X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/wolnelektury.git/blobdiff_plain/8559c95597de98e8f6c580e97224ed3ecc9dc5c0..4134312db600f1a86fd8f0f9cfb7b0b9d58fba78:/books/Bajki_nowe_Czesc_druga.xml?ds=sidebyside diff --git a/books/Bajki_nowe_Czesc_druga.xml b/books/Bajki_nowe_Czesc_druga.xml old mode 100755 new mode 100644 index 7bda731fa..63f8a0d86 --- a/books/Bajki_nowe_Czesc_druga.xml +++ b/books/Bajki_nowe_Czesc_druga.xml @@ -1,33 +1,392 @@ - - - -Krasicki, Ignacy -Bajki nowe (2) -Bajki nowe -Goliński, Zbigniew -Sekuła, Aleksandra -Sutkowska, Olga -Gałecki, Dariusz -Fundacja Nowoczesna Polska -Oświecenie -Epika -Bajka -Przypowieść -Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. -LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL -http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl -Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 -Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 -1801 -xml -text -text -2007-11-29 -SP2 -G -L -pol - - - + + + + + Krasicki, Ignacy + Bajki nowe (2) + Bajki nowe + Goliński, Zbigniew + Sekuła, Aleksandra + Sutkowska, Olga + Gałecki, Dariusz + Fundacja Nowoczesna Polska + Oświecenie + Epika + Bajka + Przypowieść + Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. + LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL + http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl + Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 + Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 + 1801 + xml + text + text + 2007-11-29 + SP2 + G + L + pol + + + + + + + Ignacy Krasicki + Bajki nowe. Część druga + + + + + + + 1. Gołębie + + z indyjskiego, PilpajaAutor oznaczony przez Krasickiego w podtytule: Pilpaj (albo Bidpai) --- filozof i pisarz bramiński, któremu przypisuje się autorstwo zbioru bajek zwierzęcych. W XII w. przełożono jego bajki na łacinę, a na początku XVIII w. A. Galland opracował ich przekład francuski za pośrednictwem wersji tureckiej. Krasicki posiadał edycję A. Gallanda (Les Contes et Fables indiennes de Bidpai et de Lokman, Paris 1724), z której korzystał też przy opracowaniu bajki Les deux Pigeons (Mikulski, s. 214---216). Popularność bajki zaświadcza wiele innych przekładów, m.in. Lafontaine'a (tytuł: jw., IX 2) --- choć znacznie różny od bajki Krasickiego, A. Houdara de la Motte'a (tytuł: jw., III 4), a na gruncie polskim Trembeckiego, W. Miera, J. Ursyna Niemcewicza. + + Przyjaźń, PtakDwa gołąbki razem żyły/ +I szczęśliwe sobą były./ +Jeden się zwał Bezendech, Newazendech drugi/ +W jednym jadły korytku, z jednej piły strugi./ +Razem po polach bujały,/ +Razem do domu wracały./ +Zgoła czy w wieczór, czy rano,/ +Zawżdy je razem widziano./ +Nie masz w świecie rzeczy stałej!/ +Zażyłości poufałej/ +Nie najdłuższe było trwanie./ +Bezpieczeństwo, Dom, Podróż, SzczęścieMimo prośby, odradzanie/ +Bezendech chciał świat odwiedziećodwiedzieć --- zwiedzić.,/ +Uprzykrzyło się na miejscu siedzieć,/ +I poleciał... Miło było,/ +Co obaczył, to bawiło./ +Gdzie siadł, nowe widowiska./ +Wtem, gdy już noc była bliska,/ +A odpocząć sam gdzie nie wie,/ +Usiadł na drzewie./ +Nadeszła burza, grad i ulewa;/ +Spuścił się z wierzchołka drzewa./ +I tak jeszcze gorzej było./ +Wspomniał więc sobie, jak miło/ +Spokojnej chwili używać,/ +W gołębniku odpoczywać./ +Po smutnej porze/ +Nastały zorze./ +Deszcz, grad, grzmoty ustały./ +Wskroś przemokły, zmartwiały,/ +Widząc już rzeczy postać okazalsząokazalszą --- tu: lepszą, korzystniejszą.,/ +Otrzepawszy skrzydełka wziął lot w drogą dalszą./ +A gdy coraz nowymi widoki się cieszy,/ +WrógWalkaPostrzegł, że ktoś za nim spieszy./ +Był to jastrząb w pędzie lotny./ +Gołąb zwrotny,/ +Jak mógł, uciekał.../ +Wtem orzeł z góry,/ +Straszny pazury,/ +Padł na jastrzębia; i gdy walczyli,/ +Korzystając z dobrej chwili,/ +Przecież tę miał pociechę,/ +Iż się dostał pod strzechę./ +NiewolaNazajutrz, gdy dzień nastał pogodny,/ +Letki, bo głodny,/ +Postrzegł gołębia: a on się pasie./ +,,I to zda się!"/ +--- Pomyślał sobie; więc się z nim wita./ +Strawa obfita,/ +Potrzebna zdrowiu,/ +Na pogotowiu./ +NiewolaNiedługo myśląc jął się do jadła./ +Wtem sieć zapadła/ +I wraz z kolegą został w więzieniu./ +Gdy więc w srogim utrapieniu/ +Płakał stroskany,/ +Postrzegł, iż tamten był uwiązany./ +LosWięc mu złorzeczył, mądry po stracie,/ +A ów: ,,Nie krzycz, bracie,/ +Płacz tu i krzyk nie pomoże!/ +Jakeś wpadł, tak i siedź, niebożę./ +I mnie się to przydałoprzydało --- przydarzyło, przytrafiło../ +Lecz poweźmy myśl wspaniałą!/ +Kto wie, czy wspólni/ +Nie będziem wolni?"/ +Jakoż tyle pracowali,/ +Iż się z więzów wydostali/ +I każdy w swoją poleciał stronę./ +Bezendech, kontent, iż miał ochronę,/ +DomNie mówiąc nic nikomu/ +Powędrował do domu./ +Już widział z bliska/ +Miłe siedliska,/ +Już do swojego domku się spieszył,/ +Gdy strzelec skrzydło strzałą wskroś przeszył./ +Wpadł w studnią i ostatnia ginęła otucha;/ +Szczęściem niespodziewanym studnia była sucha./ +Więc kiedy się ocucił,/ +A do lotu jak powrócił,/ +A raczej gdy sił zdobywał,/ +Ponad ziemię podlatywał,/ +Pełen wesela,/ +Znalazł dom i przyjaciela./ +PodróżA doznawszy, jak podróż i trudzi, i smuci,/ +Przysiągł, iż więcej do niej nie powróci. + 2. PlatonBajka korzysta z J. Gaya (L' Homme et la Puce I 48), wybierając z wielu przedstawionych tam relacji ostatnią o pchle, która ,,sądzi, że w niej ma wszechświat cały swą ostateczną przyczynę" (Górski, s. 215). Platon, jako symbol świata filozofii, został tu potraktowany żartobliwie, jakkolwiek Krasicki bardzo cenił greckiego filozofa, co zaświadczył w Zbiorze potrzebniejszych wiadomości, s. v. Platon: ,,Księgi jego pełne nauki doskonałej, pisane stylem wybornym, po większej części doszły do teraźniejszych wieków, i mimo nowe w naukach wynalazki, zawżdy swój szacunek w potomności mieć będą". + Filozof, Kondycja ludzka, Mędrzec, ZwierzętaUczeńPlaton, raz swoje zgromadziwszy ucznie,/ +Wybornie, sztuczniesztucznie --- tu: w sposób wykwintny, misterny./ +Dowodził, jak to mędrzec panuje nad światy,/ +Sam dzielny, sam bogaty,/ +Jemu się ziemia sili, jemu wschodzą zorze,/ +Pieni się morze:/ +I powietrze, i gwiazdy, i słońce, i nieba/ +Dają, co trzeba./ +ŻywiołyOn lotem nieścignionym wybujałej myśli/ +Czy co działa, czy kryślikryśli --- wyznacza, zamierza, kreśli plany.,/ +Zawiaduje żywiołmi, ziemią, oceanem,/ +Zwierząt, ludzi jest panem./ +A pchła, co go w nos gryzła, nie zważając nic na to/ +Rzekła: ,,To dla Platona, ale dla mnie jest Plato". + 3. Myszy + Bezpieczeństwo, PrzemocKotKażdy się swoim zatrudnia kłopotem:/ +Myślały myszy, co tu robić z kotem./ +Mówiły jedne: ,,Darami go skusić!"/ +Mówiły drugie: ,,Lepiej go udusić!"/ +Wtem się odezwał szczur szczwany, bo ,stary:/ +,,Próżne tu groźby, próżne i ofiary./ +I dary weźmie, i przysięgi złamie!/ +UmiarkowanieNajlepiej cicho siedzieć sobie w jamie,/ +A opatrzywszy zewsząd bez łoskotuopatrzywszy... bez łoskotu --- zabezpieczywszy się bez hałasu, po cichu./ +Ani być z kotem, ani przeciw kotu". + 4. Noga i but + Cierpienie, Pozycja społecznaWiedli wojnę i srogą/ +But z nogą./ +Ten ją winował,/ +Że się na niej psował;/ +Tamta, iż ją uciskał./ +Wdał się w to szewc, co zyskał;/ +A w pokorze i trwodze/ +Kłaniający się nodze./ +Gromiąc buta rzekł, groźno wstrząsając narzędzie:/ +,,Szanuj nogę, choć cię drze --- but bez niej nie będzie". + 5. Pasterz i owceMotyw występujący również u Lafontaine'a w bajce Le Berger et son Troupeau (IX 19). + Owca na wilka/ +Płakała dni kilka:/ +Młode jagnię/ +Zagryzł w bagnie./ +I pasterz, co go hodował,/ +Żałował;/ +Zgoła płakali oboje/ +Jak swoje./ +Widząc to koza rzekła do drugiej:/ +,,Patrz, co to człowiek czyni usługi!/ +Zasila w życiu, żałuje w zgubie;/ +Jakże go lubię!"/ +,,Siebie on lubi --- rzekła jej druga ---/ +Chytra to czułość, chytra usługa./ +Nie płacze jagnięNie płacze jagnię (dawna forma dopełniacza) --- nie opłakuje jagnięcia.!/ +On mięsa pragnie!" + 6. Lew choryBajki o podobnej ekspozycji znajdują się w zbiorach Ezopa, P. Neveleta i u Lafontaine'a: Le Lion malade et le Renard, VI 14 (Górski, s. 206). + Choroba, ZwierzętaI panowie chorują, czemuż lwy nie mogą?/ +Boleścią srogą/ +Lew zdjęty ryczał; niebożęta,/ +Drżały zwierzęta./ +Te, co na dworze króla jegomości,/ +W żałości/ +Przymilały się panu. LekarzA że gdzie chory,/ +Tam i doktory:/ +Niedźwiedź mimo powagę wraz z lisem kolegą/ +Natychmiast biegą./ +W radę: niedźwiedź po prostu/ +Na niestrawność życzył postu;/ +I zdławion za to./ +Lis, przelękły zapłatą,/ +Kiedy się go pytano, co brać na chorobę,/ +JedzenieRzekł: ,,Pan chory na wątrobę./ +Moja rada o tej dobieo tej dobie --- w takich okolicznościach./ +Podjeść sobie:/ +Komu post miły, niech gryzie śledzia,/ +Pan zje niedźwiedzia"./ +Nadgrodzony obficie, że dogodnie życzył,/ +Nowym kunsztem chorego doktorem uleczył. + 7. Młot z kowadłem + Praca, WładzaRaz zagadło/ +Młot kowadło:/ +,,Czemu w robocie,/ +Młocie, Choć się też raz nie znudzisz/ +I mnie darmo dokuczasz, i sam próżno się trudzisz?/ +,,Alboż z ochoty/ +Pracują młoty? ---/ +Rzekł zagadniony ---/ +Nie ja mam być winiony;/ +Ten nas nagli, co robi./ +A gdy oręż sposobi/ +Kara, ZemstaW pracy, trzasku, pożarze,/ +My się mściemy, on karze."My się mściemy, on karze. --- miecz jest tu narzędziem kary, a młot zemsty.. + 8. Rumak i źrebiecBajkę tę przesłał Krasicki J. Ursynowi Niemcewiczowi w liście z 29 kwietnia 1792 r. Podobny temat pojawił się w przypowieści o koniu korzystającym z opieki człowieka wyjętej z listu Horacego do Arystiusza i ogłoszonej w przekładzie w ,,Monitorze" (1768, nr 17): ,,Jeleń konia bitniejszy z wspólnych łąk gdy zgonił, / Koń, w długiej bitwie słabszy, pod człeka się schronił, / A gdy ludzkiej pomocy zmordowany szuka, / Twardego na się przyjął niewolę munsztuka. / Lecz gwałtowna wygrana źle mu się powiodła, / Z ust wędzideł, a z grzbietu nie mógł pozbyć siodła." (List X, Urbis amatorem Fuscum salvere iubemus...). + Bogactwo, Niewola, Próżność, WolnośćKońKoń w rzędzie sutym, zewsząd szklniącyszklniący --- błyszczący, lśniący. złotem,/ +Rżąc deptał ziemię pod jeźdźcem zuchwałym,/ +Źrebiec bez uzdy posuwisty lotem/ +Uginał trawy w pędzie wybujałym./ +Razem ku sobie zbliżyły się oba./ +Rzekł rumak: ,,Patrzaj, jaka moja postać!/ +Siodło, rząd złoty jak ci się podoba?/ +Przyznaj, bez jeźdźca trudno tego dostać./ +Na wspaniałości wcale się nie znacie,/ +Tułacze w łąkachw łąkach --- na łąkach. jak nikczemne bydło"./ +,,Prawda --- rzekł źrebiec --- jednakże, mój bracie,/ +Chociaż to złoto, przecież to wędzidło". + 9. Przyjaciele Bajka czerpie z Le Lievre et ses Amis J. Gaya (I 49)(Górski, s. 203, 222); była inspiracją dla A. Pługa do napisania trzyaktowej komedii: Przyjaciele. Bajka Krasickiego dialogowana (Lwów 1870, Biblioteka Mrówki, nr 23). + Przyjaźń, WrógGrzeczność, Młodość , ZwierzętaZajączek jeden młody/ +Korzystając z swobody/ +Pasł się trawką, ziółkami w polu i ogrodzie,/ +Z każdym w zgodzie./ +A że był bardzo grzeczny, rozkoszny i miły,/ +Bardzo go inne zwierzęta lubiły./ +I on też, używając wszystkiego z weselem,/ +Wszystkich był przyjacielem./ +Raz, gdy wyszedł w świtanie i bujał po łące,/ +Słyszy przerażające/ +Głosy trąb, psów szczekania, trzask wielki po lesie./ +Stanął... Słucha... Dziwuje się.../ +A gdy się coraz zbliżał ów hałas, wrzask srogi,/ +Zając w nogi./ +Wspojźrzy się poza siebie: aż tuż psy i strzelce!/ +Strwożon wielce,/ +Przecież wypadł na drogę, od psów się oddalił./ +KońSpotkał konia, prosi go, iżby się użalił:/ +,,Weź mnie na grzbiet i unieś!" Koń na to: ,,Nie mogę,/ +Ale od innych będziesz miał pewną załogęzałoga --- tu: pomoc."./ +Jakoż wół się nadarzył. ,,Ratuj, przyjacielu!"/ +Wół na to: ,,Takich jak ja zapewne niewielu/ +Znajdziesz, ale poczekaj i ukryj się w trawie,/ +Jałowica mnie czeka, niedługo zabawię./ +A tymczasem masz kozła, co ci dopomoże"./ +Kozieł: ,,Żal mi cię, niebożę!/ +Ale ci grzbietu nie dam, twardy, nie dogodzi:/ +Oto wełniasta owca niedaleko chodzi,/ +Będzie ci miętko siedzieć". Owca rzecze:/ +,,Ja nie przeczę,/ +Ale choć cię uniosę pomiędzy manowce,/ +Psy dogonią i zjedzą zająca i owcę:/ +Udaj się do cielęcia, które się tu pasie"./ +,,Jak ja ciebie mam wziąć na się,/ +Kiedy starsi nie wzięli?" --- cielę na to rzekło/ +I uciekło./ +Gdy więc wszystkie sposoby ratunku upadły,/ +Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadłyWśród serdecznych przyjaciół... --- zdanie to weszło do repertuaru przysłów.. + 10. Konwersacja + Nie tylko to w Paryżu, nie tylko to w Warszawie/ +Śni się ludziom na jawie./ +Mają też i zwierzęta posiedzenia modne,/ +Swobodne,/ +Wygodne,/ +Płodnepłodne --- w dowcip płodne../ +Zeszły się raz w pół lasaw pół lasa --- w połowie lasu, w środku lasu.; był dyskurs o człeku:/ +A jak zwyczaj w tym wieku,/ +Tyle o nim gadano,/ +Tak się z niego naśmiano,/ +Z takim sławy ujęciem,/ +Iż ledwo był zwierzęciem./ +Na koniec, gdy raz nierychło/ +Posiedzenie ucichło,/ +Ktoś zagadł małpę co by w nim dociekłaco by w nim dociekła --- jak by go oceniła.?/ +Rzekła:/ +,,Chciałby on to coś znaczyć, ale mi się tak zdaje,/ +Iż źle małpy udaje". + 11. Wyżeł i brytan + Bezpieczeństwo, Pies, Pozycja społeczna, PracaPan strzelił, trafił kaczkę, pies dostał i dobił,/ +A gdy postrzegł brytana, który nic nie robił,/ +Zgrzytnął zębami:/ +,,My tylko sami,/ +Wyżły legawe,/ +Dajem wam strawę,/ +A wy śpicie, leniuchy"./ +,,Patrz na moje łańcuchy ---/ +Rzekł brytan, stróż domowy ---/ +Gdy ty idziesz na łowy,/ +Ja nic wprawdzie nie robię;/ +Ale gdy w nocnej dobie/ +Do wczasu się sposobisz/ +I nic wówczas nie robisz,/ +Ja, uwolnion z łańcucha,/ +Czyniąc urząd podsłucha,/ +Gdy wyręczam kolegę,/ +Pana, ciebie, dom strzegę". + 12. Czapla, ryby i rakJest to przeróbka bajki Lafontaine'a Les Poissons et le Cormoran (X 4). + ZdradaStarośćCzapla stara, jak to bywa,/ +Trochę ślepa, trochę krzywa,/ +Gdy już ryb łowić nie mogła,/ +Na taki się koncept wzmogłaNa taki się koncept wzmogła --- zdobyła się na taki pomysł./ +Rzekła rybom: ,,Wy nie wiecie,/ +A tu o was idzie przecie"./ +Więc wiedzieć chciały,/ +Czego się obawiać miały./ +,,Wczora/ +Z wieczora/ +Wysłuchałam, jak rybacy/ +Rozmawiali: wiele pracy/ +Łowić wędką lub więcierzemwięcierz --- inaczej żak; specjalny rodzaj sieci do łowienia ryb rozpiętej na drewnianych obręczach i zakładanej w wodach stojących lub wolno płynących.;/ +Spuśćmy staw, wszystkie zabierzem./ +Nie będę mieć otuchy,/ +Skoro staw będzie suchy"./ +Ryby w płacz, a czapla na to:/ +,,Boleję nad waszą stratą;/ +Lecz można złemu zaradzić/ +I gdzie indziej was osadzić./ +Jest tu drugi staw blisko,/ +Tam obierzcie siedlisko./ +Chociaż pierwszy wysuszą./ +Z drugiego was nie ruszą"./ +,,Więc nas przenieś" --- rzekły ryby./ +PodstępWzdrygała się czapla niby;/ +Dała się na koniec użyć,/ +Zaczęła służyć./ +Brała jedną po drugiej w pysk, niby nieść mając/ +I tak pomału zjadając;/ +Zachciało się na koniec, skosztować i raki./ +ZemstaJeden z nich widząc, iż go czapla niesie w krzaki,/ +Postrzegł zdradę, o zemstę zaraz się pokusił./ +ZdradaTak dobrze za kark ujął, iż czaplę udusił./ +Padła nieżywa:/ +Tak zdrajcom bywa. + 13. Chłop i cielę Analogiczny temat i rozwiązanie istnieje w bajce Le Chien mal scouru, ou le Combat de Nuit (I 2) księcia L. J. Manciniego de Nivernais(Górski, s. 265). + Choroba, LekarzNie sztuka zabić, dobrze zabić sztuka ---/ +Z bajki nauka./ +Szedł chłop na jarmark, ciągnąc cielę na powrozie./ +W lesie, w wąwozie,/ +W nocy burza napadła, a gdy wiatry świszczą,/ +Wśród ciemności postrzegł wilka po oczach, co błyszczą./ +Więc do pałki; jak jął machać nie myślawszy wiele,/ +Zamiast wilka, który uciekł, zabił swoje cielę./ +Trafia się to i nie w lesie, panowie doktorzy!/ +Leki--- pałka, wilk --- choroba, a cielęta --- chorzy. + 14. Jodła i jabłońPodobny temat z bajką Malus expoliata (II 1) Desbillonsa (Górski, s. 216); obok ogołoconej jesienią przez ludzi jabłoni nie ma tam wszakże jodły. + Drzewo, PróżnośćJabłoń rzekła sąsiadce: ,,O ponura jodło!/ +Po cóż blisko mnie wzrastasz, gdy jesteś tak podłą?/ +Patrz, do moich owoców jak się każdy spieszy!/ +Patrz, jak widząc, że kwitnę, każdy się ucieszy!"/ +Spadły kwiaty, za czasemza czasem --- po jakimś czasie., owoce zerwano/ +Spadły liście, a zatemzatem --- potem. o jabłoń nie dbano./ +Widząc to rzekła jodła: ,,Sąsiadko zbyt harda,/ +Osądź teraz, czy słuszna była twoja wzgarda?/ +O tym, co było zewnątrz, trzymałaś wysoce:/ +Nie ciebie ludzie czcili, lecz twoje owoce". + 15. PodróżnyWedług ustalenia I. Turowskiej (Źródło jednej bajki Krasickiego, ,,Ruch Literacki" R. VI: 1931, s. 192) bajka miała pierwowzór w zbiorze F. Blancheta (Apologues et contes orientaux, Paris 1784) w apologu L'Arabe affamé (12). + Bogactwo, Chleb, Głód, PieniądzPodróżArab jeden, gdy go noc w podróży zapadłazapadła --- tu: zaskoczyła.,/ +A był dwa dni wśród stepuwśród stepu --- tu zapewne: w pustyni. bez wody, bez jadła,/ +Postrzegł worek na drodze; wziął, rozweselony,/ +A w blasku gwiazd chcąc widzieć, czym był napełniony,/ +Jęknął i rzekł niezmierną boleścią przejęty:/ +,,Jam rozumiał, że kasza, a to dyjamenty!" + 16. Bocian i jeleńKrasicki korzystał z wzoru bajki La Cigogne et le Cerf (I 2) L. E. Billardona de Sauvigny (Mikulski, s. 207---209). + Choroba, Miasto, Natura, WieśBocian, miasta mieszkaniec, mówił jeleniowi:/ +,,Ty kunsztu lekarstw nie znasz"./ +Jeleń mu odpowie: ,,Prawdę mówisz, bocianie, lekarstw nie rozumiem,/ +Ale ty leczysz, a ja chorować nie umiem"./ +Mędrzec, ŚmierćUmarł mędrzec w lat dziesięć na dachu przy mieście:/ +Umarł prostak na puszczy, żył tylko lat dwieście. + + + + +