X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/wolnelektury.git/blobdiff_plain/079de6d7b845cfc2938c913795a1ef743f3a36cf..3199cbfa76c763b4082b5a8d8f971d74f67e27c0:/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml diff --git a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml b/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml deleted file mode 100644 index 736e69025..000000000 --- a/books/Bajki_i_przypowiesci_Czesc_druga.xml +++ /dev/null @@ -1,235 +0,0 @@ - - - - - Krasicki, Ignacy - Bajki i przypowieści (2) - Bajki i przypowieści - Goliński, Zbigniew - Sekuła, Aleksandra - Sutkowska, Olga - Gałecki, Dariusz - Fundacja Nowoczesna Polska - Oświecenie - Epika - Bajka - Przypowieść - Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. - LINK DO STRONY W SERWISIE WOLNELEKTURY.PL - http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3044&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=pl - Krasicki, Ignacy (1735-1801), Bajki, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków, 1975 - Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801 - 1801 - xml - text - text - 2007-11-29 - SP2 - G - L - pol - - - - - - - Ignacy Krasicki - Bajki i przypowieści. Część druga - - - - - - - 1. Jowisz i owce - Bóg, Kondycja ludzka, LosNaprzykrzały się bogom częstymi prośbami/ -Owce, chcąc wiedzieć, co się stanie z jagniętami./ -Rzekł im Jowisz: ,,Lepiej to dla was, że nie wiecie./ -Ale kiedy koniecznie przyszłość dociec chcecie,/ -Godna kary ciekawość w uporze zacięta:/ -I was ludzie wygubią, i wasze jagnięta"./ -W ścisłym kręgu ciekawość naszą trzeba mieścić:/ -Wie niebo, co nam taić; wie, co nam obwieścićWie niebo, co nam taić; wie, co nam obwieścić. --- Odpowiednikiem tej maksymy jest myśl Pitagorasa odnotowana przez Krasickiego w Zdaniach filozofów z Diogenesa Laercjusza: ,,Przepisować bóstwu w modlitwach, co nam dać ma, nie rzecz, bo to lepiej wie, czego nam potrzeba niż my" (Uwagi [w:] Dzieła, t. 6, s. 210).. - 2. Rolnik - Chciwość, UmiarkowanieGospodarz, we dwójnasób chcąc zyskowaćzyskować --- dziś popr.: zyskać. z roli,/ -Dobry grunt raz i drugi uprawiał do woli./ -A chcąc nadto zyskować, sam sobie zaszkodził:/ -Zamiast zboża zszedł kąkol i chwast się urodziłW AF: Grunt, że nadto uprawny, chwast tylko urodził.. - 3. Nocni stróżeJako źródło tej bajki podał Krasicki Ch. F. Gellerta Les deux Crieurs(Bernacki, s. 489); niemiecki tytuł bajki: Die beiden Wächter. - Próżność, WładzaMałe złego początki wzrastają z uporu;/ -Zawżdy ludzi omamia płochy punkt honorupłochy punkt honoru --- nieuzasadnione ambicje../ -MiastoMiasto jedno w ustawnej zostawało trwodze:/ -Jędrzej, Piotr, nocni stróże, zawzięli się srodze./ -Więc rozruch w domach, w karczmach, na każdej ulicy;/ -Piotra wójt utrzymywał, Jędrzeja ławnicyławnik --- w miastach lokowanych na prawie niemieckim był obierany spośród rajców i sprawował m. in. władzę sądowniczą na czele sądu wójtowskiego wraz z ławnikami, którzy mieli prawo sprzeciwu wobec jego wniosków; sądom tym w mieście podlegały ważniejsze sprawy cywilne i kryminalne../ -Za mężami szły żony, za starszymi dzieci,/ -Przeniósł się wreszcie rozruch od mieszczan do kmieci./ -KonfliktWojna zatem, i oto przez lat kilkanaście ---/ -Piotr krzyczał: ,,Gaście ogień!" Jędrzej: ,,Ogień gaście!" - 4. FilozofBajka miała poprzedniczkę w apologu Ch. F. Gellerta Der Freigeist, drwiącym z nawrócenia filozofa w chorobie (Kleiner, 1956, s. 175). Temat ten znajdował się również w monitorowym felietonie F. Bohomolca, w liście rzekomego Robinsona, który pisał: ,,Nie mało takich znalazłem, którzy inaczej wierzą będąc zdrowymi, a inaczej w chorobie, zwłaszcza niebezpiecznej " ("Monitor" 1768, nr 50), co odnotował Kleiner, 1955, s. 507---508). - Choroba, Filozof, Kondycja ludzka, ReligiaZaufany filozof w zdaniach przedsięwziętychw zdaniach przedsięwziętych --- w sądach niesprawdzonych doświadczeniem, powziętych z góry, a priori./ -Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych./ -Bóg, MędrzecPrzyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,/ -Nie tylko w Pana Boga --- i w upiry wierzył. - 5. Zwierzęta i niedźwiedź - WładzaPod lwem starym ustawną prowadziły wojnę;/ -Młody że panowanie obiecał spokojne,/ -Cieszyły się zwierzęta. Młodość Niedźwiedź cicho siedział,/ -Spytany, czego milczy, wręcz im odpowiedział:/ -,,Zatrzymajmy się jeszcze z tą wieścią radosną,/ -Aż młodemu lewkowi pazury urosną"Pointa bajki wzięta została (Górski, s. 205; Kleiner, 1956, s. 172) z doświadczeń lisa radzącego lampartowi, by pozyskał lub zabił małego lewka, zanim mu urosną zęby i pazury (u Lafontaine'a: Lion XI 1).. - 6. Strumyk i fontannyPodobną rozmowę chełpliwej fontanny ze strumykiem, który jej tłumaczy, że wymaga ciągle nowej siły podtrzymującej i że słabnie zawsze bez sztucznego nacisku, odnaleziono u Dardene'a (Oeuvres posthumes, Marseille 1767, t. 1)(Kleiner, 1956, s. 174). - Natura, Sztuka , Woda ZazdrośćImpet wody w fontannach gdy ogromnie huczał,/ -Strumyk blisko płynący zazdrościł i mruczał./ -Pękły rury, co wody hojnie dodawały:/ -Strumyk płynął jak pierwej, fontanny ustały./ -Nastąpiła po żalu radość niewymowna:/ -Poznał, że kunszt naturze nigdy nie wyrówna. - 7. Skarb - Kondycja ludzka, LosZnalazł skarb człek bogaty, widział to ubogi;/ -Gdy więc bluźni Opatrzność, skarży się na bogi,/ -Rzekł mu Jowisz: ,,Poczekaj, co się dalej stanie!"/ -Bogactwo, Choroba, ŚmierćWtem ów bogacz skończywszy skarbów odkopanie/ -Przenosił je do domu; a że dźwigał w nocy,/ -Wpadł w chorobę z niewczasuz niewczasu --- z braku odpoczynku. i umarł z niemocy./ -„Bierz tę zdobycz --- rzekł Jowisz --- a nie sądź z pozoru!/ -Karze czasem Opatrzność, gdy przyczynia zbioru". - 8. Talar i czerwony złotytalar i czerwony złoty --- srebrna moneta obiegowa wartości 8 złotych polskich; czerwony złoty --- zwany częściej dukatem, złota moneta obiegowa o wartości dwukrotnie wyższej niż talar, tj. 16 złotych polskich. - Pieniądz, PróżnośćTalar, zwierzchnią postacią swoją okazały,/ -Gardził czerwonym złotym, dlatego że mały./ -Gdy przyszło do zmieniania, nie patrzano miary:/ -Złoty pieniądz, choć mały, wart był dwa talary. - 9. Niedźwiedź i liszka - Rozumiejąc, że będzie towarzyszów bawił,/ -Niedźwiedź, według zwyczaju, nic do rzeczynic do rzeczy --- bez sensu. prawił./ -Znudzeni tymi bajki, gdy wszyscy drzymalidrzymali --- dziś popr.: drzemali.,/ -PrzemocGniewał się wilk na liszkę, że niedźwiedzia chwali./ -Rzekła liszka: ,,Mnie idzie o ochronę skóry:/ -Niezgrabną ma wymowę, lecz ostre pazury". - 10. PieniaczeKrasicki, który literackie opracowanie polskich obyczajów sądowniczych i plagi pieniactwa dał w pierwszej księdze Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków (1776), pisał w felietonie Pieniactwo: ,,Małe sprawy o lada fraszkę niszczyły i niszczą dostatnie familie nie dla wartości rzeczy (bo ta częstokroć i części wykładów nie warta), ale dlatego jedynie, iżby przeprzeć stronę przeciwną i, mimo jej największą usilność, dokazać tego, co się raz przedsięwzięło" (Uwagi, s. 397). - Konflikt, SzlachcicPo dwudziestu dekretachdekret (z łac.) --- termin prawny znaczący wyrok zwierzchności., trzynastu remisachremis (albo remisja) --- odłożenie sprawy sądowej na inną sesję.,/ -Czterdziestu kondemnatachkondemnata (z łac.) --- termin prawny oznaczający nieposłuszeństwo w stawieniu się przed sądem, po odebraniu pozwu, w terminie rozprawy. Otrzymanie kondemnaty czyni ukaranego niezdolnym do wszelkich funkcji publicznych., sześciu kompromisach/ -Zwyciężył Marek Piotra; a że się zbogacił,/ -Ostatnie trzysta złotych za dekret zapłacił./ -ŚmierćUmarł Piotr, umarł Marek, powróciwszy z grodu;/ -Ten, co przegrał, z rozpaczy; ten, co wygrał, z głodu. - 11. Lew i zwierzęta - Próżność, ZwierzętaGdy się wszystkie zwierzęta u lwa znajdowały,/ -Był dyskurs: jaki przymiot w zwierzu doskonały./ -Słoń roztropność zachwalał; żubr mienił powagę;/ -Wielbłądy wstrzemięźliwość, lamparty odwagę,/ -Niedźwiedź moc znamienitą, koń ozdobną postać;/ -Wilk staranie przemyślne, jak zdobyczy dostać,/ -Sarna kształtną subtelność, jeleń piękne rogi,/ -Ryś odzienie wytworne, zając rącze nogi;/ -Pies wierność, liszka umysł w fortele obfity;/ -Baran łagodność, osieł żywot pracowity./ -Rzekł lew, gdy się go wszyscy o zdanie pytali:/ -,,Według mnie, ten najlepszy, co się najmniej chwali". - 12. Trzcina i chmiel - Chmiel się wił wkoło trzciny, miał jej dopomagać./ -Wspierał ją; ale kiedy zbyt się zaczął wzmagać,/ -Rzekła trzcina: ,,Daj pokój, już ja mocno stoję,/ -Już i bez twego wsparcia wiatrów się nie boję"./ -,,Mylisz się --- chmiel jej rzecze --- przyjdą wiatry gorsze"./ -Więc gdy coraz gałązki rozpościerał wsporsze,/ -Przyszło wreszcie do tego: wiatr trzcinę ocalił,/ -A chmiel, co miał podeprzeć, złamał i obalił. - 13. Owieczka i pasterz - PracaStrzygąc pasterz owieczkę nad tym się rozwodził,/ -Jak wiele prac ponosi, żeby jej dogodził./ -Że milczała: ,,Niewdzięczna!" --- żwawieżwawie --- szybko. ją ofuknie./ -Więc rzekła: ,,Bóg ci zapłać... a z czego te suknie?" - 14. Szkatuła ze złotem, wór z kaszą - Bogactwo, Próżność, PrzemijanieSzkatuła pełna złota śmiała się raz z wora./ -Tegoż właśnie złodzieje do skarbcudo skarbcu --- do skarbca, a właściwie skarbczyka, pomieszczenia służącego do przechowywania cenniejszego dobytku; tu pełniącego również funkcję spichlerza. wieczora/ -Wkradli się; zamek zdarli, zawiasy odkuli/ -I żeby złota dostać, szkatułę popsuli./ -Widząc wór, który z kaszą odpoczywał w oknie,/ -Że w kawałki rozbita na podwórzu moknie,/ -Rzekł do niej: ,,Jam ocalał mając tylko kaszę./ -Nie trzeba się wynosić z tego, co nie nasze". - 15. MałżeństwoKrasicki wskazał źródło w bajce Ch. F. Gellerta Le Mariage; tytuł niemiecki: Die glückliche Ehe (Bernacki, s. 491). - Małżeństwo, MążChwałaż Bogu! Widziałem małżeństwo niemodne,/ -Stadło wielce szczęśliwe, uprzejme i zgodne;/ -Stateczna była miłość z podziwieniem wielu ---/ -To szkoda, że mąż umarł w tydzień po weselu! - 16. Łakomy i zazdrosnyPara ta występuje w bajkach zbiorów J. L. Camerariusa, P. Neveleta i in. (Górski, s. 222; Kleiner, 1956, s. 179). - Chciwość, ZazdrośćPorzuciwszy ojczyznę i żony, i dzieci/ -Szedł łakomy z zazdrosnym, Jowisz z nimi trzeci./ -Gdy kończyli wędrówkę, bożek im powiedział:/ -,,Jestem Jowisz i żeby każdy o tym wiedział,/ -Proście mnie, o co chcecie: zadosyć uczynię/ -Pierwszemu, a drugiemu w dwójnasób przyczynię"./ -Nie chce być skąpy pierwszym i stanął jak wryty;/ -Nie chce mówić zazdrosny, równie nieużyty./ -Na koniec, kiedy przeprzećprzeprzeć --- pokonać, przezwyciężyć. łakomcę nie może:/ -,,Wyłup mi jedno oko --- rzecze --- wielki boże!"/ -Stało się. I co mieli zyskać w takiej dobie,/ -Stracił jedno zazdrosny, a łakomy obieobie --- forma ta w odniesieniu do rzeczownika oczy jest reliktem dawnej formy podwójnej.. - 17. Dwa psyIstnieje podobieństwo miedzy dialogiem psów a rozmową osła i wołu w bajce L'Asne (I 7) u A. Houdara de la Motte'a (Kleiner, 1956, s. 173). Ściślejsza zależność zachodzi między tą bajką a apologiem L. E. Billardona de Sauvigny (Le Chien de basse Cour et le petit Chien, III 17), z którego Krasicki dwukrotnie powtórzył tekst dosłownie. - Pies, Sługa,,Dlaczego ty śpisz w izbie, ja marznę na mrozie?" ---/ -Mówił mopsumopsu --- dziś popr.: mopsowi. tłustemu kurtakurta --- pies z uciętym ogonem, zwłaszcza kundel. na powrozie./ -,,Dlaczego? Ja ci zaraz ten sekret wyjawię ---/ -Odpowiedział mops kurcie --- ty służysz, ja bawię". - 18. PrzyjacielKrasicki we francuskim autoprzekładzie bajek wskazał jako źródło obszerną, gawędziarską bajkę Ch. F. Gellerta: ,,L'Ami --- de Gellert"; tytuł niemiecki: Der Freundschaftsdienst (Bernacki, s. 491; por też: Górski, s. 202---203, 212). - ,,Uciekam się --- rzekł Damon --- AryścieDamon, Aryst --- konwencjonalne imiona nadużywane przez bardzo częste powtarzanie w utworach literackich XVII i XVIII w., zwłaszcza w sielankach dworskich oraz w satyrach i komediach., do ciebie,/ -Małżeństwo, Miłość, PrzyjaźńRatuj mnie, przyjacielu, w ostatniej potrzebie:/ -Kocham piękną Irenę. Rodzice i ona/ -Jeszcze na moje prośby nie jest nakłoniona"./ -Aryst na to: ,,Wiesz dobrze, wybrany z wśród wielu,/ -Jak tobie z duszy sprzyjam, miły przyjacielu./ -Pójdę do nich za tobą!" Jakoż się nie lenił:/ -Poszedł, poznał Irenę i... sam się ożenił. - 19. Gospodarz i drzewaW pierwowzorze (B. Imberto, L'Homme et l'Espalier, III 7) i wcześniejszej wersji bajki w AF zaznaczona została paralela między postępowaniem ogrodnika z drzewem a "uprawą" ludzkich namiętności (Bernacki, s. 470), z czego w ostatecznej redakcji Krasicki zrezygnował. - Drzewo, PrzemocGospodarz, o ozdobie myśląc i wygodzie,/ -Zbyt obcinał gałęzie drzew w swoim ogrodzie./ -Jesień, WiosnaPrzyszła jesień; daremnie na wiosnę pracował ---/ -I szpaleruszpaler --- rząd gęsto sadzonych drzew, z gałęziami przystrzyżonymi na podobieństwo ściany; charakterystyczny dla renesansowych i barokowych założeń ogrodowych. nie zrobił, i drzewa popsował. - 20. Filozof i orator - Chłop, Filozof, Literat, Mądrość, Sztuka Filozof dysputował o prym z oratorem./ -Gdy się długo męczyli mniej potrzebnym wsporem,/ -Nadszedł chłop. ,,Niech nas sądzi!" --- rzekli razem oba./ -,,Co ci się --- rzekł filozof --- bardziej upodoba?/ -Czy ten, który rzecz nową stwarza i wymyśla,/ -Czy ten, co wymyśloną kształcikształci --- tu: nadaje piękną formę. i określa?"/ -,,My się na tym --- chłop rzecze --- prostacy, nie znamy,/ -Wolałbym jednak obraz aniżeli ramy". - 21. Człowiek i zdrowie - Choroba, Kondycja ludzka, Młodość , Starość W jedną drogą szli razem i człowiek, i zdrowie./ -Na początku biegł człowiek; towarzysz mu powie:/ -,,Nie spiesz się, bo ustaniesz". Biegł jeszcze tym bardziej./ -Widząc zdrowie, że jego towarzystwem gardzi,/ -Szło za nim, ale z wolna. Przyszli na pół drogi:/ -Aż człowiek, że z początku nadwerężył nogi,/ -Zelżył kroku na środku. Za jego rozkazem/ -Przybliżyło się zdrowie i odtąd szli razem./ -Coraz człowiek ustawał, mając w pogotowiu/ -Zbliżył się: ,,Iść nie mogę, prowadź mnie" --- rzekł zdrowiuInna wersja: Coraz człowiek ustawał, a że się zadyszą: / ,,Prowadź mnie, iść nie mogę" --- rzekł do towarzysza../ -,,Było mnie zrazu słuchać" --- natenczas mu rzekło;/ -Chciał człowiek odpowiedzieć... lecz zdrowie uciekło. - 22. Konie i furman - KońKoniom, co szły przy dyszlu, powtarzał woźnica:/ -,,Nie dajcie się wyprzedzić tym, co są u licaco są u lica --- tj. lejcowe, poprzedzające parę dyszlową w czterokonnym zaprzęgu."./ -Goniły się pod wieczórpod wieczór --- tu: do wieczora., zacząwszy od rana./ -Przywódca, WładzaWtem jeden z przechodzących rzecze do furmana:/ -,,Cóż ci stąd, że cię słucha głupich bydląt rzesza?"/ -A furman: ,,Konie głupie, ale wóz pospiesza". - 23. Słowik i szczygieł - SprawiedliwośćPtakO prym, kto lepiej śpiewa, szedł szczygieł z słowikiem;/ -Stanęli więc obydwa przed sędzią czyżykiem./ -Wygrał szczygieł: zadziwił wszystkich dekret taki./ -Zleciały się natychmiast do słowika ptaki:/ -,,Żałujem cię, żeś przegrał, czyżyk sędzia zbłądził"./ -,,A ja tego --- rzekł słowik --- który mnie osądził". - 24. Komar i muchaWzorcem była bajka Der Tod der Fliege und der Mücke Ch. F. Gellerta (Bernacki, s. 502); ściślejsze pokrewieństwo istnieje z bajką B. Imberta Le Papillon et la Mouche (II 8) (Kleiner, 1956, s. 174). Tytuł: Komar i mucha Dm / Motyl i mucha BP, AF. - Bezpieczeństwo, Umiarkowanie,,Mamy latać, latajmyż nie górnie, nie nisko"./ -Komar muchy tonącej mając widowisko,/ -Że nie wyżej leciała, nad nią się użalił,/ -Gdy to mówił, wpadł w świecę i w ogniu się spalił. - - - - -