X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/wolnelektury.git/blobdiff_plain/8559c95597de98e8f6c580e97224ed3ecc9dc5c0..df9c7c3c674c417669cc9e6abc4cb0d79abfb5fe:/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_czwarta.xml diff --git a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_czwarta.xml b/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_czwarta.xml old mode 100755 new mode 100644 index 4cad94bbb..6a4c3f645 --- a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_czwarta.xml +++ b/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_czwarta.xml @@ -1,33 +1,264 @@ - - - -Krasicki, Ignacy -Bajki i przypowieści (4) -Bajki i przypowieści -Goliński, Zbigniew -Sekuła, Aleksandra -Sutkowska, Olga -Gałecki, Dariusz -Fundacja Nowoczesna Polska -Oświecenie -Epika -Bajka -Przypowieść -Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. -LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL -http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl -Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 -Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 -1801 -xml -text -text -2007-11-29 -SP2 -G -L -pol - - - + + + + + Krasicki, Ignacy + Bajki i przypowieści (4) + Bajki i przypowieści + Goliński, Zbigniew + Sekuła, Aleksandra + Sutkowska, Olga + Gałecki, Dariusz + Fundacja Nowoczesna Polska + Oświecenie + Epika + Bajka + Przypowieść + Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. + LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL + http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl + Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 + Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 + 1801 + xml + text + text + 2007-11-29 + SP2 + G + L + pol + + + + + + + Ignacy Krasicki + Bajki i przypowieści. Część czwarta + + + + + + + 1. Pszczoły i mrówki + Państwo, WrógW sąsiedztwie bliskim były dwie rzeczpospolite:/ +Pszczoły w ulach, w mrowisku mrówki pracowite./ +A że przyjaźń sąsiedzka dumy nie umniejsza,/ +Często były dysputy: która z nich rządniejsza?/ +Przyszły czasy jesienne, aż na pszczoły strachy:/ +Poderżnął skrzętny bartnik wykształcone gmachy,/ +Powypędzał mieszkańców, wyprzątnął spiżarnie:/ +Poznały wtenczas pszczoły, że zbierały marniezbierały marnie --- zbierały na marne, na próżno../ +A mrówki widząc smutne ich zbiorów ostatki/ +Rzekły: ,,UmiarkowanieLepsza jest mierność niż zbytnie dostatki". + 2. Daremna praca + PracaNie chcąc się Jędrzej uczyć, zmazał abecadło;/ +Widząc się szpetnym, potłukł w kawałki zwierściadłozwierściadło --- zwierciadło.;/ +Słysząc się złym, chciał stłumić wieść przemysłyprzemysły --- (dawna forma narzędnika l.mn.) --- przemysłami, tj. pomysłowymi wybiegami. swymi:/ +Nie mógł się zrobić głuchym, a drugich niemymi. + 3. Jagnię i wilcy + Przemoc, SprawiedliwośćZawżdyZawżdy --- zawsze. znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie./ +Dwóch wilków jedno w lesie nadybalinadybali --- zdybali, przyłapali. jagnię;/ +Już go mieli rozerwać; rzekło: ,,Jakim prawem?"/ +,,Smacznyś, słaby i w lesie!" --- Zjedli niezabawemniezabawem --- niebawem, wkrótce.. + 4. Żółw i mysz + DomŻe zamknięty w skorupie niewygodnie siedział,/ +Żałowała mysz żółwia; żółw jej odpowiedział:/ +,,Miej ty sobie pałace, ja mój domek ciasny;/ +Prawda, nie jest wspaniały --- szczupły, ale własnyciasny... ale własny --- wyrażenie to weszło do przysłów.". + 5. Doktor i zdrowie + Choroba, LekarzRzecz ciekawą, lecz trudną do wierzenia powiem:/ +Jednego razu doktor potkał się ze zdrowiem;/ +On do miasta, a zdrowie z miasta wychodziło./ +Przeląkł się, gdy go postrzegł, lecz że blisko było,/ +Spytał go: ,,Dlaczegóż to tak spieszno uchodzisz?/ +Gdzie idziesz?" Zdrowie rzekło: ,,Tam, gdzie ty nie chodzisz". + 6. Fiałek i trawa + ZazdrośćW cieniu drzew rozłożystych na pięknej murawie/ +Zeszedł razu jednego fijałek przy trawie./ +Ta się bujno wzmagała; on, przejęty strachem,/ +Krył się, jak mógł; na koniec wydany zapachem./ +Gdy się z zguby sąsiada, zazdrosna, weseli,/ +Kosarze i fijałki, i trawę podcięli. + 7. Wilk pokutującyMotyw wilka pokutującego pojawia się w wielu bajkach, m. in. u Desbillonsa, Abstemiusa, P. Neveleta, B. Imberta, P. L. Belloya, G. E. Lessinga (Górski, s.208; Kleiner, 1956, s.178). + Przemoc, Wyrzuty sumieniaWzięły wilka skrupuły. Wiódł łotrowskie życie,/ +Więc ażeby pokutę zaczął należycie,/ +Zrzekł się mięsa. Jarzyną żyjąc przez dni kilka,/ +Znalazł na polowaniu znajomego wilka./ +Trzeba pomóc bliźniemu! Za pracę usłużną/ +Zjadł kawał mięsa --- gardzić nie można jałmużną./ +GrzechSpotkał jagnię nazajutrz samopas idącyjagnię (...) idący (dawna forma) --- jagnię idące samotnie.,/ +Chciał upomnieć, nastraszyć, zabił go niechcący,/ +Nazajutrz widząc cielę, że z krową nie chodzi,/ +Zabił go --- takich grzechów cierpieć się nie godzi./ +Nazajutrz, gdy się pasły z krowami pospołu:/ +,,Niech się dłużej nie męczy!" --- zjadł starego wołu./ +I tak cierpiąc przykładne z dóbr świata wyzucie,/ +Chudy, gdy był grzesznikiem, utył na pokucie. + 8. Paw i orzeł + Próżność, Ptak Umiarkowanie, ZwierzętaPaw się dął, szklniąceszklniące --- lśniące jak szkło. pióra gdy wspaniale toczył./ +Orzeł górnie bujając, gdy go w locie zoczył,/ +Rozśmiał się i przeleciał. Wrzasnął paw --- w śmiech ptacy./ +,,Nie znają się --- powtarzał --- na rzeczach prostacy"./ +,,Znają się --- rzekł mu orzeł --- (wdzięk cenić umieją,/ +Ale gardzą przysadąprzysada --- nadmiar. i z dumnych się śmieją". + 9. Chleb i szabla + Chleb, Chłop, Przemoc, Szlachcic, WojnaChleb przy szabli gdy leżał, oręż mu powiedział:/ +,,Szanowałbyś mnie bardziej, gdybyś o tym wiedział,/ +Jak ja na to pracuję i w wieczór, i rano,/ +Żeby twoich bezpiecznie darów używano"./ +,,Wiem ja --- chleb odpowiedział --- jakim służysz kształtemkształt --- tu: sposób.:/ +Jeśli mnie często bronisz, częściej bierzesz gwałtem". + 10.PodróżnyWedług notatki Krasickiego we francuskim przekładzie bajek (Bernacki, s.497) wiersz ten jest tłumaczeniem: ,,Le Voyageur --- traduction", w którym rozpoznano autorstwo Ch. P. Gellerta (Bernacki, s.502); niemiecki tytuł bajki: Der Reisende. + DeszczGniewał się wędrujący i przeklinał bogi,/ +Że mu deszcz ustawiczny przeszkadzał do drogi./ +Tymczasem z boku czuwałczuwał --- tu: czatował, czyhał. nań rozbójnik chciwy./ +Puścił strzałę; ale że przemokły cięciwy,/ +Padła bez żadnej mocy. Zrazu przestraszony,/ +Kiedy poznał, że deszczem został ocalony,/ +Przestał bogi przeklinać, nie złorzeczył słocie./ +Często, co złe z pozoru, dobre jest w istocie. + 11. Król i pisarzeIstnieje współzależność bajki i felietonu Krasickiego O trefnisiach czyli błaznach ogłoszonego dopiero w XIX w. ("Biblioteka Warszawska" 1850, t. 1, s. 163), w którym Harun--al--Raszyd spytawszy swego błazna, ilu jest w mieście błaznów, otrzymał odpowiedź: ,,Długo by trzeba rachować; ale dla skrócenia czasu pozwól, iżbym pierwej rozumnych spisał; to nie zabawi, a z reszty poznasz wiele masz błaznów w Bagdadzie" (Bernacki, s.501). Źródłem tego apologu jest Anecdotes arabes et musulmanes (Paris 1772, s. 353---354). + Mądrość, SzczęścieKról jeden, pełen myśli i projektów dumnych,/ +Kazał spisać szczęśliwych regestr i rozumnych./ +Ten, co pisał szczęśliwych, znalazł bardzo mało;/ +Pisarzowi rozumnych papieru nie stało. + 12. SynogarlicaPierwowzoru bajki upatrywano (Górski, s.261; Kleiner, 1956, s.175) w opowiadaniu M--me de Ville--Dieu, w którym piękny gołąb pocieszył owdowiałą synogarlicę (La Tourterelle et le Ramier; Oeuvres, Paris 1741, t. 1, s. 337). Według tradycji ludowej synogarlice żyją w związkach monogamicznych i po śmierci samca samica dochowuje mu wierności. + Grzech, Kobieta, Małżeństwo, MiastoDobrze czyni, kto zawżdy z dobrymi obcuje;/ +I najlepszego miejsce nieprawe zepsuje./ +Smutną synogarlicę na zdradnej zasadzce/ +Złapał ptasznik przemyślny i osadził w klatce/ +Trzy dni w mieście siedziała, czwartego uciekła;/ +A co niegdyś powtórnych związków się wyrzekła,/ +Śmielsza w kroku i z przeszłej śmiejąc się ofiary,/ +Za jedną utraconą znalazła dwie pary. + 13. Chart i kotka + Kot, Pies, Sługa, Wolność, ZwierzętaChart widząc kotkę, że mysz jadła na śniadanie,/ +Wymawiał jej tak podły gust i polowanie./ +Rzekła kotka, wymówką wcale nie zmieszana:/ +,,Wolę ja mysz dla siebie niż sarnę dla pana". + 14. Człowiek i wilk + Szedł podróżny w wilczurze, zaszedł mu wilk drogę./ +,,Znaj z odzieży --- rzekł człowiek --- co jestem, co mogę"./ +Wprzód się rozśmiał, rzekł potem człekuczłeku --- człowiekowi. wilk ponury:/ +,,Znam, żeś słaby, gdy cudzej potrzebujesz skóry". + 15. Prawda, satyryk i panegirystaTytuł: satyryk i panegirysta --- w wypowiedziach na temat istoty satyry Krasicki nie dość wyraźnie rozdzielił satyrę od paszkwilu. Panegiryk, według definicji Krasickiego odnotowanej w Zbiorze potrzebniejszych wiadomości, s. v. Panegiryk, to ,,mowa na pochwałę osoby znamienitej doskonałością, cnotami lub urzędem". Zganiony w bajce panegirysta w kategorii tej się nie mieści, lecz oznacza taniego chwalcę. + Kłamstwo, Literat, PrawdaRzadko kłamca z swojego rzemiosła korzysta./ +ZeszliZeszli --- tu: spotkali. Prawdę satyryk i panegirysta./ +Chcieli od niej nadgrody za podjętą pracę:/ +,,Jakeście zasłużyli --- rzekła --- tak zapłacę"./ +Wtem radośni, od Prawdy wzięli w podarunku/ +Każdy pełne naczynie przyprawnego trunku./ +Jaki był, skosztowawszy poznali po szkodzie:/ +Pierwszy znalazł truciznę w żółci, drugi w miodzie. + 16. Atłas i kitaj + Mieszczanin, Pieniądz, Pozycja społeczna, SzlachcicAtłas w sklepie z kitajukitaj --- kitajka, tanie cienkie płótno bawełniane. żartował do woli;/ +Kupił atłas pan sędzicsędzic --- syn sędziego., kitaj pan podstolipodstoli --- pierwotnie jeden z urzędów stołu królewskiego, zastępca stolnika, później również jeden z urzędów ziemskich. W dyskursywnej powieści Pan Podstoli Krasicki dał portret rządnego szlacheckiego gospodarza swoich czasów../ +A że trzeba pieniędzy dać było kupcowi,/ +Kłaniał się bardzo nisko atłas kitajowi./ +Gdy przyszło dług zapłacić, a dłużnik się wzbraniał,/ +Co rok się potem kitaj atłasowi kłaniałW ,,Monitorze" z 1766 (nr 28) przedstawiono kupca, który m. in. mówi: ,,Strasznie nie lubię moim sukniom kłaniać się, aby mi za nie zapłacono", co odniósł do bajki Krasickiego J. Kleiner, 1955, s. 508.. + 17. Zwierściadło podchlebneWedług informacji Krasickiego bajka jest przekładem: ,,Le Miroir --- traduction" (Bernacki, 498); podstawy tłumaczenia nie odnaleziono. + Kobieta, Obyczaje, Próżność, ZazdrośćPatrząc się we zwierściadłozwierściadło --- zwierciadło., a widząc się białą,/ +Lubiła go smaglawasmaglawa --- kobieta o smagłej cerze, ciemnej karnacji; w owych czasach za piękne uważano kobiety o białej cerze., że jej podchlebiało./ +Przyszła do niej znajoma, nierównie czarniejsza./ +Gdy postrzegła, że i tej szpetności umniejsza,/ +Zła, że i jej sąsiadce do; gustu przypadło ---/ +Stłukła w drobne kawałki podchlebne zwierściadło. + 18. Ptaki i osiełBajki o ośle, który zagłusza słowika odnaleziono u J. W. Gleima (1719---1803) (Der Esel und die Nachtigall) i Auberta (L'Ane et le Rossignol, II 2) (Górski, s.221; Kleiner, 1956, s.174). Krasicki miał w bibliotece zbiorek Auberta: Fables nouvelles divisées en huit livres, Paris 1773. + Artysta, Przemoc, Ptak, SztukaBył dyskurs o słowiku: "Wdzięk jego śpiewania ---/ +Rzekł czyżyk --- tak jest miły, że aż do świtania/ +Od zmroku gotów jestem słuchać jego pieśni"./ +Toż samo powtarzali śpiewaczkowie leśni,/ +Toż samo i zwierzęta. Osieł, mało dbały,/ +Gryzł chwasty na ustroniu; więc się go spytały:/ +,,A ciebie czy ten jego głos wdzięczny poruszył?"/ +,,Mnie?... Jakem się odezwał, zarazem go zgłuszył". + 19. DobroczynnośćPodobny motyw znajduje się u Abstemiusa, P. Neveleta i J. L. Camerariusa (Górski, s.222). Tytuł: Dobroczynność / Owca i lis AF. + UmiarkowanieChwaliła owca wilka, że był dobroczynny;/ +Lis to słysząc spytał ją: W czymże tak uczynny?"/ +,,I bardzo --- rzecze owca --- niewiele on pragnie./ +ModeratModerat --- osobnik umiarkowany, powściągliwy.! Mógł mnie zajeśćzajeść ---- zagryźć., zjadł mi tylko jagnię". + 20. SkąpyPodobny koncept ,,śmierci bez kosztów" odnajdujemy u Lafontaine'a: Le Tresor et les deux Hommes, IX 16 (Kleiner, 1956, s.172). + Samobójstwo, Skąpiec, ŚmierćChciał się skąpy obwiesić, że talara stracił./ +Żeby jednak za powróz dwóch groszy nie spłacił,/ +Ukradł go po kryjomu. Postrzegli sąsiedzi./ +Kiedy więc, osądzony na śmierć, w jamiew jamie --- tu: w lochu więziennym. siedzi,/ +Rzekł, (gdy jedni żałują, a drudzy go cieszącieszą --- tu: pocieszają.:/ +,,To szczęście, że mnie przecież bez kosztu powieszą". + 21. Pan i kotkaW bajce pobrzmiewa opracowanie Fedrusa Mustela et homo (I 22). + Kot, Przyjaźń,,Nie masz prawej przyjaźni" --- mówiła do pana/ +Kotka syta połowem i za to głaskana./ +,,Jak to nie masz przyjaźni?" pan na to odpowie./ +,,Pieścisz mnie --- rzecze kotka --- bo ci myszy łowię"./ +,,Łowić myszy --- pan rzecze --- przysługi to znaczne./ +Ale dlaczego łowisz?... Dlatego, że smaczne". + 22. Człowiek i suknia + PrzemocBrał się pewien do pręta chcąc wytrzepać suknię;/ +Ta, widząc się w złym raziew złym razie --- w trudnej sytuacji., żwawieżwawie --- szybko. go ofuknie:/ +,,A ,takaż to jest pamięć na usługi --- rzecze ---/ +Bijesz tę, co cię zdobi, niewdzięczny człowiecze!"/ +Rzekł człowiek: ,,Ja nie biję, lecz otrząsam z prochu./ +Zakurzyłaś się wczoraj, dziś trzepię po trochu,/ +Wybacz, z przykrych sposobów, kto musi, korzysta;/ +Gdybyś nie była bita, nie byłabyś czysta". + 23. Szczurek i matkaW bajce jest wyraźna reminiscencja lafontainowskiej bajki o myszce, kocie i kogucie przełożonej przez Trembeckiego (tytuł francuski: Le Cochet, le Chat et le Souriceau, VI 5)(Kleiner, 1956, s.172). Tytuł: Szczurek i matka / Szczurek młody i matka AF. + PrzemocWidząc, że z myszą igra, chwalił szczurek kota./ +Rzekła matka do niego: ,,Fałszywa to cnota;/ +Na pozór on jest grzeczny, a wewnątrz jad mieści"./ +Najokrutniejszy taki, co gryzie, a pieści. + 24. Sąsiedztwo + SąsiadZeszło żyto na ziemi leżącej odłogiem:/ +Cóż po tym, kiedy zewsząd otoczone głogiem./ +Grunt był dobry, chociaż go pług nigdy nie ruszył;/ +Byłoby z niego zboże --- głóg wszystko zagłuszył./ +Szczęśliwy, kto z równymi o granicę siedzi!/ +Zły głód, wojna, powietrze; gorsi źli sąsiedzi. + 25. WyszydzającyMotyw takiej samej zarozumiałości kalek znajduje się w bajkach Desbillonsa (Gibberorum civitas, IX 13) i Ch. F. Gellerta (Le Pais de Boiteux; tytuł niemiecki: Das Land der Hinkenden) (Górski, s.221). + Żartował, a od śmiechu trzymał się za boki,/ +Na ślepego kompana patrząc, jednooki./ +Nadszedł, co krzywo patrzyłco krzywo patrzył --- tu: zezowaty.: śmiał się. Nadszedł stary:/ +I ten się śmiał włożywszy na nos okulary./ +Przyszedł na koniec jeden z dobrze patrzających,/ +Żałował i wyśmianych, i wyśmiewających. + 26. Mądry i głupiW dialogu bogatego prostaka i ubogiego mędrca w bajce Lafontaine'a (L'Avantage de la Science, VIII 19) ten ostatni nagabywany, na co rozum zda się --- milczał, bowiem za wiele miał do powiedzenia (Górski, s.220; K1einer, 1956, s.172). + Głupota, MądrośćPytał głupi mądrego: ,,Na co rozum zda się?"/ +Mądry milczał: gdy coraz bardziej naprzykrza się,/ +Rzekł mu: ,,Na to się przyda, według mego zdania,/ +Żeby nie odpowiedać na głupie pytania". + 27. Jastrząb i sokół + Ptak, Walka, WrógNiech zważa, z kim ma sprawę, kto chce być junakiem./ +Jastrząb, że się z niejednym dobrze spotkałspotkał się --- tu: w bezpośredniej walce. ptakiem,/ +Chciał sokoły wojować; śmiał się sokół lotny./ +Na koniec z zuchwałości takowej markotnymarkotny --- tu: rozgniewany.,/ +Porwał go; a gdy ostre szpony wskroś przebodły,/ +Rzekł: ,,Daruję cię życiem, boś dla mnie zbyt podły"podły --- lichy, marny../ +Szpecą sławę zwycięstwa mdłemdłe --- tu: nędzne, słabe. nieprzyjacioły;/ +Jastrzębie na przepiórki, orły na sokoły. + 28. Woły krnąbrne + Kara, Praca, Sługa, ZwierzętaMiłe złego początki, lecz koniec żałosny,/ +Nie chciały w jarzmie chodzić woły podczas wiosny;/ +W jesieni nie woziły zboża do stodoły;/ +W zimie chleba nie stało, zjadł gospodarz woły. + 29. Wilk i owce Bajka podejmuje stary motyw przygody lisa, który wpadł do dołu (Lafontaine, Le Renard et le Bouc, III 5), przetworzonej przez A. Mickiewicza w znanej bajce Lis i kozieł, lecz transponuje ten przypadek na wilka i odmienia jej pozostałych bohaterów (Kleiner, 1956, s.179). + Głupota, Przemoc, ZdradaWilk, chociaż to ostrożny, przecie że żarłoczny,/ +Postrzegł ścierwo, chciał dostać i wpadł w dół pobocznydół poboczny --- pułapka z przynętą, wykopany na poboczu, w ostępie../ +Siedzi w jamie a wzdycha; wtem owieczki słyszy./ +Patrzą w dół, aż wilk w jamie siedzi, ledwo dyszy./ +Odezwał się na koniec, rzekł do nich powolnie:/ +,,Nie wpadłem, za pokutę siedzę dobrowolnie:/ +Trzeba czynić pokutę za boje, za groźby,/ +Za to, żem was pożerał..." Owce zatem w prośby:/ +,,Wynidź z dołu!..." ,,Nie wyjdę!..." ,,My będziem podnosić.../ +Droży się wilk, na koniec dał się im uprosić./ +Jęły się więc roboty i tak pracowały,/ +Że go ze dna samego jamy wydostały./ +Wyszedł, a zawdzięczajączawdzięczając --- tu: odwdzięczając się. nierozumnej kupie,/ +Pojadł, pogryzł, podusił wszystkie owce głupie. + + + + +