury funkcję wyjątkową.</akap>
+
+
+<akap>Jeszcze nie tak dawno temu komunikowanie się z innymi było stosunkowo proste: wszystko to, co prywatne --- jak rozmowy, listy, telefony --- było dozwolone. Wszystko to, co związane z publikacją --- a więc należące do sfery publicznej --- wymagało zarządzenia kwestią praw autorskich, ale nie musieliśmy się tym specjalnie przejmować, gdyż obowiązek ten brał na siebie wydawca.</akap>
+
+
+<akap>Pojawienie się komputerów i internetu dramatycznie zmieniło sytuację. Dzięki nim każdy z nas stał się publikującym autorem i wydawcą zarazem. To oznacza także, że każdy z nas jest osobiście odpowiedzialny za przestrzeganie prawa autorskiego.</akap>
+
+
+<akap>Niniejszy poradnik ma za zadanie wprowadzić nas w świat podstawowych pojęć i regulacji prawa autorskiego. Wprowadzenie to ma charakter skrótowy, i nie rości sobie pretensji do pełnego rozpoznania problemów wynikających z tej regulacji. Niestety, w większości przypadków nie pozwoli nam na zrezygnowanie z konsultacji prawnika. Będziemy jednak przynajmniej wiedzieć jak zadać pytanie i pozwoli nam zrozumienie jego odpowiedzi.</akap>
+
+
+<naglowek_rozdzial>1. Utwory</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Pojęcie utworu jest jednym z podstawowych elementów systemu prawa autorskiego. W potocznym rozumieniu za utwór uznajemy przede wszystkim wynik jakiejś działalności o artystycznym charakterze, taki jak film, obraz, książka czy piosenka. Nie mamy też problemów w uznaniu za utwór artykułów naukowych, rozmaitych broszur, opracowań, analiz czy tekstów publikowanych w prasie: chociaż nie mają one charakteru artystycznego, na pewno muszą być wynikiem jakiejś twórczej pracy. Zaproponowana w ustawie o prawie autorskim definicja utworu jest jednak zdecydowanie szersza.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Kiedy mamy do czynienia z utworem?</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Przy określaniu, czy rezultat twórczej aktywności autora jest utworem w sensie prawnym, nie ma znaczenia wartość artystyczna lub materialna jego pracy ani też cel jej powstania. Nawet najbardziej grafomański wiersz w systemie prawa autorskiego uzyska taką samą ochronę jak poezja Miłosza. Nie chodzi tu przecież o artyzm, ale o kwestie formalne. W tekście ustawy czytamy, że utworem jest:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Ustawa mówi, że utwór musi być <wyroznienie>ustalony</wyroznienie>. Podpowiada to zresztą zdrowy rozsądek --- w jaki sposób można byłoby chronić utwory istniejące wyłącznie w wyobraźni twórcy? Wiersz jest utworem tylko wtedy, gdy można go przeczytać lub wysłuchać, monodram --- o ile widzowie mogą go zobaczyć lub istnieje jego scenariusz, piosenka --- o ile może być usłyszana. Co prawda sformułowanie ,,forma ustalona" ma dość szerokie znaczenie, ale w praktyce wystarczy przyjąć, że utworem jest informacja w jakiś sposób uzewnętrzniona --- jako nagranie na taśmie magnetycznej, obraz na kliszy fotograficznej, plik na komputerze, zapis na kartce papieru, ale też jako wykonanie nieprowadzące do powstania materialnego nośnika (wygłoszenie, zaśpiewanie itd.) i tak dalej.</akap>
+
+<akap>Drugą z cech pozwalających uznać, że mamy do czynienia z utworem, jest indywidualny charakter działalności twórczej. Aby zrozumieć tę zasadę spróbujmy zanalizować przykład, w którym ktoś narysował w programie graficznym taki oto samochód:</akap>
+
+<uwaga>Rysunek samochodu</uwaga>
+<ilustr src="samochod.png" alt="Rysunek samochodu"/>
+
+<akap>Przyjmuje się, że działalność twórcza musi zawierać znamiona oryginalności i indywidualności. To, że rysunek jest oryginalny nie oznacza, że musi być dziełem sztuki. Nasz przykład --- chociaż pewnie podobny do wielu innych --- nie jest kopią, nie został też w żaden sposób sztucznie wygenerowany i w tym właśnie sensie jest oryginalny. Posiada też swój indywidualny charakter --- styl rysowania, dobór perspektywy, kolorów i inne jego cechy wynikają bezpośrednio z wyborów rysownika, są odbiciem jego --- mniej lub bardziej świadomego, subiektywnego i twórczego wyboru.</akap>
+
+<akap>Warto podkreślić, że <wyroznienie>prawo autorskie nie chroni idei</wyroznienie> (w naszym przykładzie --- idei samochodu), lecz jedynie <wyroznienie>sposób wyrażenia idei</wyroznienie> (którym w naszym przykładzie jest właśnie rysunek samochodu). Utworem nie jest przy tym kartka papieru, fizyczne ślady pociągnięć ołówkiem układające się w wizerunek samochodu. Kartka papieru to tylko nośnik informacji, medium przy pomocy którego rozpowszechniany jest niematerialny utwór.</akap>
+
+<akap>Dlatego kupując książkę nie zyskujemy prawa do swobodnego rozpowszechniania jej treści. Możemy oczywiście dysponować samym przedmiotem, na przykład sprzedać przeczytaną książkę na aukcji internetowej. Jest to wyraźnie dozwolone w prawie autorskim, które stwierdza, że po wprowadzeniu utworu do obrotu prawo do zezwalania na dalszy obrót takimi egzemplarzami ulega wyczerpaniu. Ale sam niematerialny utwór pozostaje objęty <wyroznienie>monopolem prawnoautorskim</wyroznienie>. Oznacza to m.in., że nie możemy sprzedawać samodzielnie zrobionych kopii kupionej przez nas książki.</akap>
+
+<akap>Omawiamy koncepcję utworu na przykładzie rysunku stworzonego na komputerze, jednak w ustawie znaleźć można wiele innych przykładów utworów. System prawa autorskiego obejmuje utwory:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe)</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Trudno dziś wyobrazić sobie, jakie jeszcze kształty może przyjąć w przyszłości ludzka kreatywność, dlatego system prawa autorskiego obejmuje awansem wszystkie potencjalnie możliwe formy ustalenia utworu. Do katalogu utworów włączone zostały też zbiory artykułów czy fotografii, antologie i bazy danych, o ile zostały zbudowane na podstawie twórczego wyboru ich poszczególnych elementów.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Rodzaje utworów</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Ustawa wprowadza rozróżnienie między utworami pierwotnymi i utworami zależnymi, określanymi też czasem jako opracowania czy adaptacje. Nasz przykładowy rysunek samochodu jest utworem pierwotnym --- gdybyśmy wydrukowali go na domowej drukarce lub zrobili jego kserokopię nadal nie zmieniłby się jego status --- byłby to po prostu kolejny egzemplarz tego samego utworu. Utworem zależnym stałby się dopiero, gdyby --- przykładowo --- ktoś inny w programie graficznym pokolorował obrazek, dodał mu nowe elementy i wykorzystał do stworzenia plakatu albo mema (nawet jeśli miałby nie okazać się szczególnie udany):</akap>
+
+<uwaga>Rysunek "Jestę szoferę"</uwaga>
+<ilustr src="szofere.png" alt="Pokolorowany rysunek samochodu z napisem „Jestę szoferę”"/>
+
+<akap>Utwór zależny ma w sobie jakiś twórczy wkład nowego autora, ale korzysta też z elementów utworu oryginalnego (macierzystego). Przykłady utworów zależnych wypisaliśmy w tabelce:</akap>
+
+<tabela ramka="1">
+<wiersz><kol>utwór pierwotny</kol><kol>utwór zależny</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol><tytul_dziela>Hobbit, czyli tam i z powrotem</tytul_dziela> J. R. R. Tolkiena (1937)</kol>
+<kol>Tłumaczenie Marii Skibiniewskiej (1960)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol><tytul_dziela>Wiedźmin</tytul_dziela> Andrzeja Sapkowskiego (1990--1999)</kol>
+<kol>film <tytul_dziela>Wiedźmin</tytul_dziela> (2001, reż. Marek Brodzki)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>Assassin's Creed --- seria gier komputerowych</kol>
+<kol><tytul_dziela>Assassin's Creed: Renesans</tytul_dziela> --- książka Olivera Bowden</kol></wiersz></tabela>
+
+<akap>Utworem zależnym może być więc adaptacja, tłumaczenie, remiks czy przeróbka. Utwory zależne podlegają ochronie niezależnie od utworów pierwotnych --- chronione jest więc tłumaczenie Marii Skibniewskiej, ale równolegle chronione są prawa spadkobierców Tolkiena do oryginału.</akap>
+
+<akap>Świadomość istnienia kategorii utworów zależnych jest bardzo ważna dla zrozumienia działania systemu prawa autorskiego. Tłumaczenie Hobbita mogło być wydane jedynie za zgodą posiadaczy praw do tłumaczenia i jednocześnie za zgodą posiadaczy praw do oryginału. Rozpowszechnianie utworu zależnego wymaga bowiem zgody wszystkich uprawnionych.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Kiedy nie mamy do czynienia z utworem?</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Zadaniem prawa autorskiego jest określenie zasad rozpowszechniania i korzystania z utworów, dlatego jesteśmy nieustannie w zasięgu jego oddziaływania: kiedy czytamy gazetę, oglądamy telewizję, słuchamy muzyki czy komentujemy w portalach społecznościowych. Na szczęście istnieją wyjątki od tej wszechobecności utworów --- wskazują je konkretne przepisy ustawy o prawie autorskim.</akap>
+
+<akap>Utworami nie są więc akty normatywne (np. ustawy) lub ich projekty, dokumenty urzędowe, urzędowe materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne oraz proste informacje prasowe, niezależnie od tego jak duży byłby wkład indywidualnej twórczości w nich zawarty. Prawo autorskie nie chroni ponadto idei, odkryć, procedur, metod i zasad działania oraz koncepcji matematycznych. Gdyby było inaczej, każdorazowe wykorzystanie w obliczeniach dostępnego dziś powszechnie wzoru wymagałoby zezwolenia jego twórców i uiszczenia odpowiedniej opłaty, co nie miałoby sensu.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Digitalizacja a utwór</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Instytucje takie jak muzea, biblioteki czy archiwa prowadzą obecnie wiele programów digitalizacyjnych: skanują książki, dokumenty i fotografie --- część z nich publikowana jest online. Wokół tych działań raz po raz stawiane są pytania dotyczące tego, czy w akcie skanowania powstaje utwór zależny.</akap>
+
+<akap>Jeśli skan wykonany został w sposób automatyczny bez żadnego twórczego wkładu ze strony bibliotekarza, nie jest utworem --- podobnie utwór nie powstaje w trakcie kserowania czy wydruku. Jeśli jednak w trakcie digitalizacji opracowano zdjęcie, usunięto jego niedoskonałości, poprawiono kolory czy w inny twórczy sposób przetworzono fotografię, możemy mieć do czynienia z utworem objętym standardową ochroną.</akap>
+
+<akap>Na podobnej zasadzie fotografując obraz w muzeum nie tworzymy nowego utworu --- o ile nie jest to fotografia artystyczna, przygotowana za pomocą odpowiednio kreatywnych ujęć czy filtrów.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt>
+<akap><wyroznienie>Czy grafika istniejąca wyłącznie w formie cyfrowej może być utworem?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Nie ma znaczenia, czy utwór powstaje jedynie w formie cyfrowej (<slowo_obce>born digital</slowo_obce>) czy też analogowej (wydruk). Każdy, kto podejdzie do ekranu komputera może zapoznać się ze stworzoną w programie graficznym pracą --- wypełniona jest tutaj konieczność ustalenia utworu.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy programy komputerowe są utworami?</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Tak, programy komputerowe są utworami i podlegają ochronie tak jak utwory literackie czy wizualne. Ochronie prawa autorskiego podlegają także bazy danych, o ile można doszukać się wkładu twórczego na poziomie samej bazy, a nie tylko poszczególnych jej elementów. Nietwórcze bazy danych mogą natomiast podlegać ochronie na podstawie osobnej ustawy --- o ochronie baz danych.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy jeśli fotografia dostępna w internecie nie ma oznaczenia © nie podlega ochronie prawnoautorskiej?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Utwory podlegają ochronie wynikającej z przepisów prawa autorskiego bez względu na to, czy są w ten sposób oznaczone czy nie. Nie muszą być także nigdzie rejestrowane, dlatego utworami w internecie mogą być także komentarze na forach, nagrania na automatyczną sekretarkę itd.</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>2. Kto jest twórcą?</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Ktoś mógłby pewnie uznać prawo autorskie za niedostępną przestrzeń pełną abstrakcyjnych pojęć i nieżyciowych zasad, które dla zwykłego człowieka nie mają większego znaczenia, ponieważ dotyczą wyłącznie artystów przez duże ,,A" i twórców przez duże ,,T". Problem w tym, że --- jak pokazaliśmy też w poprzednim rozdziale --- prawo to dotyczy i oddziałuje na wszystkich nas nieustannie. Ciągle jesteśmy otoczeni utworami i sami --- czasami całkowicie nieświadomie --- stajemy się twórcami.</akap>
+
+
+<akap>Jeśli jeszcze raz zajrzymy do definicji utworu zapisanej w pierwszych paragrafach przepisów prawa autorskiego uświadomimy sobie, że dziś tak naprawdę bardzo trudno nie być twórcą. Aby uzyskać ten status nie trzeba wystawiać swoich dzieł w galeriach ani zbierać pochlebnych recenzji w czasopismach literackich. Czasem wystarczy po prostu zrobić zdjęcie komórką albo dodać kilkuzdaniowy komentarz na forum. To, czy stajemy się twórcą nie zależy ani od naszej woli, ani od naszego wieku:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Zosia ma trzy lata i kredkami próbowała narysować portret mamy. Na kartce pojawiła się duże koło z dwoma punktami w różnych miejscach (głowa i oczy), jakaś kreska udająca usta oraz masa chaotycznych linii. Zosia jest twórcą, chociaż nawet nie zna jeszcze liter.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Oryginalny, posiadający indywidualny charakter rysunek Zosi, będący odbiciem jej dziecięcej kreatywności, podlega ochronie prawnoautorskiej tak, jak rysunki wielkich mistrzów malarstwa. W systemie prawa autorskiego utwór może powstać bez względu na wiek, poczytalność, umiejętności czy motywacje twórcy. Formalnie nie możemy z tej ochrony zrezygnować, a przecież nie zawsze wrzucając zdjęcie na bloga czy komentarz na forum zależy nam, żeby podlegały one jakiemuś szczególnemu zabezpieczeniu --- pewnie nawet zazwyczaj wcale o tym nie myślimy.</akap>
+
+
+<akap>Warto jednak dodać, że twórcą może być jedynie osoba fizyczna. Nie może być twórcą instytucja, państwo, czy przedsiębiorstwo:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Broszura wydana przez lokalny samorząd (np. urząd miasta) nie jest utworem samorządu, ale osób, które nad nią pracowały.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Dobrze jest o tym wspomnieć, bo pozwala to uchwycić bardzo ważną sprawę: różnicę między byciem twórcą (autorem), a byciem uprawnionym z tytułu majątkowych praw autorskich do utworu. Jeśli redaktorzy tworzący broszurę na zlecenie samorządu podpiszą z nim umowę o przeniesienie praw majątkowych, to samorząd zostanie uprawnionym, ale autorzy broszury jednak wciąż pozostaną twórcami.</akap>
+
+
+<akap>W przepisach prawa autorskiego znajdują się odniesienia do wielu osób mających różny związek z utworem. Ich status i idące za tym prawa będą różne, np.:</akap>
+
+<tabela ramka="1">
+<wiersz><kol>autor (twórca)</kol>
+<kol>Utwór to przejaw jego twórczej działalności o indywidualnym charakterze. Posiada pełne prawo do dysponowania utworem, o ile nie przekazał części swoich praw w ramach odpowiedniej umowy albo w ramach spadku.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>współautor (współtwórca)</kol>
+<kol>Utwór może być wynikiem działalności kilku osób, jeżeli działając w porozumieniu wnoszą swoje twórcze i indywidualne wkłady tworząc tym samym jedno dzieło. Wtedy prawa przysługują takim osobom wspólnie.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>uprawniony inny niż twórca</kol>
+<kol>Osoba, na której rzecz twórca przekazał te prawa, np. w drodze umowy lub dziedziczenia. W niektórych przypadkach prawa autorskie powstają od razu na rzecz osoby innej niż twórca (np. programy komputerowe tworzone przez pracowników w ramach ich obowiązków --- uprawnionym z mocy ustawy staje się pracodawca).</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>licencjobiorca</kol>
+<kol>osoba, której uprawniony zezwolił na korzystanie z utworu bez przenoszenia na nią praw autorskich.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>każdy</kol>
+<kol>Posiada prawo do korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku. Więcej na ten temat w rozdziale 9 i 10.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>twórca utworu zależnego</kol>
+<kol>Posiada prawo do stworzenia i rozpowszechniania utworu zależnego na mocy umowy z twórcą utworu oryginalnego. Więcej informacji o utworach zależnych znaleźć można w rozdziale 11.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>inne podmioty praw pokrewnych</kol>
+<kol>Artysta wykonawca, producent fonogramu/wideogramu, nadawca, prawa do pierwszych wydań, wydań naukowych i krytycznych</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>Twórcy i inni uprawnieni posiadają dość szczególne przywileje. Opisujemy je w kolejnych dwóch rozdziałach.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Kiedy twórca nie jest podmiotem praw majątkowych?</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Zasadą jest, że prawa majątkowe powstają pierwotnie na rzecz twórcy. Twórca może je następnie przenieść na inne osoby --- musi to jednak zrobić za pomocą odpowiedniej pisemnej umowy. Szczególnym przypadkiem jest stworzenie utworu w ramach wykonywania umowy o pracę, gdzie prawo przewiduje łatwiejsze nabywanie praw przez pracodawcę. Jeżeli natomiast prawa pozostaną przy twórcy, to jego spadkobiercy mogą je nabyć w drodze dziedziczenia. Natomiast udzielenie przez twórcę licencji innej osobie nie prowadzi do wyzbycia się przez niego praw majątkowych. O licencjach piszemy w kolejnych rozdziałach.</akap>
+
+
+<akap>Istnieją też określone w ustawie przypadki, gdy twórca od samego początku nie jest podmiotem praw majątkowych do swojego utworu. Takim wyjątkiem są programy komputerowe stworzone przez pracowników w ramach wykonywania umów o pracę. Całość praw do takiego programu przysługuje pracodawcy od chwili ich powstania. Natomiast prawa osobiste zawsze przysługują twórcy i nie mogą być przenoszone. Co ciekawe, istnieją one także po śmierci twórcy. O prawach osobistych, majątkowych oraz o umowach piszemy w rozdziałach 4, 5, 6 i 14.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy przysługują mi prawa autorskie do mojej pracy magisterskiej?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Prawo autorskie przysługuje tu w pełni autorowi pracy, chociaż uczelnia ma pierwszeństwo w opublikowaniu jej.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Jestem pracownikiem, do którego obowiązków należy fotografowanie. Czy przysługują mi prawa majątkowe do wykonanych przeze mnie zdjęć?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Jeśli fotografie zostały wykonane w ramach obowiązków zapisanych w umowie między pracownikiem a pracodawcą (umowy o pracę) to autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy w granicach opisanych w umowie. Zatrudnienie na innej podstawie (np. umowa o dzieło) powoduje przejście praw na zleceniodawcę tylko wtedy, gdy umowa jest zawarta w formie pisemnej i zawiera wyraźne postanowienie o przeniesieniu praw wraz ze wskazaniem pól eksploatacji.</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>3. Prawa twórców</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Prawo autorskie reguluje wszelkie sposoby korzystania z utworów objętych monopolem prawnoautorskim. Regulacja ta dotyczy zarówno kwestii związanych z samym autorstwem utworu, jak i związanych z wykonywaniem monopolu prawnoautorskiego. Dlatego prawa autorskie dzielimy na dwa podstawowe rodzaje: prawa osobiste i prawa majątkowe. Zobaczmy czym się różnią:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Ania jest autorką powieści. Swój rękopis wydaje w wydawnictwie, które wykupiło od niej prawa do tekstu i może nimi swobodnie rozporządzać.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>W systemie prawa autorskiego Ania na zawsze uzyskuje status autorki powieści. Nikt nie jest w stanie odebrać jej tego statusu. Nawet jeśli po podpisaniu umowy z wydawnictwem nie może już sama rozporządzać swoim tekstem, bo uzyskało ono monopol na jego wykorzystanie, to wydawnictwo nadal ma obowiązek oznaczać go imieniem i nazwiskiem autorki oraz zachować jego oryginalną treść. Dzięki podpisaniu umowy o przeniesieniu praw autorskim wydawnictwo może dysponować powieścią Ani przez cały czas jej życia i przez 70 lat od daty jej śmierci. Po tym okresie wydawnictwo straci monopol na rozpowszechnianie tego utworu i zarabianie na nim --- odtąd wszyscy mogą korzystać z niego bez przeszkód. Różnice między osobistymi a osobistymi prawami autorskimi pokazuje poniższa tabela;</akap>
+
+
+<tabela ramka="1">
+
+<wiersz><kol>Autorskie prawa osobiste</kol>
+<kol>Autorskie prawa majątkowe</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>bezpośrednio związane z osobą autor</kol>
+<kol>pośrednio związane z osobą autor</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>dotyczą relacji twórcy z utworem</kol>
+<kol>dotyczą dysponowania utworem i zarabiania na jego rozpowszechnianiu lub innej formie wykorzystani</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>umożliwiają rozpoznanie utworu</kol>
+<kol>dają prawo kontroli nad korzystaniem z utworu</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>nieograniczone w czasie</kol>
+<kol>ograniczone w czasie (standardowo trwają przez 70 lat od śmierci autora lub od daty rozpowszechnienia utworu)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>nie można z nich zrezygnować ani nikomu przekazać, zawsze przysługują twórc</kol>
+<kol>mogą być przeniesione przez autora w ramach umowy o przeniesieniu praw lub w ramach spadku, we wskazanych w ustawie przypadkach przysługują innej osobie niż twórca, uprawniony z autorskich praw majątkowych może upoważnić inną osobę do korzystania z nich (licencja)</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+
+<akap>Charakterystykę praw osobistych i majątkowych przedstawiamy w kolejnych rozdziałach.</akap>
+
+
+<naglowek_rozdzial>4. Autorskie prawa osobiste</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Prawa osobiste to bardzo ważna kategoria praw autorskich. Określają one podstawowe zasady wykorzystywania utworów, a przy tym są to prawa wieczne i niezbywalne. Spróbujmy opisać niektóre z nich.</akap>
+
+
+<akap>Każdy twórca ma prawo do <wyroznienie>autorstwa</wyroznienie>, czyli do uznania przez każdego jego relacji z utworem wynikającej z faktu jego stworzenia. Z prawem tym powiązane jest kolejne autorskie prawo osobiste --- <wyroznienie>prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo</wyroznienie>. Bolesław Prus napisał <tytul_dziela>Lalkę</tytul_dziela> ponad 100 lat temu, ale nadal każdy ma obowiązek podpisania tego utworu jego imieniem i nazwiskiem (a właściwie to przyjętym przez niego już na początku pracy dziennikarskiej pseudonimem). Szczególnym przypadkiem naruszeniem prawa do autorstwa jest plagiat: przypisanie sobie autorstwa utworu stworzonego przez kogoś innego. Ale nie tylko o plagiat tu chodzi. Także usunięcie informacji o autorze jest naruszeniem prawa do autorstwa, nawet jeśli nie popełniamy przy tym plagiatu.</akap>
+
+
+<akap>Autor ma prawo do autorstwa swojego utworu, a nie jakiegoś innego. Jeśli tworzymy utwór zależny, to musimy zawsze prawidłowo oznaczyć co pochodzi z utworu oryginalnego, a co jest naszym wkładem.</akap>
+
+
+<akap>Po drugie twórca posiada wyłączne prawo do podjęcia <wyroznienie>decyzji o pierwszym udostępnieniu swojego dzieła publiczności</wyroznienie>. Tylko autor decyduje, czy przechowywane w szufladzie albo na komputerze materiały zostaną pokazane komuś jeszcze, czy rękopis powieści powędruje do wydawnictwa, a nagranie z komórki trafi do internetu. Jeśli ma w głowie pomysł na scenariusz czy melodię piosenki, tylko od niego zależy, czy podzieli się nią z kimś innym. Nie wolno nam rozpowszechniać utworu wbrew woli jego twórcy.</akap>
+
+
+<akap>Autor ma też prawo do <wyroznienie>integralności</wyroznienie> swoich utworów, nawet jeśli prawa majątkowe do nich zostały przekazane komuś innemu lub wygasły. W przypadku utworów z domeny publicznej tego prawa nie można egzekwować, jeśli nie ma już z kim konsultować wprowadzanych zmian (nie ma dostępu do spadkobierców autora).</akap>
+
+<akap>Ochrona praw osobistych nie ma na celu zabezpieczenia majątkowego interesu twórcy, choć korzystanie z nich lub naruszenie może wiązać się z takimi konsekwencjami (np. wypłata zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną zniekształceniem utworu, zapłata wyższego wynagrodzenia z tytułu sporządzenia projektu budynku przez uznanego, a nie początkującego architekta itd.). Celem tej ochrony jest poszanowanie godności osobistej twórcy wyrażającej się w jego intelektualnym związku z dziełem. Chociaż brzmi to dość patetycznie, taka ochrona może mieć zdecydowanie praktyczny wymiar --- widać to szczególnie w przypadku plagiatów, tak częstych dziś w szkołach i na uczelniach.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy jako autor mam prawo do zachowania anonimowości?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Przepisy prawa autorskiego dają taką możliwość. Decyzja o upublicznieniu utworu bez informacji o autorze może generować jednak wiele problemów związanych z jego rozpowszechnianiem i wykorzystaniem.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy mogę sprzedać prawo do bycia oznaczonym jako autor utworu?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>W polskim prawie taki krok nie jest możliwy --- prawa osobiste są niezbywalne. Nawet gdy twórca nie ma nic przeciwko podpisaniu jego utworu przez kogoś innego, to będzie to w świetle polskiego prawa nielegalne. Dlatego w Polsce nie można wykonywać legalnie zawodu ghost writera, choć w praktyce ograniczenie to jest powszechnie ignorowane.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy mogę zgodnie z prawem zlecić napisanie pracy naukowej, którą przedstawię jako własną?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Nie. Autorskie prawa osobiste wymagają podania prawidłowych informacji o autorze, i od tej zasady nie ma wyjątków. Nawet jeśli twórca chce pozostać anonimowy, to my nadal nie mamy prawa do podpisania się pod jego utworem. Przedstawienie się jako autor utworu anonimowego również jest naruszeniem zasady rozpoznania autorstwa.</akap>
+
+</punkt>
+</lista>
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>5. Autorskie prawa majątkowe</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Istotą majątkowych praw autorskich jest przyznanie ich posiadaczowi monopolu na korzystanie z utworów. Monopol ten ma jednak ograniczony zakres. Na przykład, dzięki przepisom o dozwolonym użytku każdy z nas ma prawo w pewnym zakresie korzystać z utworu bez konieczności uzyskania zgody posiadacza praw majątkowych, a pewne wykorzystania zgody takiej wymagają. Czym jest korzystanie z utworu?</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Przeczytanie książki, obejrzenie filmu, wysłuchanie koncertu, odtworzenie plyty itp.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>jest oczywiście korzystaniem z utworu, ale nie podlega kontroli i ograniczeniom ze strony posiadaczy praw majątkowych. Problemy zaczynają się tam, gdzie mamy do czynienia ze zwielokrotnianiem, modyfikacją lub rozpowszechnianiem utworu, czyli w sytuacjach takich jak:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>kserowanie książki, cytowanie, nagrywanie audycji radiowych lub programów telewizyjnych, udostępnienie w internecie filmów czy zdjęć, publikacja tłumaczenia artykułu z prasy zagranicznej czy odtworzenie piosenki w radiu</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Część z tych działań wymaga uzyskania zgody właściciela praw autorskich i wypłaty na jego rzecz odpowiedniego wynagrodzenia, a inne są zawsze legalne. Szczegółowo wyjaśnimy to w kolejnym rozdziale.</akap>
+
+<akap>Autorskich prawa majątkowe są, w przeciwieństwie do praw osobistych, ograniczone w czasie. Po upływie określonego czasu utwory przechodzą na własność całego społeczeństwa --- stają się elementem domeny publicznej (więcej na ten temat w rozdziale 7). Standardowo ochrona autorskich praw majątkowych --- czyli faktyczny monopol na kontrolę nad utworem --- trwa przez 70 lat od daty śmierci twórcy. Jeśli utwór jest anonimowy, okres ochrony liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia. W przypadku utworów audiowizualnych (filmów) okres obowiązywania ochrony liczy się od daty śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej na potrzeby takiego utworu.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Okres ochrony utworu</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>W całej Unii Europejskiej, w tym także w Polsce, jest to 70 lat od śmierci twórcy lub daty upublicznienia utworu.</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Okres po śmierci autora liczony jest od ostatniego dnia roku kalendarzowego. Dlatego dzieła Tadeusza Boya-Żeleńskiego, który zmarł 4 lipca 1941 roku, do domeny publicznej weszły dopiero 1 stycznia 2012 roku. Na całym świecie 1 stycznia obchodzony jest jako Dzień Domeny Publicznej. Więcej informacji na ten temat znaleźć można w rozdziale 7).</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>W przypadku utworów, których twórcami jest wiele osób (np. autorzy słów i muzyki do piosenki), utwór objęty jest monopolem przez 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłego twórcy.</akap>
+
+<akap>Trzeba pamiętać, że oprócz praw majątkowych twórcy istnieją także prawa pokrewne: prawa majątkowe producentów fonogramów/wideogramów, prawa artystów wykonawców czy prawa majątkowe związane z pierwszymi czy krytycznymi wydaniami utworów z domeny publicznej. Obecnie czas ich trwania to 25 do 50 lat od pierwszego rozpowszechnienia.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Wydłużanie czasu ochrony</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Pierwszy akt prawny dotyczący prawa autorskiego uchwalony został w 1710 roku przez parlament Wielkiej Brytanii. Był to ,,<tytul_dziela>Statut Anny</tytul_dziela>" (od imienia królowej Anny Stuart). Sformułowano w nim bardzo ważną zasadę mówiącą, że ochrona prawna utworu powinna obowiązywać tylko przez pewien ograniczony czas. Zapisy statutu mówiły o 14 latach od pierwszej publikacji.</akap>
+
+<akap>W XIX wieku okres ochrony dzieła prawami autorskimi zaczął ulegać kolejnym przedłużeniom. W międzynarodowej Konwencji Berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, którą Polska ratyfikowała w 1928 roku, przyjęto że okres ten musi trwać co najmniej 50 lat po śmierci twórcy. Identyczny okres ochrony pojawia się w międzynarodowym Porozumieniu w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (<slowo_obce>Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights</slowo_obce>, TRIPS) z 1994 roku. Obecnie z reguły nie spotyka się okresu ochrony trwającego krócej niż czas życia autora i 25 lat po jego śmierci.</akap>
+
+<akap>Z biegiem lat presja na przedłużanie monopolu prawnoautorskiego ze strony przemysłu rozrywkowego była coraz większa. Amerykańska regulacja Copyright Term Extension Act z 1998 roku znana jest powszechnie jako ,,prawo Myszki Miki" --- została bowiem uchwalona na skutek bezpośredniej presji korporacji Walt Disney Company na rok przed przejściem postaci Myszki Miki do domeny publicznej. Najdłuższy czas trwania praw wyłącznych posiada Meksyk --- od 2003 roku obowiązuje tam ustawa ustalająca okres monopolu na 100 lat po śmierci twórcy. Oznacza to, że powstające obecnie utwory mogą przejść do domeny publicznej w Meksyku nawet po ponad 150 latach od chwili powstania.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Jestem muzykiem i nie chcę, żeby moje nagrania były chronione przez tak restrykcyjne zasady, bo i tak wszyscy wymieniają się moimi piosenkami w Internecie. Co mogę zrobić?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Formą obejścia rygorystycznych zasad ochrony utworu, trwających faktycznie aż do 70 lat od śmierci twórcy, jest stosowanie wolnych licencji. O licencjach piszemy w rozdziale 15 i rozdziałach następnych.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu. Trwają one przecież nie tylko przez całe życie autora (twórcy), ale także przez 70 lat od jego śmierci --- w tym czasie korzystają z nich spadkobiercy właściciela autorskich praw majątkowych. Warto zwrócić uwagę, że nie muszą to być spadkobiercy autora, bo nie każdy autor jest posiadaczem tych praw.</akap>
+
+
+</punkt>
+</lista>
+
+
+ <naglowek_rozdzial>6. Własność przedmiotu a prawa autorskie</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Kupując książkę albo płytę często mówimy, że należy ona do nas. Co to jednak tak naprawdę znaczy? Odróżnienie <wyroznienie>nośnika informacji</wyroznienie> od <wyroznienie>informacji</wyroznienie> jako takiej jest kluczowe dla zrozumienia sposobu działania systemu praw autorskich. Przedmiot --- książka, kaseta, płyta --- w naszym przypadku jest tylko nośnikiem informacji. Jednak prawa wyłączne do informacji zazwyczaj posiada ktoś inny. Nasze prawo własności do nośnika jest ograniczone monopolem prawnoautorskim.</akap>
+
+
+<akap>W świecie analogowym najczęściej utożsamiamy informację z jej nośnikiem. Mówiąc ,,książka" mamy na myśli i fizyczny przedmiot stojący na półce, i jej treść. Jednak z punktu widzenia prawa są to dwie różne rzeczy. Ta sama treść może być zapisana na wiele różnych sposobów (np. na twardym dysku komputera). Prawa wyłączne dotyczą treści. Prawo własności dotyczy przedmiotu.</akap>
+
+
+<akap>Większość rzeczy, które moglibyśmy chcieć zrobić z należącą do nas książką-przedmiotem, jest objęta dozwolonym użytkiem, czyli po prostu legalna. Książkę-przedmiot możemy przeczytać, potem pożyczyć znajomemu, a kiedy już nam się znudzi sprzedajemy ją na aukcji internetowej. Przedmiot należy do nas, więc wolno nam nim rozporządzać. Jednak nie znaczy to, że to samo wolno nam zrobić z książką-treścią. Dlatego na przykład nie możemy książki-treści zeskanować i udostępnić w internecie.</akap>
+
+
+<akap>Widać różnicę? Jeśli jeszcze nie, spróbujmy zanalizować sytuację odwrotną: co działoby się, gdyby kupno egzemplarza książki pozwalało nam na dysponowanie jej treścią?</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Producent filmowy kupując egzemplarz jednej z książek J. K. Rowling o Harrym Poterze mógłby na jej podstawie nakręcić film bez pytania się autorki o zdanie i nie płacąc jej ani grosza (bo zapłacił już przecież za książkę).</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>To, że kupujemy książkę czy idziemy na film do kina nie oznacza, że nabywamy prawa do tych utworów. Kupując reprodukcję obrazu Picassa --- a nawet kupując oryginał Picassa! --- stajemy się jedynie właścicielami jakiegoś przedmiotu. Jeśli zatem chcemy rozpowszechniać potem jego kopie musimy nabyć osobno autorskie prawa majątkowe.</akap>
+
+
+<naglowek_rozdzial>7. Domena publiczna</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Pojęcie domeny publicznej (ang. <slowo_obce>public domain</slowo_obce>) zasygnalizowaliśmy już w rozdziale 6 poświęconym autorskim prawom majątkowym. Zasługuje ona jednak na poświęcenie jej osobnego rozdziału.</akap>
+
+
+<akap>Domena publiczna to zasób utworów, które nie są --- z różnych względów --- objęte autorskimi prawami majątkowymi. W domenie publicznej są dzieła, które nigdy nie były objęte autorskim prawem majątkowym oraz te, do których ograniczenia wynikające z tego prawa wygasły:</akap>
+
+
+<tabela ramka="1">
+
+<wiersz><kol>utwory w domenie publicznej nigdy nie objęte autorskim prawem majątkowym</kol>
+<kol>utwory w domenie publicznej, co do których autorskie prawa majątkowe już wygasł</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego</kol>
+<kol>Obrachunki fredrowskie Tadeusza Boy-Żeleńskiego (zm. 1941)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (1997)</kol>
+<kol>Tekst kolędy Bóg się rodzi Franciszka Karpińskiego</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>Dama z gronostajem Leonarda da Vinci (XVI w.)</kol>
+<kol>Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki (zm. w 1893)</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Idea domeny publicznej</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Początków koncepcji domeny publicznej można dopatrywać się w prawie rzymskim, w którym występowała szeroka kategoria <wyroznienie>rzeczy, których nie można posiadać na własność</wyroznienie>, udostępnionych wszystkim obywatelom. W znaczeniu zbliżonym do dzisiejszego pojawiła się już w angielskim Statucie Anny z 1710 roku. Według tego aktu prawnego po 14 latach od publikacji twórcy tracili prawo do dysponowania dziełem i przechodziło ono na własność publiczną.</akap>
+
+
+<akap>Istnienie zasobu twórczości dostępnej dla całej ludzkości bez ograniczeń uważa się za jeden z fundamentów rozwoju kultury. W ,,Manifeście Domeny Publicznej", opublikowanym w 2010 roku przez sieć Communia czytamy, że:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>domena publiczna leży u podstaw naszej świadomości, wyrażonej przez wspólnotę wiedzy i kultury. Jest surowcem, dzięki któremu tworzymy nową wiedzę i dzieła kultury (...) jest niezbędna dla zapewnienia społecznego i ekonomicznego dobrobytu naszych społeczeństw.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Domenę publiczną opisywać można metaforą powszechnego dobra wspólnego, dziedzictwa kulturowego, należących do wszystkich zasobów niematerialnych o podstawowym znaczeniu dla społeczeństwa, tak jak do wszystkich należy język, przestrzeń publiczna czy środowisko naturalne. W artykule opublikowanym w zbiorze <tytul_dziela>Rethinking Copyright: History, Theory, Language</tytul_dziela> (2006) prawniczka Pamela Samuelson nadaje domenie publicznej osiem wartości:</akap>
+
+
+<tabela ramka="1">
+<wiersz><kol>Osiem wartości domeny publicznej (P. Samuelson)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>elementy niezbędne dla tworzenia nowej wiedzy (dane, fakty, pomysły, teorie)</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>dostęp do zasobów dziedzictwa kulturowego, takich jak piśmiennictwo antycznej Grecji czy dzieła Mozarta</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>promowanie edukacji poprzez wymianę informacji, idei i faktów naukowych</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>ciągłe innowacje dzięki wygaśnięciu patentów i ochrony praw autorskich</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>obniżenie kosztów dostępu do informacji bez konieczności ustalania właściciela i płacenia tantiem dzięki wygaśnięciu patentów i ochrony praw autorskich</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>promowanie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego dzięki informacjom i dokonaniom naukowym</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>promowanie demokratycznych procesów i wartości dzięki informacjom, przepisom ustawowym i wykonawczym oraz opiniom prawniczym</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>umożliwianie twórczego i konkurencyjnego naśladownictwa, dzięki wygaśnięciu patentów i ochrony praw autorskich oraz publicznemu ujawnianiu technologii, które nie kwalifikują się do ochrony patentowej</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Praktyka domeny publicznej</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Zapisany w idei domeny publicznej brak ograniczeń wynikających z autorskich praw majątkowych oznacza całkowitą dowolność w ich rozpowszechnianiu i adaptacji, na przykład swobodne tworzenie i rozpowszechnianie tłumaczeń czy remiksów. Dzieła będące w domenie publicznej można rozpowszechniać także w celach zarobkowych, przy czym zgodnie z polskim prawem od 5 do 8 proc. wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy takich utworów musi być przekazywane na Fundusz Promocji Twórczości.</akap>
+
+
+<akap>W polskim prawie pojęcie domeny publicznej nie występuje dosłownie. W polskim tłumaczeniu ,,Konwencji berneńskiej" termin <slowo_obce>public domain</slowo_obce> przetłumaczony został błędnie jako ,,publiczna własność państwa".</akap>
+
+
+<akap>Utwory zależne zbudowane w oparciu o oryginały pozostające w domenie publicznej objęte są standardową ochroną prawnoautorską. Dobrym przykładem jest tutaj słynny obraz Marcela Duchampa ,,L.H.O.O.Q." (znany jako ,,Mona Lisa z wąsami") --- o ile Mona Lisa jest bezsprzecznie w domenie publicznej, przeróbka Duchampa wciąż objęta jest autorskim prawem majątkowym, którego ochrona trwać będzie aż do 2039 roku. Na tej samej zasadzie objęte autorskim prawem majątkowym będą wariacje muzyczne oparte o utwory Fryderyka Chopina czy obrazy przedstawiające zabytki Krakowa.</akap>
+
+
+<akap>Mimo tego, że pojęcie domeny publicznej ani razu nie zostało przytoczone w treści ustawy o prawie autorskim, idea dostępnych dla wszystkich, wspólnych zasobów kultury zaczyna zakorzeniać się w świadomości społecznej. Dużą rolę pełni w tym Internet, który dla wielu osób jest bezpośrednim doświadczeniem potencjału domeny publicznej --- dzięki internetowi możemy swobodnie kopiować i wykorzystywać dzieła klasyków kultury, do niedawna pilnie strzeżone w murach muzeów i bibliotek. To, że pojęcie domeny publicznej nie pojawia się wprost w polskim prawie nie oznacza, że ona nie istnieje. Popularyzacją idei domeny publicznej zajmują się m.in. organizacje pozarządowe skupione w Koalicji Otwartej Edukacji (KOED).</akap>
+
+
+<akap>Każdego roku 1 stycznia obchodzimy Dzień Domeny Publicznej --- termin jest nieprzypadkowy, bowiem prawa autorskie wygasają wraz z końcem roku kalendarzowego. Pierwsze w Polsce obchody Dnia Domeny Publicznej zorganizowała Fundacja Nowoczesna Polska w 2007 roku. Podczas obchodów w 2012 roku świętowano przejście do domeny publicznej dzieł m.in. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Jamesa Joyce'a, Ignacego Paderewskiego i Virginii Woolf.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt>
+<akap><wyroznienie>Czy w polskim systemie praw autorskiego istnieje jakikolwiek sposób na przeniesienie utworu do domeny publicznej przed upływem okresu ochrony?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Nie, nie ma takiej możliwości. Jedyną możliwością na udzielenie zgody na dowolne wykorzystanie dzieła jest udzielenie wolnej licencji.</akap></punkt>
+
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Jak w prosty sposób obliczyć, kiedy dany utwór przejdzie do domeny publicznej (kiedy wygasną do niego autorskie prawa majątkowe)?</wyroznienie></akap>
+
+
+<akap>Dobrym narzędziem ułatwiającym sprawdzenie statusu interesującego nas utworu jest Kalkulator Domeny Publicznej, dostępny na stronie <www>domena.koed.org.pl</www>. Do skorzystania z kalkulatora konieczna jest wiedza o dacie śmierci autora lub dacie rozpowszechnienia utworu. Ponieważ jednak okres 70 lat liczy się od różnych dat, w zależności od różnych okoliczności, w konkretnych przypadkach może istnieć konieczność dysponowania szerszą wiedzą o wszystkich tych okolicznościach.</akap></punkt>
+
+</lista>
+
+
+<naglowek_rozdzial>8. Utwory osierocone</naglowek_rozdzial>
+<akap>Kiedy omawialiśmy autorskie prawa majątkowe zwracaliśmy uwagę na to, że nakładają one określone obowiązki na osoby czy instytucje, które chcą skorzystać z chronionych nimi utworów. Monopol przyznany przez państwo podmiotom praw autorskich wymaga, aby uzyskać od nich zgodę na rozpowszechnianie ich utworów czy tworzenie na ich bazie utworów zależnych. Duże kłopoty pojawiają się jednak wtedy, kiedy chcąc skorzystać z chronionego utworu nie możemy skontaktować się z właścicielem praw do niego. Kontakt i uzyskanie odpowiedniej zgody nie jest możliwe choćby i dlatego, że właściciele praw autorskich są po prostu nieznani. Po kilkudziesięciu latach od śmierci twórcy bywa czasem niemożliwe ustalenie jego autorstwa lub nawet rocznej daty zgonu. Ponieważ autorskie prawa majątkowe są dziedziczone, dodatkowym wyzwaniem bywa prawidłowe także ustalenie spadkobierców. W takim przypadku mamy do czynienia z utworami osieroconymi (ang. <slowo_obce>orphan works</slowo_obce>).</akap>
+
+<akap>Status utworów osieroconych w polskim prawie jest nieuregulowany --- samo pojęcie nie pojawia się w ustawie. <wyroznienie>Osierocenie</wyroznienie> uniemożliwia legalne korzystanie z wielu utworów --- trudno się na to zdecydować w perspektywie potencjalnych roszczeń ze strony podmiotów praw autorskich:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Filmoteka Narodowa stwierdziła w swoim stanowisku, że do czasu uregulowania stanu prawnego tzw. ,,dzieł osieroconych" w swoich zbiorach nie będzie udostępniała ich chętnym właśnie ze względu na ryzyko niespodziewanych roszczeń</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Wielkie kłopoty z utworami osieroconymi mają także polskie biblioteki cyfrowe. Posiadając je w swoich zbiorach w formie fizycznych egzemplarzy wciąż nie mogą udostępniać ich online. Postawy bibliotek nie zmienia nawet to, że dominująca większość tych utworów (książek, czasopism, albumów itp.) nie jest dziś już źródłem jakiegokolwiek zysku i nie ma znaczenia komercyjnego (często nie jest w ogóle dostępna na rynku komercyjnym).</akap>
+
+
+<akap>Problem dzieł osieroconych ma charakter międzynarodowy --- w przypadku niektórych kategorii utworów (filmy czy muzyka) odsetek utworów o takim nieznanym statusie jest bardzo wysoki. Dotyczy to szczególnie utworów opublikowanych w czasie lub po wielkich konfliktach zbrojnych, podczas których niszczono archiwa, biblioteki i dokumentacje gromadzone w urzędach i firmach, a miliony ludzi traciły swoją oficjalną tożsamość --- przepadały dokumenty osobiste, akta administracyjne, wiele osób zaginęło bez wieści.</akap>
+
+
+<akap>Rozwiązanie problemu dzieł osieroconych wymaga odejścia od przeświadczenia, że ochrona prawa autorskiego obowiązuje w sposób bezwzględny i chronione są przede wszystkim interesy autora i właściciela autorskich praw majątkowych. Interes publiczny wymaga jak najszerszego dostępu do dóbr kultury, bez względu na prawne zawirowania czy jedynie wirtualne korzyści dla domniemanych posiadaczy praw autorskich. Problem ten pozostaje nierozstrzygnięty i znacząco utrudnia pracę bibliotek i archiwów cyfrowych --- nawet przy zachowaniu szczególnej staranności ustalenie autorstwa (a tym samym zakresu ochrony prawa autorskich) może nie być możliwe.</akap>
+
+
+<akap>Unia Europejska przyjęła niedawno dyrektywę, która ma na celu ułatwienie bibliotekom i archiwom udostępnianie w Internecie utworów osieroconych. Póki co niektóre instytucje GLAM (<wyroznienie>Galleries, Libraries, Archives & Museums</wyroznienie>) próbują radzić sobie z problemem utworów osieroconych na własną rękę:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Serwis Flickr w ramach projektu Flickr Commons zachęca instytucje GLAM do publikacji utworów osieroconych z informacją, że ograniczenia wynikające z praw autorskich są nieznane (<slowo_obce>no known copyright restrictions</slowo_obce>). W projekcie tym bierze udział m.in. biblioteka Kongresu.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Zastanawiając się nad skorzystaniem z utworu osieroconego warto zawsze zastanowić się, jakie jest realne ryzyko ewentualnych roszczeń ze strony właściciela praw autorskich. Jeśli jest nieznany i nie ma większych szans na to, żeby został ostatecznie zidentyfikowany, można zaryzykować. Na tej zasadzie utwory osierocone z archiwów i bibliotek z całego świata publikowane są w projekcie Flickr Commons.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy formą zapezpieczenia się przed ewentualnymi konsekwencjami publikacji utworów osieroconych jest poinformowanie ewentualnych właścicieli praw autorskich o tym, że mogą zgłosić swoje prawa do nich. Można to zrobić np. w formie informacji na stronie WWW, na której publikowane są takie materiały...</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Jest to na pewno sposób na pokazanie woli dotarcia do właściciela praw autorskich, z formalnego punktu widzenia nie sprawia to jednak, że upublicznienie utworu osieroconego staje się legalne. Tylko właściciel autorskich praw majątkowych może zezwolić na wykorzystanie utworu.</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>9. Dozwolony użytek prywatny</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Autorskie prawa majątkowe ograniczają naszą swobodę korzystania z utworu. Na szczęście w prawie autorskim znajdują się przepisy pozwalające na korzystanie z utworów na różne sposoby bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionych osób (właścicieli praw majątkowych), choć obwarowane jest to szeregiem ograniczeń. Te swobody użytkowników nazywamy <wyroznienie>dozwolonym użytkiem</wyroznienie>. Uzyskujemy je bez względu na wolę uprawnionych, ponieważ takie ograniczenie monopolu autorskiego zapisane jest bezpośrednio w ustawie. Dozwolony użytek dzieli się na dozwolony użytek prywatny i publiczny.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Formy dozwolonego użytku</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Dozwolony użytek osobisty pozwala każdemu korzystać na własne potrzeby z rozpowszechnionego już chronionego utworu. Rozciąga się on także na osoby pozostające z nami w relacjach rodzinnych i towarzyskich. Przykłady dozwolonego użytku osobistego ilustruje poniższa tabelka:</akap>
+
+<tabelka ramka="1">
+<wiersz><kol>Przykłady dozwolonego użytku osobistego</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Pobranie pliku z muzyką ze strony WWW</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Pożyczenie książki znajomemu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Skserowanie książki na potrzeby własne bądź znajomych</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Wykonanie kopii płyty CD do samochodu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Puszczanie muzyki na urodzinach</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Odwiedzenie strony WWW</kol></wiersz>
+</tabelka>
+
+<akap>Jak widać, dozwolony użytek osobisty działa bez względu na formę (postać) utworu: nieważne jest, czy mamy do czynienia z fizycznym egzemplarzem (książka, płyta) czy z plikiem cyfrowym. Istotnym ograniczeniem dozwolonego użytku osobistego jest zawężenie jego zasięgu do nas samych oraz bliskiego kręgu znanych nam osób.</akap>
+
+
+<akap>Spróbujmy zanalizować taki przykład:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Jakub kupił audiobooka --- adaptację ulubionej książki --- w jednej z internetowych księgarni. Ponieważ nagranie bardzo mu się się podobało zrecenzował je na swoim blogu i wszystkim chętnym udostępnił pliki z nagraniami.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Działania Jakuba wykraczają poza dozwolony użytek prywatny. Bez problemu mógłby wysłać pliki audiobooka do swoich dobrych znajomych emailem. Może także skopiować je na płytę CD do odsłuchania w samochodzie. Może także skopiować je na pamięci USB, które da w prezencie gwiazdkowym wszystkim swoim krewnym. Jednak udostępnienie utworów wszystkim użytkownikom internetu wykracza poza zakres dozwolonego użytku osobistego.</akap>
+
+
+
+
+<akap>W wielu kampaniach medialnych organizowanych przez instytucje publiczne czy producentów filmowych lub muzycznych, skierowanych przeciwko ściąganiu plików z internetu, brakuje często informacji o podstawowych prawach, jakie mamy dzięki istniejącym w ustawie o prawie autorskim zapisom o dozwolonym użytku prywatnym. Warto mieć świadomość że nie zawsze to, co w mediach określane jest jako nielegalne, rzeczywiście łamie zasady prawa.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy dozwolony użytek obejmuje też utwory z domeny publicznej?</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Nie. Utwory, co do których wygasła ochrona autorskich praw majątkowych mogą być swobodnie wykorzystywane --- nie ma tu ograniczenia do kręgu znajomych nam osób.</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy w ramach dozwolonego użytku mogę ściągnąć z internetu program komputerowy?</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Nie. W ustawie o prawie autorskim znajduje się wyraźne wyłączenie dozwolonego użytku prywatnego w stosunku do programów komputerowych. Ściąganie z internetu programów komputerowych możliwe jest tylko wtedy, gdy zostały one tam umieszczone do pobrania przez samych uprawnionych (twórców, producentów, oficjalnych dystrybutorów itp.) lub za ich zgodą (np. wolne oprogramowanie, ale też oprogramowanie freeware czy shareware).</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Korzystam z torrentów i w ten sposób ściągam muzykę. Czy działam legalnie?</wyroznienie></akap>
+
+<akap>Nie, ponieważ korzystanie z sieci torrent wymaga --- przy pobieraniu --- równoczesne udostępnianie plików. O ile pobieranie plików mieści się w granicach dozwolonego użytku, to ich publiczne rozpowszechnianie już nie.</akap>
+</punkt></lista>
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>10. Dozwolony użytek publiczny</naglowek_rozdzial>
+
+
+<akap>Dozwolony użytek może mieć także charakter publiczny. O ile dozwolony użytek prywatny (osobisty) ograniczał się jedynie do kręgu osób pozostających w relacjach towarzyskich czy rodzinnych, dozwolony użytek publiczny zezwala na nieodpłatne (co do zasady) korzystanie z już rozpowszechnionego utworu na różne sposoby, które powodują udostępnienie go nieograniczonej publiczności. Przykłady dozwolonego użytku publicznego pokazuje poniższa tabela:</akap>
+
+
+
+<tabelka ramka="1">
+<wiersz><kol>Przykłady dozwolonego użytku publicznego</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Biblioteka wypożyczająca książki</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Przytoczenie fragmentu cudzej książki we własnym utworze np. w celu wyjaśnienia poruszonej kwestii (cytat)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Wyświetlenie ekranizacji lektury szkolnej na lekcji języka polskiego poświęconej tej lekturze</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Publiczne wykonanie wiersza współczesnego poety podczas szkolnej akademii</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Wykonanie i rozpowszechnienie w internecie fotografii pomnika wystawionego na stałe w miejscu publicznym</kol></wiersz></tabelka>
+
+<akap>Zasady dozwolonego użytku publicznego są nieco bardziej skomplikowane od zasad dozwolonego użytku osobistego. Postaramy się poniżej przedstawić najważniejsze z nich.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Cytat</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Przepis o dozwolonym cytacie stanowi, że wolno nam przytaczać fragmenty utworów w ramach osobiście tworzonego dzieła. Jeśli mamy do czynienia z drobnym utworem (np. krótkim wierszem) możemy nawet przytoczyć go w całości. Dłuższe utwory można cytować tylko we fragmentach. Niestety, prawo nie daje nam definicji ,,drobnego utworu".</akap>
+
+
+<akap>Cytowanie poddane jest pewnym ograniczeniom. Możemy we własnej pracy przytoczyć całość bądź fragment innego dzieła (wszystko jedno, czy jest to tekst, zdjęcie czy film), ale tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do <wyroznienie>wyjaśnienia jakiegoś problemu, w związku z analizą krytyczną dzieła albo w celu edukacyjnym</wyroznienie>.</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>W literaturoznawczej książce naukowej autor przytacza obszerne fragmenty współczesnej prozy w celu ilustracji stawianych przez siebie tez.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Przepisy ustawy mówią jeszcze o tym, że stosowanie cytatu może wynikać z praw gatunku twórczości:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>W wierszu opublikowanym w czasopiśmie literackim pojawiają się fragmenty wierszy innych poetów</akap></dlugi_cytat>
+
+
+
+
+<akap>Wiele gatunków twórczości opiera się na wykorzystaniu cudzych utworów --- w formie pośredniego bądź bezpośredniego nawiązania. Istotą parodii, pastiszu czy karykatury jest odwołanie się do znanych już odbiorcy cudzych utworów. Takie formy twórczości co do zasady mogą posługiwać się cytatem.</akap>
+
+
+<akap>Ważne jest, żeby cytat był odpowiednio oznaczony. Stosowanie go wymaga czytelnego oznaczenia, że korzysta się z cudzego utworu. Dlatego posługując się cytatem informujemy zawsze o <wyroznienie>autorze</wyroznienie> oraz <wyroznienie>źródle</wyroznienie> cytowanego fragmentu. Jeśli jego autor nie jest znany, należy również o tym poinformować. Brak takiej informacji oznacza plagiat. Źródło należy oznaczyć w sposób, który umożliwi jednoznaczną identyfikację utwory, z którego skorzystaliśmy. W przypadku publikacji naukowych jest to zazwyczaj pełen adres bibliograficzny, ale dla innych publikacji zazwyczaj wystarczy podać tytuł utworu lub link do strony internetowej.</akap>
+
+
+<akap>Cytaty stosować można nie tylko w utworach istniejących w postaci tekstowej oraz nie tylko w celach naukowych. Dla przykładu, są one jednym z najważniejszych elementów wariacji jako gatunku muzycznego. Muzyk sięga po fragmenty innych utworów, którymi wzbogaca własną kompozycję. Także remiks jako gatunek budowany jest na cytatach. Cytaty mogą pojawiać się także w filmach:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>W narrację filmu dokumentalnego poświęconego historii polskiego kina włączono krótkie fragmenty ,,Człowieka z marmuru" Andrzeja Wajdy, komentowane bezpośrednio przez lektora.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Istnieje nawet specjalny gatunek twórczości filmowej ,,<slowo_obce>found footage</slowo_obce>" polegający na tworzeniu filmów bez użycia kamery --- wyłącznie z fragmentów innych produkcji, amatorskich lub archiwalnych nagrań itp. Niestety, ponieważ granice dozwolonego użytku nie są określone w sposób jednoznaczny, bardzo często trudno jest samodzielnie stwierdzić, czy nie naruszamy przypadkiem prawa. Ten brak jasności przepisów szczególnie dotkliwy jest np. w przypadku filmów dokumentalnych, ponieważ bardzo często producenci nie chcąc wikłać się w procesy sądowe poszukują zgody twórców i innych uprawnionych także w przypadkach, w których przesłanki dozwolonego cytowania mogłyby zostać uznane za spełnione.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Biblioteki, archiwa i szkoły</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Biblioteki, archiwa i szkoły zostały w specjalny sposób potraktowane przez twórców systemu prawa autorskiego. W odróżnieniu od innych organizacji czy osób fizycznych mają one prawo --- w ramach dozwolonego użytku publicznego --- nieodpłatnie udostępniać egzemplarze rozpowszechnionych, chronionych utworów. Co więcej, mają prawo wykonywać również kopie egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, jeśli celem jest uzupełnienie czy ochrona własnych zbiorów. Dzięki temu np.:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Biblioteki uczelniane mogą digitalizować współczesne podręczniki akademickie i udostępniać je w ramach wewnętrznej sieci bibliotecznej.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Biblioteka wypożycza książkę z innej instytucji, sporządza jej kopię i udostępnia w ramach standardowych wypożyczeń.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Chociaż utwory objęte autorskim prawem majątkowym nie mogą być przez bibliotekę publikowane w otwartym internecie, specjalny przepis w ustawie o prawie autorskim umożliwia bibliotece rozpowszechnianie ich za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych instytucji. Cele takiego rozpowszechniania muszą być jednak ,,badawcze" lub ,,poznawcze", co powoduje wątpliwości w jaki sposób i jakie utwory można tak udostępniać (np. czy zapis ten dotyczy publikacji o charakterze rozrywkowym).</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Działalność naukowa i dydaktyczna</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>W ramach dozwolonego użytku publicznego instytucje naukowe i oświatowe mogą korzystać z już rozpowszechnionych utworów w celach dydaktycznych i do prowadzenia własnych badań. Zasada ta dotyczy także utworów, co których dostęp uzyskano przez internet:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Nauczyciel chce prowadzić lekcję dotyczącą historii PRL. W ramach zajęć wykorzysta objęte prawami wyłącznymi fotografie oraz kroniki filmowe, dostępne w internecie oraz na płytach CD dołączanych do tygodników.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Na tej samej zasadzie nauczyciel może na lekcji wyświetlić pełną wersję filmu, o ile tylko widzami będą uczniowie bezpośrednio zaangażowani w lekcję, a projekcja służyć będzie celom dydaktycznym.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Prawo przedruku</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Ta zasada dozwolonego użytku publicznego dotyczy prasy, radia, telewizji i pozwala na dalsze rozpowszechnianie opublikowanych już materiałów takich jak: sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. Prawo przedruku pozwala też na publikowanie treści mów wygłoszonych na publicznych zebraniach i rozprawach oraz krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów. Przepisy ustawy wymieniają dokładnie warunki, na których skorzystać można z prawa do przedruku - w niektórych przypadkach oznacza to np. konieczność zapłaty wynagrodzenia, w innych twórcy mogą np. zablokować możliwość republikacji. Istnieją także kontrowersje dotyczące tego, czy prawo przedruku dotyczy także mediów internetowych (czy mogą być one traktowane jak prasa).</akap>
+
+
+<akap>Warto zwrócić uwagę, że prawo przedruku dotyczy utworów dokumentujących lub odnoszących się do wydarzeń aktualnych, które są akurat obiektem publicznego zainteresowania. Trudno więc oczekiwać, że ta zasada dozwolonego użytku pozwolinp. na republikowanie tekstów naukowych. Trudno w kilku zdaniach opisać wszystkie elementy prawa przedruku --- przed skorzystaniem z tej formy dozwolonego użytku na pewno warto poznać ją głębiej.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Architektura, pomniki i wystawy</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>Nie możemy zapominać, że utwory to nie tylko kompozycje muzyczne, teksty dziennikarskie czy literackie, fotografie i filmy. Ochroną prawa autorskiego objęte są także pomniki, rzeźby, architektura. Są one stałym elementem przestrzeni miejskiej. Zrobienie i umieszczenie online zdjęcia współczesnej rzeźby obecnej stale w publicznie dostępnym miejscu (na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach) jest formą korzystania z takiego utworu. Dozwolony użytek pozwala nam rozpowszechniać wizerunki takich obiektów bez pytania o zgodę twórców i wypłacania im wynagrodzenia. Możemy to robić nawet w celach komercyjnych. Nie możemy jednak kopiować rzeźb czy pomników do tego samego użytku, czyli np. w celu umieszczenia tych kopii w innym miejscu (na przykład we własnym ogródku). Takie działanie wymaga już zgody uprawnionego.</akap>
+
+
+<akap>Sprawa komplikuje się w przypadku muzeów czy galerii. Tutaj prawo do rozpowszechniania fotografii czy reprodukcji obiektów ograniczone jest jedynie do katalogów czy publikacji (folderów, ulotek, plakatów) przygotowanych z myślą o promocji tych utworów. Można też rozpowszechniać takie utwory w mediach, jednak jedynie w celach informacyjnych</akap>
+
+<akap>Oczywiście jeśli fotografowane obiekty są w domenie publicznej, nie ma problemu z rozpowszechnianiem ich wizerunków. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że nawet jeśli nie poszczególne obiekty (np. średniowieczne miniatury), to sam układ ekspozycji oraz opis pokazywanych w jej ramach elementów może mieć charakter twórczy i podlegać ochronie prawa autorskiego.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Dla osób niepełnosprawnych</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<akap>W ramach dozwolonego użytku publicznego można sporządzać i rozpowszechniać kopie oraz adaptacje utworów w celu ułatwienia czy umożliwienia osobom niepełnosprawnym zapoznania się z nimi. Działanie takie nie może mieć zarobkowego charakteru i wynikać musi wprost z określonej niepełnosprawności:</akap>
+
+
+<dlugi_cytat><akap>Dozwolony użytek publiczny pozwala legalnie przygotować audiobookową adaptację powieści dla osób niewidomych i niedowidzących.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Dozwolony użytek publiczny jest dość obszerną kategorią w ramach systemu prawa autorskiego, dlatego zdecydowaliśmy się przedstawić tylko niektóre, najważniejsze naszym zdaniem jego elementy.</akap>
+
+
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy w ogóle mogę fotografować w muzeach?</wyroznienie></akap>
+<akap>Decyzją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zakaz fotografowania w muzeach wpisany do regulaminów tych instytucji jest nieważny. Muzea mogą jednak zakazywać używania lampy błyskowej, która może mieć negatywny wpływ na prezentowane w ramach ekspozycji obiekty. Prawo do fotografowania utworu nie oznacza jednak automatycznego prawa do rozpowszechniania takiej fotografii. Można bez ograniczeń rozpowszechniać własne fotografie utworów z domeny publicznej, ale w przypadku fotografii utworów chronionych należy albo uzyskać zgodę uprawnionych do tych utworów, albo ograniczyć korzystanie do wąskiego zakresu określonego przepisu o dozwolonym użytku.</akap>
+</punkt></lista>
+
+
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>11. Utwory zależne</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>W jednym z pierwszych rozdziałów pisaliśmy o pojęciu utworu, który ma podstawowe znaczenie dla rozumienia zasad działania prawa autorskiego. Opisaliśmy tam w kilku zdaniach podział na utwory pierwotne i zależne. Przypomnijmy:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Utworem pierwotnym jest np. anglojęzyczny oryginał <tytul_dziela>Władcy Pierścieni</tytul_dziela> J.R.R. Tolkiena. Utworem zależnym jest polskie tłumaczenie tej powieści, którego rozpowszechnianie wymaga zgody właścicieli praw autorskich do utworu pierwotnego.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Oczywiście utwory zależne to nie tylko tłumaczenia ważnych dzieł kultury. Skoro każdy z nas jest twórcą, każdy też może tworzyć utwory zależne. Na przykład w taki sposób:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Asia uczy się angielskiego i lubi oglądać filmy dokumentalne. Łączy te dwie aktywności przygotowując polskie napisy do filmów dostępnych na YouTube.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Asia tworzy i rozpowszechnia utwory zależne, na co powinna uzyskać zezwolenie ze strony właścicieli praw autorskich do tłumaczonego materiału.</akap>
+
+<akap>System utworów zależnych może być bardzo skomplikowany --- na bazie istniejących już utworów zależnych powstają przecież kolejne. Zobaczmy, ile utworów zależnych może powstać na bazie tylko jednej książki:</akap>
+
+<tabela>
+<wiersz><kol>Oryginał książki w języku angielskim</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Scenariusz filmowy w języku angielskim na bazie książki</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Polskie tłumaczenie listy dialogowej w wydaniu DVD filmu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Komiks na bazie polskiego tłumaczenia listy dialogowej i fotosów z filmu</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<tabela>
+<wiersz><kol>Oryginał książki w języku angielskim</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Scenariusz filmowy w języku angielskim na bazie książki</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Gra komputerowa z listą dialogową na bazie scenariusza filmu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Tłumaczenie listy dialogowej gry</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>Na każdym etapie tego procesu twórcy opracowania, przeróbki czy adaptacji uzyskać muszą odpowiednią zgodę na rozpowszechnianie utworów zależnych ze strony uprawnionego do oryginalnego utworu (utworów):</akap>
+
+<akap>Dobrym przykładem problemów z utworami zależnymi jest próba stworzenia podręcznika pokazującego najważniejsze kierunki sztuki współczesnej, ilustrowanego odpowiednimi reprodukcjami i fragmentami recenzji krytycznych. Aby opublikować książkę jej wydawca musi pozyskać odpowiednie zgody. Nie jest to prosty proces: musi przede wszystkim ustalić, kto ma prawo udzielenia zgody na umieszczenie reprodukcji czy tekstu w albumie, następnie zdobyć zgodę oraz ustalić i wypłacić wynagrodzenie. W przypadku kilkudziesięciu czy kilkuset utworów jest to spore wyzwanie.</akap>
+
+<naglowek_rozdzial>12. Organizacje Zbiorowego Zarządzania</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Niektóre formy działalności siłą rzeczy oznaczają konieczność zarządzania prawami do setek i tysięcy utworów --- na przykład taki problem ma każda stacja radiowa. Sposobem rozwiązania tego problemu są Organizacje Zbiorowego Zarządzania (OZZ), które zajmują się głównie udzielaniem zezwoleń na wykorzystanie utworów niejako hurtem. Podstawą działania OZZ jest albo ustawa (w niektórych przypadkach przepisy nakazują korzystać z utworów za pośrednictwem OZZ), albo umowa (twórcy podpisując z OZZ umowy przekazują im część praw do zarządzania własnymi utworami i zgadzają się też, że to za pośrednictwem OZZ otrzymywać będą wynagrodzenie za wykorzystanie swojej twórczości) albo działanie bezumowne (tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, podejmowane w przeświadczeniu, że nieuchwytny twórca chciałby pobierać wynagrodzenie za swoje utwory wg stawek OZZ, a nie np. zezwolić na ich nieodpłatne wykorzystanie bądź w ogóle zakazać określonego wykorzystania).</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Stacja radiowa puszcza w ciągu doby setki piosenek objętych autorskim prawem majątkowym. Rozliczanie takiego korzystania z utworów bezpośrednio z każdym z twórców nie jest łatwe. Internet pozwala co prawda rezygnować z pośredników, ale prawo autorskie wciąż zobowiązuje nadawców do uzyskiwania zezwoleń przez OZZ (chyba że uzyskają od twórcy pisemne zrzeczenie się tego pośrednictwa). Zapisany w ustawie wymóg umowy w formie pisemnej faktycznie uniemożliwia skuteczne wykorzystywanie internetowych systemów rozliczeń.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>OZZ w Polsce to m.in. Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP), Związek Artystów Scen Polskich (ZASP), Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP), Związek Producentów Audio-Video (ZPAV) czy Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. W sumie jest to kilkanaście różnych Organizacji Zbiorowego Zarządzania, które reprezentują różnych uprawnionych i mają różny zakres działania. Na przykład Stowarzyszenie Kopipol pobiera opłaty od producentów papieru, czystych płyt CD, twardych dysków i innych nośników informacji --- bo być może na części z nich będą zapisane utwory objęte monopolem prawnoautorskim.</akap>
+
+<akap>Niestety, opłacenie jednej organizacji zbiorowego zarządzania nie oznacza, że wypełniliśmy wszystkie obowiązki. Na przykład posiadając zakład fryzjerski, w którym puszczamy klientom muzykę z płyt, jesteśmy zobowiązani osobno do opłat na rzecz twórców utworów, osobno na rzecz producentów --- i tak dalej. To oznacza, że możemy spodziewać się wizyt inspektorów wielu różnych OZZ, i każda nałoży na nas swoje opłaty.</akap>
+
+<akap>Warto pamiętać, że płacenie OZZ z tytułu wykorzystania utworów poza zakresem dozwolonego użytku nie jest konieczne, jeśli korzystamy wyłącznie z utworów publikowanych na wolnych licencjach</akap>
+
+
+<naglowek_rozdzial>13. Pola eksploatacji</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Pole eksploatacji to pojęcie wskazujące różne sposoby korzystania z utworów. W czasach mediów analogowych pola eksploatacji dało się dość dobrze zdefiniować: czym innym była publikacja książek, a czym innym spektakl teatralny. Dziś, w czasach komunikacji poprzez media cyfrowe, podział na pola eksploatacji powoli traci sens, ale ciągle jest obecny w prawie. W systemie polskiego prawa autorskiego nie ma pełnego katalogu pól eksploatacji --- w ustawie znaleźć można kilkanaście przykładów: technika drukarska, reprograficzna, zapis magnetycznego, technika cyfrowa, wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie.</akap>
+
+<akap>Szczególnym przykładem pola eksploatacji jest ,,publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym", które w praktyce oznacza wszystkie media cyfrowe, a w szczególności Internet. To bardzo sprytna definicja ujmująca istotę mediów cyfrowych. Media analogowe albo są ograniczone poprzez miejsce (żeby kupić książkę musimy pójść do księgarni), albo poprzez czas (piosenki w radio możemy posłuchać tylko w chwili, gdy jest nadawana). Sieciowe media cyfrowe zapewniają nam swobodę wyboru i czasu, i miejsca korzystania z utworu.</akap>
+
+<akap>Niniejsza tabela pokazuje przykłady zastosowania wybranych pól eksploatacji:</akap>
+
+
+<tabela>
+<wiersz><kol><wyroznienie>pole eksploatacji</wyroznienie></kol><kol><wyroznienie>przykład wykorzystania</wyroznienie></kol></wiersz>
+<wiersz><kol>technika drukarska</kol><kol>wydanie powieść w formie drukowanej książki</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>zapis magnetyczny</kol><kol>utrwalenie filmu na kasetach video</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>dźwiękowy zapis cyfrowy</kol><kol>wydanie powieści w formie audiobooka zapisanego w plikach mp3</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>publiczne wykonanie</kol><kol>zaśpiewanie piosenki podczas koncertu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>publiczne odtwarzanie</kol><kol>odtworzenie piosenki na dyskotece</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym</kol><kol>udostępnienie fotografii cyfrowych w Internecie</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+
+<akap>Świadomość istnienia pól eksploatacji jest bardzo ważna, ponieważ zgodnie z prawem jakakolwiek umowa o wykorzystanie utworu musi być zawarta na określone pola eksploatacji. Nie można po prostu zawrzeć umowy na ,,wszystkie pola eksploatacji" --- trzeba szczegółowo je wymienić. Na dodatek w umowie wypisać można jedynie te pola eksploatacji, które są znane w czasie podpisania umowy. Zapis taki jak ten:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Strona umowy, będąca właścicielem autorskich praw majątkowych, zezwala na wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego, techniką cyfrową oraz wszystkimi innymi dostępnymi i potencjalnymi technikami.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>...nie będzie ważny w zakresie w jakim odnosi się do nieistniejących jeszcze pól eksploatacji. Użycie słowa <wyroznienie>wszystkie</wyroznienie> także jest problematyczne. Brak wyraźnego wymienienia pól eksploatacji powoduje dodatkowe komplikacje przy interpretacji zapisów umowy.</akap>
+
+<akap>W większości przypadków skutecznym rozwiązaniem tego problemu jest wymienienie wszystkich pól eksploatacji wymienionych w ustawie, w tym koniecznie używając formuły ,,<wyroznienie>publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym</wyroznienie>". Trudno bowiem wyobrazić sobie jakieś nowe medium cyfrowe, którego ta definicja nie obejmie.</akap>
+
+<naglowek_rozdzial>14. Przeniesienie praw majątkowych</naglowek_rozdzial>
+<akap>Korzystanie z utworu poza zakresem dozwolonego użytku oznacza wejście w zakres monopolu autorskiego. W prawie autorskim istnieją dwa podstawowe sposoby zrobienia tego w sposób legalny: uzyskanie licencji uprawnionego (umowa licencyjna) lub nabycie od niego autorskich praw majątkowych (umowa o przeniesienie praw). Bardzo często twórcy i przedsiębiorcy nie wiedzą, czym się one od siebie różnią, tymczasem różnice te są bardzo duże.</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Autor powieści podpisał z wydawnictwem umowę o przeniesieniu praw autorskich. Oznacza to, że teraz wydawnictwo, a nie autor posiada wskazane w umowie prawa do tego tekstu.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Umowa o przeniesienie praw majątkowych jest trochę jak umowa na sprzedaż mieszkania. Po jej podpisaniu jedyną osobą uprawnioną do korzystania z utworu staje się nabywca. Pierwotny uprawniony po jej podpisaniu traci wskazane w umowie prawa majątkowe i i nie może z nich korzystać. W praktyce umowa o przeniesienie ma charakter ostateczny i nieodwołalny, choć ustawa pozwala od niej odstąpić w pewnych wyjątkowych przypadkach. Bardzo często umowa o przeniesienie jest pierwszą propozycją, jaką wydawca podsuwa do podpisania twórcy (jest ona zdecydowanie korzystniejsza dla nabywcy i daje mu duże większe bezpieczeństwo korzystania z praw). Z kolei twórcy po podpisaniu takiej umowy często dopiero po jakimś czasie odkrywają, że nie mogą podjąć decyzji o samodzielnym rozpowszechnianiu swoich własnych utworów.</akap>
+
+<akap>Oczywiście, twórca nadal może korzystać z praw osobistych, ponieważ te są niezbywalne. Jednak w praktyce to osoba posiadająca prawa majątkowe kontroluje wykorzystanie utworu.</akap>
+
+<akap>Licencja jest zupełnie innym typem umowy. Umowa licencyjna oznacza udzielenie zgody na wykorzystanie utworu, ale prawa majątkowe nadal pozostają przy licencjodawcy. Dzięki temu może on na przykład umowę licencyjną... wypowiedzieć. Dlatego umowy licencyjne są zawsze bardziej ryzykowne dla licencjobiorców.</akap>
+
+<tabela>
+<wiersz><kol><wyroznienie>umowa o przekazaniu praw</wyroznienie></kol><kol><wyroznienie>umowa licencyjna</wyroznienie></kol></wiersz>
+<wiersz><kol>twórca traci określone prawa majątkowe do swojego utworu (na określonym polu eksploatacji)</kol><kol>upoważnia do korzystania z tych praw na określonym polu eksploatacji</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>strona umowy staje się podmiotem praw</kol><kol>strona umowy jest jedynie upoważniona do korzystania z praw</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>przeniesienie praw na danym polu eksploatacji to akt jednorazowy</kol><kol>można udzielić wielu licencji na danym polu eksploatacji, o ile mają one charakter niewyłączny</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+
+
+<akap>Zarówno umowy licencyjne jak i umowy o przeniesienie praw podpisuje się na konkretne pola eksploatacji.</akap>
+
+<naglowek_rozdzial>15. Licencje</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Pewnie nie zdajecie sobie z tego sprawy, ale z licencji korzystamy codziennie:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Pracując na komputerze z zainstalowanym systemem operacyjnym Windows korzystamy z praw przysługujących nam w ramach licencji, na którą zgodziliśmy się instalując oprogramowanie.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Licencja to po prostu sposób na udzielanie zgody na konkretne wykorzystanie utworu. W odróżnieniu od umowy przeniesienia praw, korzystając z licencji właściciel praw nie traci swoich przywilejów wynikających z autorskiego prawa majątkowego.</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Autor powieści podpisał z wydawnictwem niewyłączną umowę licencyjną. Oznacza to, że wydawnictwo może korzystać z tego tekstu w określony umową sposób i za wynagrodzeniem. Pisarz nie traci swoich praw, a jedynie akceptuje zapisane w umowie działania wydawnictwa.</akap></dlugi_cytat>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>Umowy licencyjne</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Licencjodawca w ramach umowy licencyjnej zezwala licencjobiorcy na korzystanie z utworu. Strony umowy, a często sam licencjodawca jednostronnie określa, kto może z tych praw korzystać i na jakich zasadach. Nigdy jednak nie może udzielić komuś więcej praw niż sam posiada.</akap>
+
+<akap>Umowa licencyjna niewyłączna może mieć dowolną formę, także ustną. Oczywiście, forma usta nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem, ponieważ zawarcie i zakres takiej umowy jest trudne do udowodnienia i wyegzekwowania w przypadku sporu pomiędzy stronami. Natomiast w codziennych sytuacjach, pozbawionych dużego ryzyka, jest ona całkowicie wystarczająca. Przykładem bardzo prostej licencji zawartej ustnie jest poniższa wymiana zdań:</akap>
+
+<dlugi_cytat>
+<akap>--- Mogę wrzucić twoją fotkę na swojego bloga?</akap>
+<akap>--- Jasne.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Dużo bezpieczniejsza jest oczywiście licencja zawarta w formie pisemnej umowy, gdzie strony wspólnie ustalają i spisują zasady.</akap>
+
+<akap>Licencja może mieć charakter <wyroznienie>wyłączny</wyroznienie> lub <wyroznienie>niewyłączny</wyroznienie>. Niewyłączność licencji oznacza, że licencjobiorca nie ma wyłączności na korzystanie z utworu w zakresie opisanym w umowie. Twórca może udzielić wielu licencji niewyłącznych na tym samym polu eksploatacji:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Fotograf przygotował dla lokalnego samorządu zdjęcia zabytków miasteczka, w którym mieszka, na potrzeby strony internetowej urzędu. W umowie licencyjnej z władzami gminy nie znalazło się postanowienie o jej wyłącznym charakterze. Dzięki temu fotograf mógł podpisać kolejną umowę na rozpowszechnianie swoich zdjęć --- tym razem na stronie drużyny harcerskiej.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Jest to standardowy sposób licencjonowania --- zgodnie z przepisami zapisu o niewyłączności licencji nie trzeba nawet wprowadzać do tekstu umowy.</akap>
+
+<akap>Inaczej jest w przypadku licencji wyłącznej --- tutaj konieczne jest wyraźne stwierdzenie faktu takiego licencjonowania. Umowa licencji wyłącznej musi też bezwzględnie mieć formę pisemną, gdyż inaczej jest nieważna. Gdyby fotograf z powyższego przykładu zdecydował się na podpisanie z samorządem umowy na licencję wyłączną, to nie mógłby już udzielić takiej zgody harcerzom.</akap>
+
+<akap>Chociaż standardowa licencja umowna jest bardziej elastyczna niż umowa o przeniesienie praw, to ma swoje wady. Wciąż konieczne jest nawiązanie kontaktu między właścicielem praw autorskich i osobą, przedsiębiorstwem lub instytucją chcącą skorzystać z utworu. Czasochłonne może być też ustalenie warunków umowy i zredagowanie jej treści. To wszystko komplikuje korzystanie z utworu:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Ania chciała przygotować artykuł na temat sytuacji kobiet w krajach islamskich. Ilustracją tekstu miało być zdjęcie z jednego z protestów w Jemenie, które Ania znalazła przez Google Image Search na jednym z lokalnych blogów. Niestety, kilkukrotne próby mailowego skontaktowania się z jego autorem z prośbą o licencję nie przyniosły rezultatu i ostatecznie artykuł pozostał bez ilustracji.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Na szczęście umowy licencyjne nie zawsze muszą funkcjonować według tego modelu. <wyroznienie>Wolne licencje</wyroznienie> są licencjami udzielanymi z góry: twórca w chwili publikacji decyduje o sposobie licencjonowania i informuje o tym wszystkich potencjalnych licencjobiorców. Gdyby jemeński bloger opublikował swoje zdjęcie na wolnej licencji, Ania mogłaby legalnie wykorzystać je w gazetce szkolnej od razu, bo zgoda autora zdjęć byłaby z góry zapisana już w treści tej licencji.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy mogę stworzyć własną licencję?</wyroznienie></akap>
+<akap>Każdy może stworzyć własną licencję. Należy jednak zadbać, aby jej treść była zgodna z obowiązującym prawem i odpowiednio czytelnie określała prawa i obowiązki licencjobiorcy oraz ograniczenia w korzystaniu z utworu.</akap></punkt>
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy można jeden utwór licencjonować za pomocą wielu licencji wyłącznych?</wyroznienie></akap>
+<akap>Tak, jeden utwór można licencjonować za pomocą wielu licencji wyłącznych. Licencje te dotyczyć muszą jednak różnych pól eksploatacji. W treści licencji obowiązkowo musi znaleźć się także zapis o jej wyłącznym charakterze.</akap></punkt>
+<punkt><akap><wyroznienie>Czego mogą dotyczyć ograniczenia w umowie licencyjnej?</wyroznienie></akap>
+<akap>Ograniczenia korzystania z utworu, opisane w umowie licencyjnej, dotyczyć mogą:</akap>
+<lista typ="punkt">
+<punkt>czasu obowiązywania licencji --- jeśli nie zostanie to wyraźnie określone, licencja jest zawarta na okres 5 lat (udzieloną na okres dłuższy, po upływie tego terminu, uważa się za udzieloną na czas nieokreślony),</punkt>
+<punkt>terytorium --- o ile nie zostanie to wyraźnie oznaczone w treści umowy, licencja jest ważna na terytorium państwa, w którym jest siedziba licencjobiorcy,</punkt>
+<punkt>pól eksploatacji,</punkt>
+<punkt>wyłączności lub niewyłączności licencji,</punkt>
+<punkt>możliwości sublicencjonowania</punkt>
+<punkt>wynagrodzenia dla posiadacza autorskich praw majątkowych, który licencjonuje wykorzystanie utworu.</punkt>
+</lista></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Jak korzystać z licencji, kiedy autorskie prawa majątkowe do utworu posiada kilka osób?</wyroznienie></akap>
+<akap>W takim przypadku osoby te muszą wystąpić wspólnie jako jedna strona umowy. Nie ma żadnych ograniczeń związanych z liczbą podmiotów (osób czy instytucji) mogących stać się licencjonobiorcami.</akap></punkt>
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy każda licencja nakłada na licencjobiorcę obowiązek wypłaty wynagrodzenia posiadaczowi praw autorskich?</wyroznienie></akap>
+<akap>Przepisy prawa autorskiego mówią, że twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Nie jest ono jednak obligatoryjne i zależy od ustaleń między stronami umowy. Jeżeli jednak strony umowy nic na ten temat nie postanowiły, standardowo twórcy należy się wynagrodzenie. Korzystanie z utworów dostępnych na wolnych licencjach jest bezpłatne, ponieważ zapisane w nich jest wyraźne postanowienie o nieodpłatności (,,<slowo_obce>royalty-free</slowo_obce>").</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+<naglowek_rozdzial>16. Wolne licencje</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Szczególnym rodzajem licencji są <wyroznienie>wolne licencje</wyroznienie>. Wolna licencja to taka, która zezwala na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z dzieł w oryginale i w opracowaniu (dopuszczalne są jedynie minimalne ograniczenia tej swobody: klauzule uznania autorstwa i klauzule copyleft, o których piszemy w kolejnym rozdziale). Wolne licencje to takie publiczne umowy licencyjne między twórcą i korzystającymi utworu, które gwarantują korzystającym pełne, niczym nie ograniczone prawo do korzystania z utworu --- w dowolny sposób, wszędzie i zawsze.</akap>
+
+<akap>Autorem koncepcji wolnych licencji jest Richard Stallman. Stallman jako programista zaproponował oryginalny zestaw czterech wolności w odniesieniu do korzystania z programów komputerowych. Jednak zaprojektowane przez niego zasady mają charakter uniwersalny i stosowane mogą być do budowy licencji umożliwiających korzystanie także z innego rodzaju utworów. Wiele razy usiłowano przełożyć Cztery Wolności Stallmana na język kultury --- na nasze potrzeby można to ująć na przykład tak:</akap>
+
+<tabela>
+<wiersz><kol>1. Dostęp</kol><kol>Mam prawo do zapoznania się z utworem (czyli utwór musi być jakoś rozpowszechniony)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>2. Rozpowszechnianie</kol><kol>Mam prawo do swobodnego rozpowszechniania kopii utworu</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>3. Adaptacja</kol><kol>Mam prawo do tworzenia utworów zależnych na własne potrzeby</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>4. Rozpowszechnianie adaptacji</kol><kol>Mam prawo do swobodnego rozpowszechniania utworów zależnych (czyli mam prawo do pomagania innym)</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>Dokumentem definiującym czym jest wolna licencja w odniesieniu do utworów innych niż programy komputerowe jest np. Definicja Wolnych Dóbr Kultury dostępna na stronie <www>http://freedomdefined.org</www>. Co do zasady tylko licencje zgodne z tą defnicją mogą być uznawane za wolne.</akap>
+
+<akap>Utwory objęte wolną licencją nie muszą automatycznie być dostępne za darmo. W języku angielskim słowo <slowo_obce>free</slowo_obce> można rozumieć jako darmowość lub wolność od/do czegoś. Richard Stallman definiując zasady wolnego oprogramowania pisze wprost:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>,,Wolne oprogramowanie" nie oznacza ,,niekomercyjne". Wolny program musi być dostępny do komercyjnego wykorzystywania, komercyjnego rozwijania i komercyjnego rozpowszechniania. Komercyjny rozwój wolnych programów nie jest już niczym niezwykłym; takie wolne komercyjne oprogramowanie jest bardzo ważne. Możliwe, że zapłaciliście za kopie wolnych programów, mogliście też otrzymać je bezpłatnie. Ale bez względu na to, w jaki sposób je otrzymaliście, zawsze macie wolność do kopiowania i modyfikowania programów, a nawet sprzedawania kopii (,,Definicja Wolnego Oprogramowania").</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Szukając informacji o wolnych licencjach trafić możemy na takie pojęcia jak <wyroznienie>otwarte oprogramowanie</wyroznienie> albo <wyroznienie>otwarte zasoby</wyroznienie>. Często w artykułach publicystycznych łączy się cechę wolności (<slowo_obce>free</slowo_obce>) i otwartości (<slowo_obce>open</slowo_obce>). Są to jednak dwie różne filozofie. Filzofia <wyroznienie>otwartości</wyroznienie> zakłada zgodę na różne, czasami daleko idące, ograniczenia praw użytkownika utworu. Filozofia stojąca za wolnymi licencjami stawia wolność na pierwszym miejscu --- i dlatego duży wysiłek włożono w staranne definiowanie praw użytkowników. Niniejszy podręcznik nie jest najlepszym miejscem na pogłębioną analizę tego problemu, warto go jednak dla porządku zasygnalizować.</akap>
+
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy wolne licencje stosować można jedynie do licencjonowania programów komputerowych?</wyroznienie></akap>
+<akap>Stosowanie wolnych licencji to nadawanie licencjobiorcom podstawowych praw do ich wykorzystywania, rozpowszechniania i edytowania. Chociaż projekt Stallmana oryginalnie dotyczył dystrybucji oprogramowania, licencje zbudowane na modelu zaproponowanych przez niego wolności stosowane mogą być do licencjonowania innych utworów, także tych nieposiadających cyfrowej formy (np. drukowanych książek). Więcej na ten temat przeczytać można w kolejnych rozdziałach.</akap></punkt>
+<punkt><akap><wyroznienie>Po co w ogóle stosować jakieś licencje, skoro w internecie wszystko można znaleźć i ściągnąć?</wyroznienie></akap>
+<akap>Wolności te są odbiciem kultury internetu, którego rozwój od początku opierał się na wolnej wymianie informacji. Stosowanie licencji pozwala uporządkować dystrybcję treści, dając ich użytkownikom wiedzę o warunkach, na jakich mogą z niej legalnie skorzystać. Bez zastosowania licencji prawnie obowiązuje ich bardzo restrykcyjne prawo autorskie, nawet jeśli powszechnie nie jest ono respektowane.</akap></punkt>
+<punkt><akap><wyroznienie>Czy program dostępny na wolnej licencji i oryginalnie w internecie można legalnie rozpowszechniać na płytach CD?</wyroznienie></akap>
+<akap>Oczywiście. Wolne licencje dają prawo do swobodnego rozpowszechniania utworu bez względu na formę, jaką może przyjąć (plik w internecie, wydruk, prezentacja na ekranie podczas publicznej imprezy itp.).</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+
+
+<naglowek_rozdzial>17. Ile jest wolnych licencji?</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Pisaliśmy już, że tak naprawdę każdy może stworzyć swoją własną licencję i jeśli jej zasady mieszczą się w systemie prawa autorskiego, będzie ona legalnie obowiązywała. Katalog wolności Stallmana i licencje GNU stały się inspiracją wielu projektów licencyjnych, często dość egzotycznych i... zabawnych. Jedną z takich licencji jest <slowo_obce>Do What The Fuck You Want To Public License</slowo_obce> (WTFPL), która w praktyce przenosi licencjonowane utwory do domeny publicznej za pomocą dość zdecydowanego oświadczenia o prawach licencjonobiorcy:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>You just <slowo_obce>DO WHAT THE FUCK YOU WANT TO</slowo_obce></akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Wobec rzeczywistości prawnej, w której prawo autorskie nadaje status utworu i obejmuje restrykcyjną ochroną nawet rysunki dwuletnich dzieci czy utwory, których autorów najprawdopodobnie nie da się już nigdy ustalić, tego typu licencja nie wygląda specjalnie absurdalnie.</akap>
+
+<akap>Istnieje wiele rodzajów licencji realizujących cztery wolności. Jedną z najstarszych jest bardzo popularna, stworzona przez Richarda Stallmana oraz Ebena Moglena, licencja GNU GPL (GNU General Public License) stosowana w dystrybucji wolnego oprogramowania. Inną taką licencją jest GFDL (GNU Free Documentation License). Jednak w praktyce ich konstrukcja bardzo utrudniała licencjonowanie treści takich jak fotografia czy nagrania.</akap>
+
+<akap>Dlatego obecnie powszechnie rekomenduje się korzystanie z dwóch najpopularniejszych wolnych licencji: CC BY (Creative Commons Uznanie Autorstwa) i CC BY-SA (Creative Commons Uznanie Autorstwa-Na Tych Samych Warunkach). Obydwie te licencje są zgodne z Definicją Wolnych Dóbr Kultury i gwarantują komplet praw ich użytkownikom. O drobnej różnicy pomiędzy nimi przeczytać można w kolejnym rozdziale.</akap>
+
+<akap>Oparcie się na popularnych, zgodnych z definicjami licencjach, ma tę zaletę, że umożliwia swobodne korzystanie z milionów już opublikowanych na tych zasadach utworów i --- co w wielu przypadkach jest niezmiernie ważne --- swobodne łączenie ich ze sobą. Największym projektem korzystającym z wolnej licencji CC BY-SA jest inicjatywa, którą z pewnością wszyscy dobrze znają --- Wikipedia, internetowa encyklopedia tworzona przez miliony ludzi na całym świecie.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+
+<lista typ="num">
+<punkt>
+<akap><wyroznienie>Po co w ogóle standaryzować wolne licencje?</wyroznienie></akap>
+<akap>Na pierwszy rzut oka projekty takie jak Definicja Wolnych Dóbr Kultury nie mają większego znaczenia dla tych, którzy po prostu chcieliby swobodnie korzystać z zasobów Internetu. Pełnią one jednak istotną rolę, ponieważ starannie definiując niezbędne prawa użytkowników pozwalają na stworzenie mechanizmów standaryzacyjnych dla różnych typów wolnych licencji i zapewniają ich minimalną zgodność. Dzięki temu można korzystać z utworów opublikowanych na różnych wolnych licencjach mając za każdym razem pewność, że nasze prawa są należycie chronione.</akap></punkt>
+
+<punkt>
+<akap><wyroznienie>Czy nie byłoby prościej, gdyby istniała tylko jedna, standardowa wolna licencja?</wyroznienie></akap>
+<akap>Zapewne tak byłoby prościej, ale wiele projektów ma swoje specyficzne potrzeby, na które popularne licencje mogą nie odpowiadać. Zasadniczo nie zaleca się tworzenia nowych licencji, ponieważ powoduje to problemy związane z brakiem kompatybilności prawnej. Ponieważ największym projektem wolnej kultury jest Wikipedia, dlatego wykorzystywana przez nią licencja CC BY-SA stała się <slowo_obce>de facto</slowo_obce> standardem.</akap></punkt>
+</lista>
+
+<naglowek_rozdzial>18. Copyleft</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Copyleft to narzędzie pozwalające na reprodukowanie wolnej licencji w kolejnych utworach zależnych. Mechanizm copyleftu nakłada na twórcę dzieła zależnego obowiązek udostępnienia go na tej samej licencji, na jakiej udostępniono oryginalny utwór. Może wyglądać to mniej więcej tak:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Fundacja korzysta z e-podręcznika do matematyki dostępnego za darmo na wolnej licencji do stworzenia jego zaktualizowanej, rozszerzonej i udoskonalonej wersji, którą następnie legalnie rozpowszechnia. Zastosowany przez twórców e-podręcznika mechanizm copyleftu nakłada na fundację obowiązek udostępnienia nowej wersji na tej samej wolnej licencji, co licencja oryginału.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Dzięki temu każdy użytkownik zaktualizowanego podręcznika ma ten sam, szeroki zakres praw, co w przypadku podręcznika oryginalnego. Richard Stallman w taki sposób tłumaczy ideę copyleftu:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Copyleft to ogólny sposób na nadanie wolności programowi lub innej pracy i nakazanie, by wszystkie jego zmienione i rozszerzone wersje były również wolne (,,Co to jest copyleft?").</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Copyleft nie jest konkretną licencją (w rozumieniu treści licencji, którą można by bezpośrednio wykorzystać do licencjonowania), ale ogólną zasadą wynikającą z chęci zapewnienia jak największej wolności użytkownikom utworów zależnych. Licencja może natomiast zawierać konkretne klauzule realizujące tę zasadę, zwane ,,klauzulami copyleft".</akap>
+
+<akap>Popularne wolne licencje CC BY i CC BY-SA różnią się od siebie właśnie obecnością klauzuli copyleftowej. Licencja CC BY nie wymusza wolnego licencjonowania utworów zależnych. To oznacza, że mogą one być rozpowszechniane na dowolnych warunkach, także bardzo restrykcyjnych. Copyleftowa licencja CC BY-SA zobowiązuje twórców utworów zależnych, którzy je rozpowszechniają do udostępniania tych utworów na tej samej licencji.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Skąd wzięła się nazwa <slowo_obce>copyleft</slowo_obce>?</wyroznienie></akap>
+<akap><slowo_obce>Copyleft</slowo_obce> to prosta gra językowa ze słowem <slowo_obce>copyright</slowo_obce>, oznaczającym pełne zastrzeżenie praw do utworów. <slowo_obce>Copyleft</slowo_obce> odwraca ten stan, udostępniając użytkownikowi pełną wolność korzystania z nich. Zamiast ograniczać jego prawa, poszerza je względem standardowej formuły wszystkie prawa zastrzeżone.</akap></punkt>
+</lista>
+
+<naglowek_rozdzial>19. Creative Commons</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Creative Commons to amerykańska organizacja pozarządowa, która stworzyła własny system licencji i wciąż zajmuje się jego rozwijaniem. Jej lokalni instytucjonalni partnerzy z całego świata (w tym z Polski) pracują nad dostosowywaniem postanowień licencji do specyfiki konkretnych krajowych systemów prawnych, które przecież różnią się między sobą. W Polsce Creative Commons jest wspólnym projektem Fundacji Projekt:Polska oraz Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM UW).</akap>
+
+<akap>Licencje Creative Commons to gotowe rozwiązanie prawne, z których można skorzystać od razu bez żadnego przygotowania prawniczego. Skorzystanie z licencji z punktu widzenia twórcy polega na oznaczeniu nią swojego utworu. Powoduje to udzielenie każdemu zezwolenia na korzystanie z tego utworu w zakresie określonym w licencji. Z punktu widzenia użytkownika, skorzystanie z licencji to wykonanie określonych w niej uprawnień w stosunku do utworu wcześniej udostępnionego na tej licencji przez twórcę.</akap>
+
+<akap>Warto zauważyć, że tylko dwie z wielu różnych licencji Creative Commons są wolne: są to CC BY oraz CC BY-SA. Pozostałe są licencjami dość poważnie ograniczającymi prawa użytkownika. Creative Commons dopiero od niedawna zaczęło podkreślać różnice pomiędzy licencjami wolnej kultury, a pozostałymi. Wiele osób sądzi, że wszystkie licencje Creative Commons pozwala na w pełni swobodne wykorzystanie utworu, ale to nie jest prawdą. Niektóre licencje Creative Commons są bardzo restrykcyjne --- na przykład licencja BY-NC-ND nie pozwala na tworzenie utworów zależnych i nie pozwala na komercyjne wykorzystanie. Jej zakres jest niewiele szerszy od tego, co i tak mamy zagwarantowane dozwolonym użytkiem, choć posiada tę niewątpliwą zaletę, że wyraźnie potwierdza możliwość niekomercyjnego dzielenia się (co nie wynika wcale tak jasno z przepisów o dozwolonym użytku).</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Rodzaje licencji Creative Commons</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Wszystkie licencje systemu Creative Commons składają się z przynajmniej jednego z poniższych warunków, definiujących zasady korzystania z rozpowszechnionego utworu.</akap>
+
+<tabela ramki="1">
+<wiersz><kol>ikona</kol><kol>nazwa warunku</kol><kol>opis</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>BY</kol><kol>Uznanie Autorstwa</kol><kol>Uznanie autorstwa. Obowiązek przekazywania odbiorcom utworu określonych informacji o twórcy (licencjodawcy), źródle utworu oraz o samej licencji.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>SA</kol><kol>Na Tych Samych Warunkach</kol><kol>Na tych samych warunkach. Wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.</kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>ND</kol><kol>Bez Utworów Zależnych</kol><kol><akap>Bez utworów zależnych. Brak zgody na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami utworu.</akap>
+<akap>Licencje z tym warunkiem nie są wolnymi licencjami.</akap></kol></wiersz>
+
+<wiersz><kol>NC</kol><kol>Użycie Niekomercyjne</kol><kol>
+<akap>Użycie niekomercyjne. Zakaz komercyjnego korzystania z utworu.</akap>
+<akap>Licencje z tym warunkiem nie są wolnymi licencjami.</akap>
+</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>Organizacja Creative Commons umożliwia użycie sześciu głównych licencji:</akap>
+
+<tabela ramki="1">
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa-Na Tych Samych Warunkach (CC BY-SA)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne (CC BY-NC)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych (CC BY-ND)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach (CC BY-NC-ND)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych (CC BY-NC-ND)</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+
+<lista typ="num">
+<punkt><akap><wyroznienie>Jaka jest różnica między użyciem komercyjnym a niekomercyjnym?</wyroznienie></akap>
+<akap>Ograniczenie użycia komercyjnego wynikające z atrybutu NC w licencjach Creative Commons sprawia wszystkim duży kłopot. Bardzo trudno jest jednoznacznie określić, na czym polega komercyjne wykorzystanie utworu. Jeśli to możliwe, lepiej unikać stosowania tych licencji Creative Commons, które zawierają ten atrybut. Być może w kolejnych wersjach licencji Creative Commons ten atrybut zostanie usunięty.</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Udostępniłem swoje utwory na jednej z licencji Creative Commons, ktoś je jednak wykorzystał niezgodnie z licencją. Czy mogę zwrócić się do Creative Commons po pomoc w rozwiązaniu tej sprawy?</wyroznienie></akap>
+<akap>Organizacja Creative Commons nie udziela pomocy prawnej i wsparcia w tego typu sytuacjach. Na pewno jednak uzyskać można podstawowe wsparcie merytoryczne w zakresie stosowania licencji na liście dyskusyjnej. Naruszenie licencji Creative Commons jest jednak tak samo nielegalne jak naruszenie innych licencji, co oznacza, że można w takim przypadku dochodzić określonych prawem roszczeń.</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Co się stanie, jeśli wykorzystam utwór niezgodnie z licencją?</wyroznienie></akap>
+<akap>Jeśli wykorzystasz utwór niezgodnie z licencją, np. zremiksujesz i opublikujesz zdjęcie dostępne na licencji zakazującej korzystania z utworów zależnych, dopuścisz się naruszenia licencji, co oznacza, że licencjodawca może skierować wobec ciebie określone prawem roszczenia. Oczywiście, w myśl polskiego prawa możesz przygotować taki remiks, nie możesz go jednak upubliczniać.</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Dlaczego licencje Creative Commons mają różne wersje?</wyroznienie></akap>
+<akap>Aktualnie korzystać możemy z licencji Creative Commons w wersji 3.0. Creative Commons rozwija swój system licencji i stąd kolejne wersje. Oznaczając utwór warto pamiętać nie tylko o dodaniu informacji o zastosowanej licencji, ale także o jej wersji.</akap>
+</punkt>
+</lista>
+
+
+<naglowek_rozdzial>20. Licencje CC BY i CC BY-SA</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Dwie z licencji z systemu Creative Commons: Uznanie Autorstwa (CC BY) oraz Uznanie Autorstwa --- Na Tych Samych Warunkach (CC BY-SA) są <wyroznienie>wolnymi licencjami</wyroznienie>.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Uznanie Autorstwa (CC BY)</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Utwory opisane tą licencją mogą być swobodnie kopiowane, zmieniane, rozprowadzane, przedstawianie czy wykonywane, przy czym jedynym warunkiem jest poinformowanie o twórcy (licencjodawcy) utworu, źródle oraz samej licencji. Jest to warunek w dużej mierze zbieżny z polską ustawą o prawie autorskim: oznaczenie autorstwa jest jednym z podstawowych praw każdego twórcy. Mechanizm działania licencji CC BY ilustrować może taki przykład:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Ania uczy się angielskiego. Znalazła w internecie ciekawe opowiadanie fantasy. Autor tekstu udostępnił je na licencji Creative Commons: Uznanie Autorstwa (CC BY). Ania może legalnie przetłumaczyć je i opublikować tłumaczenie na swoim blogu, informując oczywiście o autorze oryginału, jego źródle i licencji, na jakiej opublikowane zostało jego opowiadanie.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>W odniesieniu do powyższego przykładu warto zwrócić uwagę na to, że Ania całkowicie legalnie mogłaby przygotować tłumaczenie nawet wtedy, gdyby autor angielskiego tekstu nie opublikował go na licencji Creative Commons --- Uznanie Autorstwa. Polskie prawo pozwala na swobodne tworzenie opracowań --- jednak już nie na ich publikowanie. Gdyby nie licencja CC-BY, Ania mogłaby przetłumaczyć opowiadanie, ale nie mogłoby ono być dostępne publicznie.</akap>
+
+<akap>Jak widać, wolna licencja radykalnie upraszcza korzystanie z utworu --- Ania nie musi nawet informować autora oryginalnego tekstu o tym, że zamierza zrobić tłumaczenie i wszystkim je udostępnić. Licencja CC-BY pozwala na swobodne tworzenie adaptacji, przeróbek i remiksów oraz ich publikowanie, także w celach komercyjnych.</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Przetłumaczone przez Anię opowiadanie znalazło się na jej blogu i po pewnym czasie zdobyło dużą popularność. Zauważyła je redakcja wychodzącego drukiem czasopisma o literaturze fantastycznej i postanowiła włączyć do kolejnego numeru.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Czy redakcja może tak po prostu wziąć tłumaczenie Ani i opublikować je drukiem? To zależy na jakich zasadach Ania udostępnia swoją tłumaczenie. Licencja CC-BY nie wykorzystuje mechanizmu copyleftu, co oznacza, że Ania jako autorka tłumaczenia (utworu zależnego) może opublikować je na dowolnych warunkach, niekoniecznie na wolnej licencji. Jeśli tego nie zrobiła, to redakcja musi poprosić Anię o zgodę.</akap>
+
+<akap>Jak widać, stosowanie wolnych licencji bez mechanizmu copyleft nie sprawia zbyt wielu kłopotów --- najczęściej popełnianym błędem jest tu nieprawidłowe oznaczenie autorstwa. Ponieważ problem oznaczania autorstwa i licencji dotyczy wszystkich wolnych licencji, o tym, w jaki sposób robić to prawidłowo piszemy w jednym z kolejnych modułów.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Uznanie Autorstwa --- Na Tych Samych Warunkach (CC BY-SA)</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach (CC BY-SA) zawiera w sobie mechanizm copyleft. Oznacza to, że twórcy rozpowszechniający swoje utwory zależny zbudowane na bazie oryginałów dostępnych na CC BY-SA muszą licencjonować je na tej samej licencji. Jeśli odniesiemy to do przykładu Ani i jej tłumaczenia okaże się, że w przypadku zastosowania licencji copyleftowej również nie będzie problemów z dalszym wykorzystywaniem utworu:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Ania uczy się angielskiego. Znalazła w internecie bardzo ciekawe opowiadanie, które autor udostępnił na licencji Creative Commons: Uznanie Autorstwa-Na tych samych warunkach (CC BY-SA). Ania może legalnie przetłumaczyć je i opublikować tłumaczenie na swoim blogu, informując oczywiście o autorze oryginału oraz stosując do tłumaczenia tę samą co on licencję --- CC BY-SA.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Oryginalna, anglojęzyczna wersja opowiadania dostępna jest na licencji Uznanie Autorstwa-Na tych samych warunkach. Tłumaczenie Ani --- zgodnie z tą licencją --- musi być upublicznione na tych samych zasadach:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Przetłumaczone przez Anię opowiadanie znalazło się na jej blogu i po pewnym czasie zdobyło dużą popularność. Zauważyła je redakcja wychodzącego drukiem czasopisma o literaturze fantastycznej i postanowiła włączyć do kolejnego numeru. Ponieważ opowiadanie opublikowane jest na licencji CC BY-SA redakcja nie musi już uzyskać dodatkowej zgody, tylko po prostu włącza opowiadanie do numeru. Przy czym, redakcja musi podać informację o autorstwie oraz źródle, a także zachować informację o licencji CC-BY-SA, przez co tłumaczenie nie może zostać przez nich zawłaszczone.</akap></dlugi_cytat>
+
+<naglowek_podrozdzial>FAQ</naglowek_podrozdzial>
+
+
+<lista typ="num">
+<punkt>
+<akap><wyroznienie>Czy licencjonując swój utwór licencją CC BY lub CC BY-SA muszę podawać swoje pełne imię i nazwisko?</wyroznienie></akap>
+<akap>Autor może podpisać się pseudonimem. Teoretycznie wcale się nie podpisywać, ale to może komplikować korzystanie z tak rozpowszechnionego utworu.</akap></punkt>
+
+<punkt><akap><wyroznienie>Którą wolną licencję lepiej stosować --- CC BY czy CC BY-SA?</wyroznienie></akap>
+<akap>Licencja CC BY-SA lepiej chroni prawa użytkowników utworów zależnych. Jeśli zależy nam na umożliwieniu monopolistycznego wykorzystania utworów zależnych, to lepsza będzie licencja CC BY. Jeśli chcemy uniemożliwić zawłaszczanie utworów zależnych, to lepsza będzie licencja CC BY-SA.</akap></punkt>
+</lista>
+
+
+<naglowek_rozdzial>21. Dobre i złe praktyki opisu wolnych licencji</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Jedną z podstawowych umiejętności związanych z posługiwaniem się wolnymi licencjami jest poprawne opisywanie za ich pomocą licencjonowanych utworów. Błędny opis może utrudnić lub uniemożliwić korzystanie z utworu zgodnie z licencją. Jakie wobec tego są zasady poprawnego opisu licencji udostępnianego utworu? Informacje te ważne są nie tylko dla twórców, ale także osób, które chcą korzystać z rozpowszechnianych na wolnych licencjach treści.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Elementy opisu licencji</naglowek_podrozdzial>
+
+<akap>Warto podkreślić, że nie istnieje jeden powszechnie obowiązujący, ortodoksyjny schemat oznaczania utworów na wolnych licencjach. W dystrybucji cyfrowej oraz w utworach rozpowszechnianych na fizycznych nośnikach stosuje się rozmaite modele opisu licencji, zazwyczaj racjonalnie dostosowane do charakteru utworu i właściwości jego nośnika. Pomimo tego można bez problemu wymienić kilka elementów, które powinny znaleźć się w informacji licencyjnej bez względu na to, czy korzystamy z udostępnianego na wolnej licencji utworu czy też taki utwór tworzymy i publikujemy:</akap>
+
+<tabela ramki="1">
+<wiersz><kol>Element opisu licencji</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Informacja o autorze lub autorach, albo o innym niż autor(rzy) licencjodawcy</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Źródło (adres bibliograficzny z tytułem utworu lub link, jeśli wykorzystywany utwór jest dostępny w sieci)</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Dokładna nazwa licencji z odnośnikiem do strony licencji w serwisie Creative Commons lub --- w przypadku druku --- adresem URL do niej</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<srodtytul>1. Informacja o autorze</srodtytul>
+
+<akap>Zgodnie z polskim prawem zawsze zobowiązani jesteśmy do odpowiedniego informowania o twórcy wykorzystywanego utworu. Dotyczy to także licencjonowania utworów zależnych, powstałych na bazie oryginałów stworzonych przez kogoś innego. Oczywiście twórca lub osoba uprawniona może zażyczyć sobie, aby wymieniano go używając jego pseudonimu a nie imienia i nazwiska --- lub aby nie informowano o nim wcale.</akap>
+
+<akap>W przypadku utworu posiadającego wielu autorów wymieniamy ich wszystkich, chyba, że radykalnie zwiększy to objętość informacji licencyjnej. Wówczas zastosować można znane z opisów bibliograficznych skróty (np. i in.) lub udostępnić link do strony z informacją o wszystkich autorach, jak to robi się w przypadku wykorzystywania haseł z Wikipedii.</akap>
+
+<srodtytul>2. Informacja o źródle</srodtytul>
+
+<akap>Publikując utwór zobowiązani jesteśmy także do podania informacji pozwalającej na zidentyfikowanie jego źródła. Tradycyjnie taką informację podaje się w formie adresu bibliograficznego --- podając tytuł utworu, a czasami także wydawcę, miejsce i rok wydania. W czasach internetu adres bibliograficzny coraz częściej zastępowany jest po prostu przez link do źródła, co pozwala precyzyjnie określić pochodzenie materiału.</akap>
+
+<akap>Licencjodawca może wymagać, aby przy opisie licencji pojawiła się informacja np. o instytucji, która odpowiedzialna jest za publikację utworu. Zakresem klauzul BY w licencjach CC objęte mogą być różne inne instytucje wskazane przez Licencjodawcę. To samo dotyczy obowiązkowego zamieszczania logo.</akap>
+
+<srodtytul>3. Informacja o licencji</srodtytul>
+
+<akap>Precyzyjne określenie licencji, na której dostępny jest utwór, jest niezmiernie ważne, bo dzięki temu użytkownicy znają szczegółowo reguły, których powinni przestrzegać. Powinna więc to być precyzyjna nazwa licencji, np. ,,Licencja Wolnej Dokumentacji GNU v. 3" albo ,,Creative Commons Uznanie Autorstwa --- Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL". Dopuszczalne jest użycie skrótu, np. GFDL lub CC BY-SA. Konieczne jest także podanie linku do pełnego tekstu licencji. Odnośnik taki musi być bezwzględnie umieszczony nawet przy utworach rozpowszechnianych na fizycznych nośnikach (np. w publikacjach drukowanych).</akap>
+
+<akap>Niektóre wolne licencje, takie jak GFDL, wymagają także załączenia pełnego tekstu licencji razem z utworem.</akap>
+
+<akap>Przy oznaczaniu licencji wiele osób popełnia błędy. Na przykład:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Wszystkie wpisy na blogu dostępne są na licencji Creative Commons.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Creative Commons udostępnia cały katalog różnych licencji --- powyższy wpis nie informuje, o jaką konkretnie licencję chodzi, z więc... jest zupełnie bezużyteczny.</akap>
+
+<akap>W razie potrzeby w opisie licencji umieścić można także jedną z ikon symbolizujących licencję. Wykorzystanie znaku graficznego nie powinno być jednak ważniejsze od poprawnego zapisu pełnej informacji o licencji.</akap>
+
+<akap>Jeśli licencjonowany utwór dostępny jest w internecie na stronie WWW, w opisie licencji zastosować można specjalny kod dla wyszukiwarek. W przypadku licencji Creative Commons można go wygenerować w formularzu wyboru licencji, dostępnym na stronie creativecommons.org. Umieszczony na stronie kod informować będzie roboty indeksujące internet, że dany materiał dostępny jest na konkretnych warunkach licencyjnych. Ułatwia to budowanie wyszukiwarek tego typu zasobów.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Przykłady poprawnych informacji licencyjnych</naglowek_podrozdzial>
+
+<srodtytul>1. Hasło z Wikipedii</srodtytul>
+
+<akap>Załóżmy, że właściciel niewielkiego pensjonatu w Gdańsku chce na stronie internetowej umieścić artykuł o historii Gdańska, aby zachęcić turystów do przyjazdu i oferowanych przez niego noclegów. Wykorzystuje dostępne w Wikipedii hasło ,,Historia Gdańska". Aby zrobić to legalnie, dodaje na stronie czytelną informację o warunkach, na jakich skorzystał z tej encyklopedii:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Źródło: Wikipedia, <www>http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia Gdańska</www>, autorzy: <www>http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Gda%C5%84ska&action=history</www> licencja: CC-BY-SA 3.0, <www>http://creativecommons.org/licenses/by-sa</www></akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Dlaczego zastosowano tutaj link do strony z historią edycji hasła? To sposób na wymienienie wszystkich autorów. Zamiast linku można by oczywiście wypisać ich wszystkich, nie wyglądałoby to jednak najlepiej:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>© Źródło: Wikipedia, <www>http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia Gdańska</www>, autorzy: Artur Andrzej, KamikazeBot, Mudzo, Pawski, Airwolf, Oruniak, Belissarius, Szczureq, Beno, MZM, Mmkay, Mzopw i in., licencja: CC-BY-SA 3.0, <www>http://creativecommons.org/licenses/by-sa</www></akap></dlugi_cytat>
+
+
+<akap>Wikipedystyczne hasło 'Historia Gdańska' posiada setki autorów. Co więcej, na stronie prezentującej rejestr zmian podpisani są nie tylko edytorzy, ale też boty --- skrypty automatycznie poprawiające drobne błędy np. w strukturze hasła. Na pierwszy rzut oka bardzo trudno odróżnić je od zwykłych wikipedystów. Wygodniej jest po prostu udostępnić link do pełnej listy autorów.</akap>
+
+<srodtytul>2. Fotografia z prywatnego bloga wykorzystana na portalu</srodtytul>
+
+<akap>Duże portale internetowe wykorzystują dziś wiele materiałów pochodzących bezpośrednio od internautów --- bardzo często robią to błędne i wykazują się przy tym dużą nieuczciwością. Jeśli już w ogóle informują o źródle wykorzystanego przez siebie materiału (np. fotografii z jakiegoś wydarzenia, które zostało zrobione przez przypadkową osobę), piszą:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Źródło: Internet</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Odwróćmy tę sytuację: w niniejszym opracowaniu wykorzystać chcielibyśmy jakiś materiał np. z gazety ,,Wieści codzienne", poświęcony aktualnym wyzwaniom związanym z prawem autorskim. Gdybyśmy działali tak jak niektórzy dziennikarze z popularnych portali, przygotowana przez nas informacja wyglądałaby tak:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Źródło: prasa</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Robiąc to oczywiście złamalibyśmy zasady prawa autorskiego --- bez zgody autora czy wydawcy nie mielibyśmy nawet prawa republikować tekstu, nie mówiąc już o poprawnym opisie warunków jego rozpowszechniania. Fotografia opublikowana na blogu i profesjonalny tekst dziennikarski pod względem prawa autorskiego formalnie niczym się nie różnią --- to wciąż utwory, które podlegają określonej ochronie.</akap>
+
+<akap>Wróćmy do zdjęcia i postarajmy się jej poprawnie opisać. Pojawia się tutaj dość istotny problem --- nigdzie nie możemy znaleźć informacji o imieniu i nazwisku autora bloga --- znamy tylko jego pseudonim. W stopce bloga znajduje się ikona informująca o licencji CC BY-SA. Czy jednak licencja ta dotyczy całej treści bloga?</akap>
+
+<akap>Ten przykład pokazuje, jak ważne jest poprawne opisanie licencji także przez licencjodawcę. Umieszczenie na stronie ikony z informacją o licencji nie wystarcza --- nie wiemy, czego dokładnie ona dotyczy. Starając się jak najbardziej poprawnie przygotować informację o warunkach, na jakich chcemy skorzystać ze zdjęcia, powinniśmy spróbować skontaktować się z autorem i wyjaśnić wszystkie wątpliwości. A przecież wartość wolnych licencji polega także na tym, że powinniśmy mieć możliwość skorzystania z utworu bez żadnych formalności. Źle przygotowany opis blokuje taką możliwość.</akap>
+
+<akap>W naszym przykładzie, po krótkiej wymianie maili z autorem uzyskujemy potwierdzenie tego, że fotografia dostępna jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Autor nie podaje jednak swojego imienia i nazwiska --- ma do tego prawo. Ostatecznie przygotowujemy następujący opis, który umieszczamy przy opublikowanym na portalu zdjęciem:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Pociąg na stacji Warszawa Śródmieście WKD, fot. bart32, źródło <www>http://bart32.blox.pl/?p=732</www>, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska (<www>http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/</www>).</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>W opisie znalazła się informacja o autorze (pseudonim), źródle oraz wykorzystanej licencji (wraz z obowiązkowym odnośnikiem do tekstu licencji). Gdybyśmy na bazie tej fotografii chcieli przygotować jakiś utwór zależny --- choćby infografikę opisującą liczbę pasażerów korzystających z usług Warszawskiej Kolei Dojazdowej (WKD), jej opis uwzględniać powinien informację o wykorzystywanym zdjęciu:</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Liczba pasażerów WKD w latach 2009--2011. Wykorzystano zdjęcie 'Pociąg na stacji Warszawa Śródmieście WKD', fot. bart32, źródło <www>http://bart32.blox.pl/?p=732</www>, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska (<www>http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/</www>).</akap></dlugi_cytat>
+
+<srodtytul>3. Remiks</srodtytul>
+
+<akap>Pozostańmy jeszcze przy problemie opisu licencji utworów zależnych. Co zrobić, jeśli tych utworów jest naprawdę dużo --- tak jak w przypadku remiksu muzycznego?</akap>
+
+<dlugi_cytat><akap>Do stworzenia jednego z nagrań na swoją debiutancką płytę zespół wykorzystał fragmenty kilkunastu piosenek dostępnych w serwisie jamendo.com na wolnych licencjach CC BY i CC BY-SA.</akap></dlugi_cytat>
+
+<akap>Jak w takim przypadku zachować porządek i odpowiednio informować o wykorzystanych materiałach? W przygotowanej przez australijski oddział Creative Commons broszurze znaleźć można prosty pomysł na ułatwienie sobie pracy z wieloma utworami i wieloma licencjami. Wystarczy przygotować prostą tabelkę:</akap>
+
+<tabela ramki="1">
+<wiersz><kol>Autor</kol><kol>Tytuł</kol><kol>Źródło</kol><kol>Licencja</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Josh Woodward</kol><kol>Fit For a King</kol><kol><www>http://www.jamendo.com/pl/track/301969/fit-for-a-king</www></kol><kol>CC BY 3.0</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Frozen Silence</kol><kol>Midwives</kol><kol><www>http://www.jamendo.com/pl/track/25225/midwives</www></kol><kol>CC BY 3.0</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Song to Paris</kol><kol>The Dada Weatherman</kol><kol><www>http://www.jamendo.com/pl/track/353349/song-to-paric</www></kol><kol> CCBY-SA 3.0</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>Przygotowanie takiego spisu zdecydowanie ułatwi sporządzenie odpowiedniego opisu licencyjnego, który zamieścić można np. na wewnętrznej okładce płyty czy na stronie, na której udostępniany jest utwór. Warto zwrócić uwagę, że wykorzystano tu piosenkę dostępną na licencji Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach. Oznacza to, że remiks również musi być dostępny na tej licencji.</akap>
+
+<naglowek_podrozdzial>Jak opisać licencjonowany utwór w różnych mediach?</naglowek_podrozdzial>
+
+<tabela ramki="1">
+<wiersz><kol>Typ nośnika</kol><kol>Forma opisu licencji</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Książki, czasopisma i magazyny</kol><kol>Dołącz odpowiednią informację o licencji obok wykorzystywanego utworu (zdjęcia, tekstu) lub w stopce na stronie, na której został on wykorzystany. Ewentualnie istnieje możliwość wyliczenia wszystkich wykorzystanych utworów wraz z zasadami, na jakich zostały udostępnione, na końcowych stronach wydawnictwa.</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Fotografie i grafiki</kol><kol>Umieść odpowiednią informację na lub tuż przy wykorzystywanej grafice lub zdjęciu. Informacja ta znaleźć się też może w stopce strony, jeśli inne formy atrybucji będą niepotrzebnie ingerować w treść materiału graficznego.</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Prezentacja (slajdy)</kol><kol>Umieść informacje o wykorzystywanym materiale bezpośrednio na slajdzie, na którym jest on republikowany --- lub na ostatniej stronie całej prezentacji.</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Film</kol><kol>Umieść informacje o wykorzystywanym materiale bezpośrednio w treści filmu w czasie, w którym jest on wyświetlany --- lub w napisach końcowych z zaznaczeniem, w jakiej części filmu dany fragment jest republikowany.</kol></wiersz>
+<wiersz><kol>Podcast, nagranie audio</kol><kol>Poinformuj słuchaczy o wykorzystywaniu materiałów objętych wolną licencją w trakcie audycji, na jej początku, końcu lub tuż przed emisją republikowanego materiału dźwiękowego.</kol></wiersz>
+</tabela>
+
+<akap>[Opracowanie na podstawie <www>http://creativecommons.org.au/content/attributingccmaterials.pdf</www>, CC BY The Australian Research Council Centre of Excellence for Creative Industries and Innovation, Creative Commons Australia, <www>http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/au/</www>]</akap>
+
+<naglowek_rozdzial>22. Wzory umów licencyjnych</naglowek_rozdzial>
+
+<akap>Poprawny opis licencji warunkuje korzystanie z utworów rozpowszechnianych na wolnych licencjach. Instytucje czy przedsiębiorstwa, które chciałyby wdrożyć wolne licencje do podpisywanych przez siebie umów prawnoautorskich również powinny je odpowiednio poprawnie przygotowywać. Nieodpłatne korzystanie z wolnych licencji (a więc także licencjonowanie utworu) nie wymaga podpisywania żadnych dokumentów, ale w przypadku, kiedy płacimy komuś za wykonanie utworu,który ma być dostępny na wolnej licencji, zdecydowanie warto podpisać umowę o dzieło prawno-autorskie (chociażby z powodu rozliczeń podatkowych). Wówczas w umowie o przeniesienie praw autorskich czy w umowie licencyjnej pojawić się muszą zapisy związane z zasadami wybranej przez nas wolnej licencji.</akap>
+
+<akap>Wzory takich umów publikuje na swojej stronie Koalicja Otwartej Edukacji, porozumienie organizacji pozarządowych i instytucji publicznych działających w obszarze edukacji, nauki i kultury.</akap>
+
+<akap>Na stronie <www>http://koed.org.pl/wzory-umow/</www> znaleźć można zestaw szablonów umów prawnoautorskich, które przewidują udostępnianie utworów na wybranych licencjach Creative Commons. Przygotowano wersje dla umów odpłatnych i nieodpłatnych. Szablony te wykorzystywać można w pracy własnej organizacji czy instytucji za darmo i bez konieczności jakiejkolwiek rejestracji.</akap>
+
+</powiesc>
+</utwor>
\ No newline at end of file
fnp / librarian.git / commitdiff
