X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/wolnelektury.git/blobdiff_plain/8559c95597de98e8f6c580e97224ed3ecc9dc5c0..4134312db600f1a86fd8f0f9cfb7b0b9d58fba78:/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml diff --git a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml b/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml old mode 100755 new mode 100644 index ec00cd779..736e69025 --- a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml +++ b/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml @@ -1,33 +1,235 @@ - - - -Krasicki, Ignacy -Bajki i przypowieści (2) -Bajki i przypowieści -Goliński, Zbigniew -Sekuła, Aleksandra -Sutkowska, Olga -Gałecki, Dariusz -Fundacja Nowoczesna Polska -Oświecenie -Epika -Bajka -Przypowieść -Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. -LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL -http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl -Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 -Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 -1801 -xml -text -text -2007-11-29 -SP2 -G -L -pol - - - + + + + + Krasicki, Ignacy + Bajki i przypowieści (2) + Bajki i przypowieści + Goliński, Zbigniew + Sekuła, Aleksandra + Sutkowska, Olga + Gałecki, Dariusz + Fundacja Nowoczesna Polska + Oświecenie + Epika + Bajka + Przypowieść + Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. + LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL + http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl + Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 + Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 + 1801 + xml + text + text + 2007-11-29 + SP2 + G + L + pol + + + + + + + Ignacy Krasicki + Bajki i przypowieści. Część druga + + + + + + + 1. Jowisz i owce + Bóg, Kondycja ludzka, LosNaprzykrzały się bogom częstymi prośbami/ +Owce, chcąc wiedzieć, co się stanie z jagniętami./ +Rzekł im Jowisz: ,,Lepiej to dla was, że nie wiecie./ +Ale kiedy koniecznie przyszłość dociec chcecie,/ +Godna kary ciekawość w uporze zacięta:/ +I was ludzie wygubią, i wasze jagnięta"./ +W ścisłym kręgu ciekawość naszą trzeba mieścić:/ +Wie niebo, co nam taić; wie, co nam obwieścićWie niebo, co nam taić; wie, co nam obwieścić. --- Odpowiednikiem tej maksymy jest myśl Pitagorasa odnotowana przez Krasickiego w Zdaniach filozofów z Diogenesa Laercjusza: ,,Przepisować bóstwu w modlitwach, co nam dać ma, nie rzecz, bo to lepiej wie, czego nam potrzeba niż my" (Uwagi [w:] Dzieła, t. 6, s. 210).. + 2. Rolnik + Chciwość, UmiarkowanieGospodarz, we dwójnasób chcąc zyskowaćzyskować --- dziś popr.: zyskać. z roli,/ +Dobry grunt raz i drugi uprawiał do woli./ +A chcąc nadto zyskować, sam sobie zaszkodził:/ +Zamiast zboża zszedł kąkol i chwast się urodziłW AF: Grunt, że nadto uprawny, chwast tylko urodził.. + 3. Nocni stróżeJako źródło tej bajki podał Krasicki Ch. F. Gellerta Les deux Crieurs(Bernacki, s. 489); niemiecki tytuł bajki: Die beiden Wächter. + Próżność, WładzaMałe złego początki wzrastają z uporu;/ +Zawżdy ludzi omamia płochy punkt honorupłochy punkt honoru --- nieuzasadnione ambicje../ +MiastoMiasto jedno w ustawnej zostawało trwodze:/ +Jędrzej, Piotr, nocni stróże, zawzięli się srodze./ +Więc rozruch w domach, w karczmach, na każdej ulicy;/ +Piotra wójt utrzymywał, Jędrzeja ławnicyławnik --- w miastach lokowanych na prawie niemieckim był obierany spośród rajców i sprawował m. in. władzę sądowniczą na czele sądu wójtowskiego wraz z ławnikami, którzy mieli prawo sprzeciwu wobec jego wniosków; sądom tym w mieście podlegały ważniejsze sprawy cywilne i kryminalne../ +Za mężami szły żony, za starszymi dzieci,/ +Przeniósł się wreszcie rozruch od mieszczan do kmieci./ +KonfliktWojna zatem, i oto przez lat kilkanaście ---/ +Piotr krzyczał: ,,Gaście ogień!" Jędrzej: ,,Ogień gaście!" + 4. FilozofBajka miała poprzedniczkę w apologu Ch. F. Gellerta Der Freigeist, drwiącym z nawrócenia filozofa w chorobie (Kleiner, 1956, s. 175). Temat ten znajdował się również w monitorowym felietonie F. Bohomolca, w liście rzekomego Robinsona, który pisał: ,,Nie mało takich znalazłem, którzy inaczej wierzą będąc zdrowymi, a inaczej w chorobie, zwłaszcza niebezpiecznej " ("Monitor" 1768, nr 50), co odnotował Kleiner, 1955, s. 507---508). + Choroba, Filozof, Kondycja ludzka, ReligiaZaufany filozof w zdaniach przedsięwziętychw zdaniach przedsięwziętych --- w sądach niesprawdzonych doświadczeniem, powziętych z góry, a priori./ +Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych./ +Bóg, MędrzecPrzyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,/ +Nie tylko w Pana Boga --- i w upiry wierzył. + 5. Zwierzęta i niedźwiedź + WładzaPod lwem starym ustawną prowadziły wojnę;/ +Młody że panowanie obiecał spokojne,/ +Cieszyły się zwierzęta. Młodość Niedźwiedź cicho siedział,/ +Spytany, czego milczy, wręcz im odpowiedział:/ +,,Zatrzymajmy się jeszcze z tą wieścią radosną,/ +Aż młodemu lewkowi pazury urosną"Pointa bajki wzięta została (Górski, s. 205; Kleiner, 1956, s. 172) z doświadczeń lisa radzącego lampartowi, by pozyskał lub zabił małego lewka, zanim mu urosną zęby i pazury (u Lafontaine'a: Lion XI 1).. + 6. Strumyk i fontannyPodobną rozmowę chełpliwej fontanny ze strumykiem, który jej tłumaczy, że wymaga ciągle nowej siły podtrzymującej i że słabnie zawsze bez sztucznego nacisku, odnaleziono u Dardene'a (Oeuvres posthumes, Marseille 1767, t. 1)(Kleiner, 1956, s. 174). + Natura, Sztuka , Woda ZazdrośćImpet wody w fontannach gdy ogromnie huczał,/ +Strumyk blisko płynący zazdrościł i mruczał./ +Pękły rury, co wody hojnie dodawały:/ +Strumyk płynął jak pierwej, fontanny ustały./ +Nastąpiła po żalu radość niewymowna:/ +Poznał, że kunszt naturze nigdy nie wyrówna. + 7. Skarb + Kondycja ludzka, LosZnalazł skarb człek bogaty, widział to ubogi;/ +Gdy więc bluźni Opatrzność, skarży się na bogi,/ +Rzekł mu Jowisz: ,,Poczekaj, co się dalej stanie!"/ +Bogactwo, Choroba, ŚmierćWtem ów bogacz skończywszy skarbów odkopanie/ +Przenosił je do domu; a że dźwigał w nocy,/ +Wpadł w chorobę z niewczasuz niewczasu --- z braku odpoczynku. i umarł z niemocy./ +„Bierz tę zdobycz --- rzekł Jowisz --- a nie sądź z pozoru!/ +Karze czasem Opatrzność, gdy przyczynia zbioru". + 8. Talar i czerwony złotytalar i czerwony złoty --- srebrna moneta obiegowa wartości 8 złotych polskich; czerwony złoty --- zwany częściej dukatem, złota moneta obiegowa o wartości dwukrotnie wyższej niż talar, tj. 16 złotych polskich. + Pieniądz, PróżnośćTalar, zwierzchnią postacią swoją okazały,/ +Gardził czerwonym złotym, dlatego że mały./ +Gdy przyszło do zmieniania, nie patrzano miary:/ +Złoty pieniądz, choć mały, wart był dwa talary. + 9. Niedźwiedź i liszka + Rozumiejąc, że będzie towarzyszów bawił,/ +Niedźwiedź, według zwyczaju, nic do rzeczynic do rzeczy --- bez sensu. prawił./ +Znudzeni tymi bajki, gdy wszyscy drzymalidrzymali --- dziś popr.: drzemali.,/ +PrzemocGniewał się wilk na liszkę, że niedźwiedzia chwali./ +Rzekła liszka: ,,Mnie idzie o ochronę skóry:/ +Niezgrabną ma wymowę, lecz ostre pazury". + 10. PieniaczeKrasicki, który literackie opracowanie polskich obyczajów sądowniczych i plagi pieniactwa dał w pierwszej księdze Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków (1776), pisał w felietonie Pieniactwo: ,,Małe sprawy o lada fraszkę niszczyły i niszczą dostatnie familie nie dla wartości rzeczy (bo ta częstokroć i części wykładów nie warta), ale dlatego jedynie, iżby przeprzeć stronę przeciwną i, mimo jej największą usilność, dokazać tego, co się raz przedsięwzięło" (Uwagi, s. 397). + Konflikt, SzlachcicPo dwudziestu dekretachdekret (z łac.) --- termin prawny znaczący wyrok zwierzchności., trzynastu remisachremis (albo remisja) --- odłożenie sprawy sądowej na inną sesję.,/ +Czterdziestu kondemnatachkondemnata (z łac.) --- termin prawny oznaczający nieposłuszeństwo w stawieniu się przed sądem, po odebraniu pozwu, w terminie rozprawy. Otrzymanie kondemnaty czyni ukaranego niezdolnym do wszelkich funkcji publicznych., sześciu kompromisach/ +Zwyciężył Marek Piotra; a że się zbogacił,/ +Ostatnie trzysta złotych za dekret zapłacił./ +ŚmierćUmarł Piotr, umarł Marek, powróciwszy z grodu;/ +Ten, co przegrał, z rozpaczy; ten, co wygrał, z głodu. + 11. Lew i zwierzęta + Próżność, ZwierzętaGdy się wszystkie zwierzęta u lwa znajdowały,/ +Był dyskurs: jaki przymiot w zwierzu doskonały./ +Słoń roztropność zachwalał; żubr mienił powagę;/ +Wielbłądy wstrzemięźliwość, lamparty odwagę,/ +Niedźwiedź moc znamienitą, koń ozdobną postać;/ +Wilk staranie przemyślne, jak zdobyczy dostać,/ +Sarna kształtną subtelność, jeleń piękne rogi,/ +Ryś odzienie wytworne, zając rącze nogi;/ +Pies wierność, liszka umysł w fortele obfity;/ +Baran łagodność, osieł żywot pracowity./ +Rzekł lew, gdy się go wszyscy o zdanie pytali:/ +,,Według mnie, ten najlepszy, co się najmniej chwali". + 12. Trzcina i chmiel + Chmiel się wił wkoło trzciny, miał jej dopomagać./ +Wspierał ją; ale kiedy zbyt się zaczął wzmagać,/ +Rzekła trzcina: ,,Daj pokój, już ja mocno stoję,/ +Już i bez twego wsparcia wiatrów się nie boję"./ +,,Mylisz się --- chmiel jej rzecze --- przyjdą wiatry gorsze"./ +Więc gdy coraz gałązki rozpościerał wsporsze,/ +Przyszło wreszcie do tego: wiatr trzcinę ocalił,/ +A chmiel, co miał podeprzeć, złamał i obalił. + 13. Owieczka i pasterz + PracaStrzygąc pasterz owieczkę nad tym się rozwodził,/ +Jak wiele prac ponosi, żeby jej dogodził./ +Że milczała: ,,Niewdzięczna!" --- żwawieżwawie --- szybko. ją ofuknie./ +Więc rzekła: ,,Bóg ci zapłać... a z czego te suknie?" + 14. Szkatuła ze złotem, wór z kaszą + Bogactwo, Próżność, PrzemijanieSzkatuła pełna złota śmiała się raz z wora./ +Tegoż właśnie złodzieje do skarbcudo skarbcu --- do skarbca, a właściwie skarbczyka, pomieszczenia służącego do przechowywania cenniejszego dobytku; tu pełniącego również funkcję spichlerza. wieczora/ +Wkradli się; zamek zdarli, zawiasy odkuli/ +I żeby złota dostać, szkatułę popsuli./ +Widząc wór, który z kaszą odpoczywał w oknie,/ +Że w kawałki rozbita na podwórzu moknie,/ +Rzekł do niej: ,,Jam ocalał mając tylko kaszę./ +Nie trzeba się wynosić z tego, co nie nasze". + 15. MałżeństwoKrasicki wskazał źródło w bajce Ch. F. Gellerta Le Mariage; tytuł niemiecki: Die glückliche Ehe (Bernacki, s. 491). + Małżeństwo, MążChwałaż Bogu! Widziałem małżeństwo niemodne,/ +Stadło wielce szczęśliwe, uprzejme i zgodne;/ +Stateczna była miłość z podziwieniem wielu ---/ +To szkoda, że mąż umarł w tydzień po weselu! + 16. Łakomy i zazdrosnyPara ta występuje w bajkach zbiorów J. L. Camerariusa, P. Neveleta i in. (Górski, s. 222; Kleiner, 1956, s. 179). + Chciwość, ZazdrośćPorzuciwszy ojczyznę i żony, i dzieci/ +Szedł łakomy z zazdrosnym, Jowisz z nimi trzeci./ +Gdy kończyli wędrówkę, bożek im powiedział:/ +,,Jestem Jowisz i żeby każdy o tym wiedział,/ +Proście mnie, o co chcecie: zadosyć uczynię/ +Pierwszemu, a drugiemu w dwójnasób przyczynię"./ +Nie chce być skąpy pierwszym i stanął jak wryty;/ +Nie chce mówić zazdrosny, równie nieużyty./ +Na koniec, kiedy przeprzećprzeprzeć --- pokonać, przezwyciężyć. łakomcę nie może:/ +,,Wyłup mi jedno oko --- rzecze --- wielki boże!"/ +Stało się. I co mieli zyskać w takiej dobie,/ +Stracił jedno zazdrosny, a łakomy obieobie --- forma ta w odniesieniu do rzeczownika oczy jest reliktem dawnej formy podwójnej.. + 17. Dwa psyIstnieje podobieństwo miedzy dialogiem psów a rozmową osła i wołu w bajce L'Asne (I 7) u A. Houdara de la Motte'a (Kleiner, 1956, s. 173). Ściślejsza zależność zachodzi między tą bajką a apologiem L. E. Billardona de Sauvigny (Le Chien de basse Cour et le petit Chien, III 17), z którego Krasicki dwukrotnie powtórzył tekst dosłownie. + Pies, Sługa,,Dlaczego ty śpisz w izbie, ja marznę na mrozie?" ---/ +Mówił mopsumopsu --- dziś popr.: mopsowi. tłustemu kurtakurta --- pies z uciętym ogonem, zwłaszcza kundel. na powrozie./ +,,Dlaczego? Ja ci zaraz ten sekret wyjawię ---/ +Odpowiedział mops kurcie --- ty służysz, ja bawię". + 18. PrzyjacielKrasicki we francuskim autoprzekładzie bajek wskazał jako źródło obszerną, gawędziarską bajkę Ch. F. Gellerta: ,,L'Ami --- de Gellert"; tytuł niemiecki: Der Freundschaftsdienst (Bernacki, s. 491; por też: Górski, s. 202---203, 212). + ,,Uciekam się --- rzekł Damon --- AryścieDamon, Aryst --- konwencjonalne imiona nadużywane przez bardzo częste powtarzanie w utworach literackich XVII i XVIII w., zwłaszcza w sielankach dworskich oraz w satyrach i komediach., do ciebie,/ +Małżeństwo, Miłość, PrzyjaźńRatuj mnie, przyjacielu, w ostatniej potrzebie:/ +Kocham piękną Irenę. Rodzice i ona/ +Jeszcze na moje prośby nie jest nakłoniona"./ +Aryst na to: ,,Wiesz dobrze, wybrany z wśród wielu,/ +Jak tobie z duszy sprzyjam, miły przyjacielu./ +Pójdę do nich za tobą!" Jakoż się nie lenił:/ +Poszedł, poznał Irenę i... sam się ożenił. + 19. Gospodarz i drzewaW pierwowzorze (B. Imberto, L'Homme et l'Espalier, III 7) i wcześniejszej wersji bajki w AF zaznaczona została paralela między postępowaniem ogrodnika z drzewem a "uprawą" ludzkich namiętności (Bernacki, s. 470), z czego w ostatecznej redakcji Krasicki zrezygnował. + Drzewo, PrzemocGospodarz, o ozdobie myśląc i wygodzie,/ +Zbyt obcinał gałęzie drzew w swoim ogrodzie./ +Jesień, WiosnaPrzyszła jesień; daremnie na wiosnę pracował ---/ +I szpaleruszpaler --- rząd gęsto sadzonych drzew, z gałęziami przystrzyżonymi na podobieństwo ściany; charakterystyczny dla renesansowych i barokowych założeń ogrodowych. nie zrobił, i drzewa popsował. + 20. Filozof i orator + Chłop, Filozof, Literat, Mądrość, Sztuka Filozof dysputował o prym z oratorem./ +Gdy się długo męczyli mniej potrzebnym wsporem,/ +Nadszedł chłop. ,,Niech nas sądzi!" --- rzekli razem oba./ +,,Co ci się --- rzekł filozof --- bardziej upodoba?/ +Czy ten, który rzecz nową stwarza i wymyśla,/ +Czy ten, co wymyśloną kształcikształci --- tu: nadaje piękną formę. i określa?"/ +,,My się na tym --- chłop rzecze --- prostacy, nie znamy,/ +Wolałbym jednak obraz aniżeli ramy". + 21. Człowiek i zdrowie + Choroba, Kondycja ludzka, Młodość , Starość W jedną drogą szli razem i człowiek, i zdrowie./ +Na początku biegł człowiek; towarzysz mu powie:/ +,,Nie spiesz się, bo ustaniesz". Biegł jeszcze tym bardziej./ +Widząc zdrowie, że jego towarzystwem gardzi,/ +Szło za nim, ale z wolna. Przyszli na pół drogi:/ +Aż człowiek, że z początku nadwerężył nogi,/ +Zelżył kroku na środku. Za jego rozkazem/ +Przybliżyło się zdrowie i odtąd szli razem./ +Coraz człowiek ustawał, mając w pogotowiu/ +Zbliżył się: ,,Iść nie mogę, prowadź mnie" --- rzekł zdrowiuInna wersja: Coraz człowiek ustawał, a że się zadyszą: / ,,Prowadź mnie, iść nie mogę" --- rzekł do towarzysza../ +,,Było mnie zrazu słuchać" --- natenczas mu rzekło;/ +Chciał człowiek odpowiedzieć... lecz zdrowie uciekło. + 22. Konie i furman + KońKoniom, co szły przy dyszlu, powtarzał woźnica:/ +,,Nie dajcie się wyprzedzić tym, co są u licaco są u lica --- tj. lejcowe, poprzedzające parę dyszlową w czterokonnym zaprzęgu."./ +Goniły się pod wieczórpod wieczór --- tu: do wieczora., zacząwszy od rana./ +Przywódca, WładzaWtem jeden z przechodzących rzecze do furmana:/ +,,Cóż ci stąd, że cię słucha głupich bydląt rzesza?"/ +A furman: ,,Konie głupie, ale wóz pospiesza". + 23. Słowik i szczygieł + SprawiedliwośćPtakO prym, kto lepiej śpiewa, szedł szczygieł z słowikiem;/ +Stanęli więc obydwa przed sędzią czyżykiem./ +Wygrał szczygieł: zadziwił wszystkich dekret taki./ +Zleciały się natychmiast do słowika ptaki:/ +,,Żałujem cię, żeś przegrał, czyżyk sędzia zbłądził"./ +,,A ja tego --- rzekł słowik --- który mnie osądził". + 24. Komar i muchaWzorcem była bajka Der Tod der Fliege und der Mücke Ch. F. Gellerta (Bernacki, s. 502); ściślejsze pokrewieństwo istnieje z bajką B. Imberta Le Papillon et la Mouche (II 8) (Kleiner, 1956, s. 174). Tytuł: Komar i mucha Dm / Motyl i mucha BP, AF. + Bezpieczeństwo, Umiarkowanie,,Mamy latać, latajmyż nie górnie, nie nisko"./ +Komar muchy tonącej mając widowisko,/ +Że nie wyżej leciała, nad nią się użalił,/ +Gdy to mówił, wpadł w świecę i w ogniu się spalił. + + + + +