X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/wolnelektury.git/blobdiff_plain/8559c95597de98e8f6c580e97224ed3ecc9dc5c0..88b3243c6edfa61660920d5a9e31f8dd77415b32:/books/Przydatek_do_Bajek_i_przypowiesci.xml?ds=inline diff --git a/books/Przydatek_do_Bajek_i_przypowiesci.xml b/books/Przydatek_do_Bajek_i_przypowiesci.xml old mode 100755 new mode 100644 index 7dd731363..b939549e5 --- a/books/Przydatek_do_Bajek_i_przypowiesci.xml +++ b/books/Przydatek_do_Bajek_i_przypowiesci.xml @@ -1,33 +1,120 @@ - - - -Krasicki, Ignacy -Bajki i przypowieści (5) - przydatek -Bajki i przypowieści -Goliński, Zbigniew -Sekuła, Aleksandra -Sutkowska, Olga -Gałecki, Dariusz -Fundacja Nowoczesna Polska -Oświecenie -Epika -Bajka -Przypowieść -Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. -LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL -http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl -Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 -Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 -1801 -xml -text -text -2007-11-29 -SP2 -G -L -pol - - - + + + + + Krasicki, Ignacy + Bajki i przypowieści (5) - przydatek + Bajki i przypowieści + Goliński, Zbigniew + Sekuła, Aleksandra + Sutkowska, Olga + Gałecki, Dariusz + Fundacja Nowoczesna Polska + Oświecenie + Epika + Bajka + Przypowieść + Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. + LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL + http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl + Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 + Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 + 1801 + xml + text + text + 2007-11-29 + SP2 + G + L + pol + + + + + + + Ignacy Krasicki + Przydatek do Bajek i przypowieści + + + + + + + Pozycja społeczna1. Snycerz i statuaBajka była bardzo szeroko kolportowana w odpisach (począwszy od września 1776 r.) i interpretowana jako epigramat na Ksawerego Branickiego. Opatrzona została komentarzem, w którym mowa była o tym, że Branicki, który z kasztelana brasławskiego został łowczym koronnym, następnie generałem artylerii Wielkiego Księstwa Litewskiego, a wreszcie hetmanem wielkim koronnym, używał swej władzy despotycznie i, okazując niewdzięczność, wykorzystywał swoją pozycję przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi. Z tego powodu na sejmie warszawskim 1776 roku odebrano mu władzę hetmańską i wszystkie przywileje związane z urzędami. Wykładnia bajki była więc taka, że snycerz to król, a kloc --- hetman Branicki. Jako odpowiedź Branickiego krążył epigram z pogróżką: Niech się ów Snicerz lęka tego kloca przecie, / Bo jak się znajdzie drugi rzemieślnik na świecie, / Co te odcięte ręce klocowi przyprawi, / Pewnie Snicerza ręki i dłota pozbawi. (por. L. Bernacki, Krasiciana, [w:] Studia staropolskie. Księga ku czci A. Bruecknera, Lwów 1928, s. 9---10) + Snycerz za to, że nieraz na klocu odpoczął,/ +Statuę Herkulesa robić z niego począł./ +Jeszcze rąk nie dokończył, już rycerz zuchwały/ +Niekontent, że był w sieniach, chciał osiąśćosiąść --- tu: zająć. dom cały./ +Zląkł się snycerz nad takim wdzięczności owocem ---/ +Uciął ręce i nogi; kloc został się klocem. + 2. PijakSchemat bajki o pijaku apostrofującym butelkę i kończącym wezwaniem, by dała mu się napić, dostrzeżony w bajce P. L. Belloya Ivrogne et la Bouteille dostrzeżono w Kartowniku (BP III, 12) (Kleiner, 1956, s.175). Podobny koncept został też zastosowany przez Krasickiego w zakończeniu satyry Pijaństwo. + PijaństwoTrawiąc niegdyś nad flaszką nocy i poranki,/ +Chory pijak stłukł wszystkie kieliszki i szklanki;/ +Klął miód, piwo znieważał, wino zwał tyranem./ +Przyszedł potem do zdrowia i odtąd... pił dzbanem. + 3. Szkapa i rumakPierwowzorem bajki miał być utwór Ch. F. Gellerta Das Kutschpferd (Bernacki, s.502). + PracaPogardzał rumak szkapą, która co dzień rano/ +Woziła mu do stajni i obrok, i siano./ +Rzekła mu więc: ,,Gdyby mną obrok nie wożono,/ +Skromniejszy byłbyś pewnie, nie brykałbyś pono". + 4. MatedoryBajka ta była, podobnie jak Snycerz i statua (por. wyżej BP P 1) kolportowana pod różnymi tytułami w rękopiśmiennych powieleniach, począwszy od 1776 r. i odczytywana jako epigramat na Adama Ponińskiego, znanego karciarza i hulakę, wzbogaconego m. in. przez grabież dóbr pojezuickich, który szczególną niesławą okrył się jako marszałek sejmu rozbiorowego (stąd bajce nadawano też tytuł Na sejmu dokończenie). Wiersz akcentuje relatywność wartości zależnych od przyjętej konwencji, a w odniesieniu do Ponińskiego wyrażałby życzenie, aby Fortuna odwróciła się od tego, kto w niechlubny sposób, nie własną zasługą zdobył władzę. Nie można uznać, że nadanie bajce takiego aktualnego podtekstu politycznego było zamiarem samego Krasickiego. Tytuł: Matedory / Chapanka ZPP; matedory (lub matadory) --- najstarsze karty atutowe. + Pozycja społeczna, WładzaPóki trwała chapanka między kartowniki,/ +Bił kinalchapanka, kinal --- por. BP III, 12. z pancerolą króle i wyźnikiwyźnik --- w chapance nazwa damy../ +Skończyła się chapanka, zaczęto grę inną ---/ +Aż owa pancerola szóstką tylko winną./ +Tym smutniejszy był koniec, im milsze początki:/ +Biła króle, biły ją potem i dziewiątki. + 5. Dzwon + PróżnośćCzęstokroć samochwalcy przykrości doznają./ +Mówił dzwon: ,,Gdy ja wołam, wszyscy mnie słuchają",/ +,,Prawda --- rzekł mu ktoś z boku --- ale przydaj i to:/ +Nigdy byś nie zadzwonił, gdyby cię nie bito". + Pozycja społeczna6. Sułtan w piekle + Na miętkiejmiętkiej --- miękkiej. gdy rozkosznie spoczywał pościeli,/ +Śniło się sułtanowi, że go diabli wzięli./ +Przeląkł się; a gdy w piekle szuka towarzysza,/ +Postrzegł najsamprzódnajsamprzód --- najpierw. ojca, a potem derwisza./ +Pyta go: ,,Za coś tu jest?" Rzekł derwisz spytany:/ +,,Myśliłem po sułtańsku, i za tom skarany"./ +,,A ty, ojcze, dlaczego? powiedz, niech cię słyszę!"/ +,,Dlatego, żem tak myślał jak moi derwisze". + 7. Brytan w obroży + Bogactwo, Niewola, Pies, Próżność, WolnośćNiech się nikt z powierzchownej ozdoby nie srożysrożyć się --- tu: pysznić się../ +Brytan z srebrno--złocistej pysznił się obroży./ +Zazdrościli koledzy w wieczór; patrzą rano,/ +Aż brytana za srebrną obroż uwiązano./ +,,Pyszńże się teraz, bracie!" --- do brytana rzekli;/ +Gryzł łańcuch nadaremnie, a oni uciekli. + 8. Człowiek i zwierściadła + Prawda, UmiarkowanieW zwierściadłozwierściadło --- zwierciadło., co powiększa, wspojźrzałwspojźrzał --- spojrzał. człowiek mały:/ +Ucieszył się niezmiernie, że tak okazały./ +Mniemał już być olbrzymem; gdy się więc nasrożył,/ +Ktoś zwierściadło, co zmniejsza, przed niego położył./ +Stłukł obydwie i odtąd zwierściadłom nie wierzył./ +Poznał prawdę na koniec, gdy się piędziąpiędzią zmierzył --- tu w znaczeniu: zastosował właściwą sobie miarę; piędź oznaczała miarę długości od końca kciuka do końca palca środkowego rozpostartej dłoni, zmierzył. + 9. Drzewo + DrzewoWielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ +Rzekło drzewo: ,,Cóż po tym! --- grzeje, ale ginie". + 10. Koniec + Zmordował się na koniec ten, co bajki prawił,/ +Żeby więc do ostatka słuchaczów zabawił,/ +Rzekł: ,,Powiem jeszcze jedną, o której nie wiecie:/ +PrawdaBajka poszła w wędrówkę; wędrując po świecie/ +Zaszła w lasy głębokie; okrutni i dzicy/ +Napadli ją z hałasem wielkim rozbójnicy,/ +A widząc, że ubrana bardzo podle była,/ +Zdarli suknie --- aż z bajki Prawdaz bajki Prawda --- zgodnie z poznawczą koncepcją bajki, pod jej zawoalowaną postacią wypowiadane są tylko prawdy. Bajka objawiająca się jako naga Prawda (nuda veritas u Horacego), ponieważ prawdę mówi się bez osłonek, przedstawiana była w alegorycznych obrazach, jak np. na sztychowanym frontispisie Fables nouvelles dedié au Roi A. Houdara de la Motte'a z 1720 r., w sposób następujący: do siedzącego na tronie króla (bez korony), obok którego stoi Minerwa, zwraca się w pokłonie poeta z kaduceuszem w lewej ręce wskazując ręką prawą na unoszącą się w rozświetlonym obłoku Prawdę wyobrażoną jako nagą kobietę. W perspektywie rysunku postaci Prawdy, Minerwy i poety odpowiadające sobie wymiarami są znacznie większe od króla., się odkryła" + 11. [Po pniu i po bocianie...]Bajka jest kontynuacją apologu Ezopa---Fedrusa, który Krasicki ogłosił w ,,Co tydzień" w 1798 r. (nr 11), pt. Żaby i bocian (BN P 2). W AF tytułu brak. + WładzaPo pniu i po bocianie żaby nędzne, słabe,/ +Chciały jeszcze trzeciego. Dał im Jowisz żabę./ +,,Przecież swoja!" --- krzyknęły. Zmierziły i swoją;/ +Kiedy więc nowe bunty i projekta roją,/ +Rzekł im Jowisz: ,,A chcecie być pod nowym panem?/ +Dam takiego, co będzie i pniem, i bocianem". + + + + +