2 title: "Dolina muminków"
11 > „Są tacy, co zostają w domu, i tacy, co odchodzą. Zawsze tak było. Każdy może sam wybrać, ale musi to zrobić, póki jeszcze czas, i w żadnym razie nie rozmyślić się.”
13 Tove Jansson, „Dolina Muminków w listopadzie”
14 tłum. Teresa Chłapowska
20 Polityki publiczne nakierowane są na wzmacnianie
21 wspólnotowości, traktując kulturę jako ważne narzędzie budowania poczucia przynależności, społecznej
22 solidarności i więzi. Państwo prowadzi politykę antymonopolową, niedopuszczającą do powstawania koncentratorów o pozycji zagrażającej równowadze na
23 rynku, w związku z tym istnieje duży wybór dostawców
24 treści i usług, z reguły nie łączą oni tych dwóch funkcji.
26 1. Społeczeństwo – struktura i podzielane wartości
27 --------------------------------------------------
29 Wspólnotowe, a jednocześnie nie monopolistyczne
30 (ani ze strony państwa, ani korporacji) podejście wytwarza równowagę pomiędzy potrzebami obywateli,
31 racją stanu i interesami biznesu. Obywatele są zaangażowani w życie społeczne i polityczne – biorą udział
32 w konsultacjach społecznych, współtworzą budżety
35 Państwo wspiera obywatelskie projekty kulturalne (teatry miejskie, biblioteki obywatelskie, samokształceniowe uniwersytety trzeciego wieku), dając samym obywatelkom narzędzia do budowy kapitału społecznego.
37 W tym scenariuszu kontrola i inwigilacja ze strony państwa jest ograniczona do minimum, życie społeczne
38 opiera się bowiem na wzajemnym zaufaniu, a urzędnicy rozumieją, że muszą się samoograniczać w nadzorze. Firmy nie mają zaś możliwości skutecznego infiltrowania klientów w celach biznesowych – państwo,
39 broniąc interesu obywateli, postawiło wyraźne granice i dane są przekazywane tylko za świadomą zgodą klienta, który otrzymuje informację o wszystkich
40 za i przeciw. Danymi nie można też handlować. Jako
41 bezpieczne rozwiązanie służące swobodnej cyrkulacji kultury zalegalizowano także sieci wymiany plików.
43 Wolność jednostki i wolność wyboru jest pełna, chociaż może to też rodzić dylematy – jeśli dozwolone jest
44 wszystko, to także publikacja „Mein Kampf” i przemarsze grup gloryfikujących przemoc.
46 Każde życie jest udane, choć najbardziej ceni się to,
47 które jest użyteczne dla wspólnoty. Trzeba czuć się
48 potrzebnym wspólnocie. Najwyżej ceniona jest praca
49 w organizacji pozarządowej lub naukowa, wykorzystywanie swoich talentów i umiejętności z pożytkiem dla
50 innych. Nieudane życie to marnowanie talentu.
52 W tym scenariuszu szczególnie cenieni są artyści, nieważne czy amatorzy, czy zawodowcy, bo wierzy się w to,
53 że każdy kreatywny członek społeczeństwa działa
54 z pożytkiem dla innych.
56 Outsiderzy, freaki – są szanowani, bo nikt nie narzuca
57 jednego wzorca zachowań pożytecznych dla wspólnoty.
58 Można być jej członkiem na wiele różnych sposobów.
59 Nawet ci bardziej aspołeczni nie są jakoś szczególnie
60 potępiani, dominuje raczej zrozumienie co do tego, że
61 nie można wszystkich zuniformizować.
63 Kultura jest obecna i na wyciągnięcie ręki. Bawi, uczy,
64 wzrusza, zachęca też do tego, żeby samemu stać się
65 autorem. To jedna z najbardziej cenionych możliwości
66 samorealizacji. Kultura wzmacnia społeczeństwo obywatelskie, ucząc kompetencji krytycznych i współpracy
67 przy rozproszonych sieciowych projektach.
69 2. Ekonomika kultury i sektor kreatywny
70 ---------------------------------------
72 Państwo poprzez działania antymonopolowe dba o to,
73 żeby na rynku panowała realna konkurencja i żaden
74 podmiot nie uzyskał nad innymi przewagi, która pozwalałaby mu dyktować warunki z pozycji monopolisty. Pilnuje tego szczególnie na rynku technologii,
75 dbając o zasady, takie jak neutralność Sieci, ochronę
76 prywatności i danych osobowych, generalnie o równowagę między prawami użytkownika i dostawcy usług,
77 a w przypadku utworów objętych prawem autorskim -
78 również autorów. Samo stara się zapewnić konieczne
79 minimum usług publicznych, w tym dostęp do otwartych zasobów edukacyjnych i zasobów kultury, które
80 są w domenie publicznej. Pozarynkowy obieg kultury
81 w Sieci, jako służący podnoszeniu kompetencji jednostek i społeczności, uważa się za godny poparcia.
83 Trudno jest osiągnąć szeroki sukces komercyjny.
84 Niemożliwe są superprodukcje typu „Hobbit”, bo żaden producent nie jest na tyle potężny, żeby zgromadzić wystarczającą ilość funduszy, które potem by
85 się zwróciły. Trudno również o bestseller, gdyż żadne
86 wydawnictwo nie dysponuje odpowiednią machiną
87 promocyjną i wertykalnym modelem dystrybucji treści, który by „przymusił” czytelników/konsumentów
88 do zakupu. Powoduje to, że rozziew zarobków wśród
89 twórców i twórczyń nie jest duży. Nie ma celebrytów
90 zgarniających wszystko, zaciera się też różnica między profesjonalistami i amatorami/prosumentami.
92 Wielu artystów ma więc możliwość utrzymania się ze
93 swojej twórczości, ale pożądaną kompetencją w tym
94 fachu jest także umiejętność pisania wniosków o granty, uczy się tego już w szkołach. Państwo dba również
95 o zabezpieczenia społeczne dla twórców i twórczyń.
96 Artysta lub artystka zarabia w większym stopniu na
97 osobistym udziale w jakimś przedsięwzięciu - występie, spotkaniu autorskim, sędziowaniu w talent show
98 - niż na tantiemach. Jeśli chodzi o Internet, to głównym źródłem wsparcia dla twórczości jest opłata na
99 rzecz autorów, dystrybuowana pomiędzy wszystkich,
100 których dzieła są tam obecne. Dobrze rozwinięty jest
101 również _crowdfunding_, zbieranie przez autora środków potrzebnych do stworzenia dzieła bezpośrednio
102 od przyszłych użytkowników. Z tych powodów ścisła
103 kontrola nad tym, kto, jak i gdzie korzysta z raz opublikowanego dzieła, nie jest już potrzebna. Popularnością
104 cieszą się wolne licencje.
106 Kultura komercyjna, konsumowana biernie, nie dominuje. Kwitnie za to kultura lokalna, angażująca społeczność - od tańców ludowych poprzez warsztaty
107 z robotyki i układania bukietów.
109 Poruszając się po bogactwie zasobów w Sieci, ludzie
110 szczególnie sobie cenią mądre agregatory treści, które
111 potrafią ich poprowadzić po zasobach dla nich interesujących. W cenie są także ludzie-routery, którzy
112 przeanalizują, polecą, zachęcą.
114 3. Sytuacja twórców i twórczyń krytycznych i sztuki „wysokiej”
115 --------------------------------------------------------------
117 Twórczość pojmowana jest jako samorozwój, ale także
118 działanie na rzecz wspólnoty (lokalnej, ponadlokalnej),
119 na szacunek i wysoką ocenę zasługuje się niezależnie od statusu, w zasadzie nie istnieje rozróżnienie na
120 „lepsze” i „gorsze” gatunki. Twórca-kreator, „genialny
121 narcyz” przekonany o swojej wyjątkowości nie ma tu
122 racji bytu, gdyż ani kanon, ani przynależność do establishmentu, ani rozmiary popularności nie będą go
123 w tym przekonaniu utwierdzać.
125 Za to „długi ogon” się wydłuża - nisz jest tyle, że każdy
126 autor znajdzie sobie swoją i będzie w stanie się z niej
127 utrzymać. Ma do dyspozycji rozbudowany system państwowych grantów, ze szczególnym uwzględnieniem
128 sztuki niekomercyjnej. Status twórcy komercyjnego
129 może być nawet niższy od tego żyjącego z grantów.
131 To powoduje, że oferta jest bardzo zróżnicowana, każdy
132 może znaleźć coś dla siebie w wielości nisz, mainstream
133 praktycznie nie istnieje, albo raczej mainstreamów jest
134 kilka. Może to powodować trudności w przebiciu się do
135 publiczności, wyjściu poza swoją niszę. Z drugiej strony, cyfrowe narzędzia ułatwiają dotarcie do publiczności, którą w erze analogowej trudno było odnaleźć.
137 Dla każdego jest miejsce, a więc i dla twórców i twórczyń
138 krytycznych, którzy też muszą szukać swojej niszy, ale
139 nie mają problemu z negatywnym odbiorem ze strony
140 czy to władz, czy biznesu. Prawo do krytyki jest uznawane za oczywiste, a granice krytyki obszerne. Sztuka
141 krytyczna może kwitnąć i w Sieci, i w lokalnych społecznościach. Twórca i twórczyni krytyczni mają takie
142 same szanse na uzyskanie wsparcia od państwa, jak
143 inni, a może nawet większe, bo sztuka krytyczna jest
144 uznawana za sam szczyt artystycznej drabiny.
149 W tym modelu jest miejsce i na dobre, dofinansowane
150 szkolnictwo publiczne, i na pełniące rolę uzupełniającą
151 szkolnictwo prywatne. W tym ostatnim największy nacisk idzie w kierunku alternatywnych metod nauczania,
152 jak szkoły steinerowskie, montessoriańskie, demokratyczne czy wreszcie nauczanie domowe.
154 Szkoły z jednej strony wychowują do życia we wspólnocie, z drugiej – do zadawania krytycznych pytań,
155 podważania zastanego porządku. Nacisk jest położony
156 na kompetencje „miękkie” – umiejętność współpracy,
157 ale także ćwiczenie myślenia dywergencyjnego, czyli
158 umiejętności tworzenia nowych idei przez analizowanie wielu możliwych rozwiązań, zbaczanie z utartych
161 Najważniejszą rolę w procesie edukacyjnym pełni nauczyciel, który nie realizuje sztywno ustalonego kanonu,
162 ale może samodzielnie kształtować programy swoich
163 lekcji w ramach bardzo elastycznych zaleceń władz
164 edukacyjnych. Może korzystać z bogactwa otwartych
165 zasobów edukacyjnych opłaconych z funduszy publicznych i udostępnianych w Sieci, a poza tym w bardzo szerokim zakresie z dzieł objętych prawami autorskimi – system prawa autorskiego jest bowiem tak
166 skonstruowany, że najważniejszym na liście wyjątków
167 dozwolonego użytku jest ten w celach edukacyjnych.
168 Jeśli nauczyciel ma z czymś problem, to z wyborem:
169 oferta jest bowiem tak bogata, że trudno się w niej zorientować i podjąć decyzję. A ponieważ sito dopuszczające materiały edukacyjne ma wielkie oka – specjalnie, żeby nie zawężać możliwości – nie wszystkie
170 są równie wysokiej jakości.
173 5. Wpływ technologii na konsumpcję kultury
174 ------------------------------------------
176 Państwo dba o to, żeby powstawały tanie technologie,
177 z których może korzystać każdy użytkownik. Dlatego
178 finansuje rozwój techniczny w systemie konkursów,
179 w których określa społeczne warunki dostępności danego produktu (na przykład darmowy dostęp do Sieci,
180 tanie urządzenia mobilne). Technologie są ze sobą kompatybilne, o ile to możliwe – uniwersalne wtyczki, darmowe i otwarte oprogramowanie czy powszechnie
181 stosowane protokoły umożliwiają każdemu tworzenie
182 aplikacji współpracujących z innymi.
184 Wynalazca, który w garażu skonstruuje innowacyjne
185 urządzenie, potencjalnie mogące mieć wielki wpływ
186 na rozwój technologiczny, może liczyć na wsparcie ze
187 strony państwa (np. granty na dalsze badania i rozpoczęcie produkcji). Nie może jednak liczyć na długą osłonę patentową swego wynalazku i na zmonopolizowanie
188 zysków – państwo woli „wypuścić” innowację w świat,
189 wychodząc z założenia, że lepiej służy to dobru wspólnoty i przyniesie lepsze rezultaty, jeśli chodzi o dalszy
190 rozwój tej innowacji.
192 Powoduje to, że dostęp do kultury dzięki nowym technologiom jest bardzo szeroki. Pewną trudność sprawia
193 to, że z braku wertykalnej integracji usług zwłaszcza
194 starsze osoby mogą mieć trudność z wyborem. Stąd
195 popyt na usługi wszelkiego rodzaju przewodników:
196 wolontariuszy pomagających starszym poruszać się
197 w cyfrowym świecie czy ludzkich filtrów, które przedstawią wybór w zalewie treści.
202 {{ pozycja("autorów", 2) }}
204 Zmieniły się źródła dochodu twórców i twórczyń, którzy zarabiają przede
205 wszystkim na osobistych występach i na stałej opłacie na ich rzecz w internecie. Z tego względu zanikają organizacje zbiorowego zarządzania jako redystrybutorzy opłat od nadawców. Powstają za to stowarzyszenia twórców
206 i twórczyń o charakterze organizacji społecznych, gdzie mogą się realizować
207 pro-wspólnotowo. Długość obowiązywania praw autorskich ulega skróceniu -
208 panuje zgoda co do tego, że to ważne dla rozwoju kulturalnego, społecznego
209 i gospodarczego. Jednak nawet najbardziej popularni nie mogą liczyć na miliony z tantiem czy kontraktów z wielkimi koncernami, bo takie pieniądze po
210 prostu w kulturze nie krążą. Wielu uznanych twórców i twórczyń nieźle zarabia,
211 ale na status celebryty mogą liczyć tylko wśród swych niszowych fandomów.
214 {{ pozycja("użytkowników", 3) }}
216 Łamanie praw autorskich przez użytkowników jest postrzegane jako problem, który trzeba rozwiązać poprzez umożliwienie im autoryzowanego dostępu do treści – czy to przez wsparcie odpowiednich modeli biznesowych,
217 czy przez rozszerzenie definicji dozwolonego użytku. Ta ostatnia bierze pod
218 uwagę nowe możliwości tworzenia treści, jakie dają nowe technologie, pozwalając np. na szeroki dozwolony użytek niekomercyjny w przypadku remiksu cudzych utworów. Nacisk położony jest za to na przestrzeganie osobistych praw autorskich – do dobrej i przestrzeganej praktyki należy cytowanie
219 autorów, z których dzieł się korzysta. Dużą popularnością cieszą się wolne
220 licencje, rozpowszechnione są sieci _peer-2-peer_, bo użytkownicy lubią i potrafią dzielić się treściami.
223 {{ pozycja("pośredników", 1) }}
225 Nie są w stanie doprowadzić do koncentracji kapitału ani do wyegzekwowania
226 kontroli obiegu treści. Państwo wybiera inne metody rozwiązania problemu
227 nielegalnej dystrybucji – patrz wyżej, a żaden podmiot komercyjny nie jest
228 wystarczająco silny, żeby taką kontrolę przeprowadzać. Bardziej opłaca się
229 zresztą badać zainteresowania internautów i oferować im takie usługi, jakich
230 poszukują w „drugim obiegu”. Wiele podmiotów może na tym zarobić, ale globalnej korporacji tak stworzyć się nie da.
fnp / static.git / blob