books/mickiewicz_lilje.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor>
   3   <liryka_lp>
   4
   5 <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   6 <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Mickiewicz/Ballady/Lilie">
   7 <dc:creator xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam</dc:creator>
   8 <dc:title xml:lang="pl">Lilie</dc:title>
   9 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
  10 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Kallenbach, Józef</dc:contributor.editor>
  11 <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sutkowska, Olga</dc:contributor.technical_editor>
  12 <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  13 <dc:subject.period xml:lang="pl">Romantyzm</dc:subject.period>
  14 <dc:subject.type xml:lang="pl">Liryka</dc:subject.type>
  15 <dc:subject.genre xml:lang="pl">Ballada</dc:subject.genre>
  16 <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Partnerem projektu jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  17 <dc:identifier.url xml:lang="pl">http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/lilie</dc:identifier.url>
  18 <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/Content/2222</dc:source.URL>
  19 <dc:source xml:lang="pl">Mickiewicz, Adam (1798-1855), Poezje, tom 1 (Wiersze młodzieńcze - Ballady i romanse - Wiersze do r. 1824), Krakowska Spółdzielnia Wydawnicza, wyd. 2 zwiększone, Kraków, 1922</dc:source>
  20 <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Adam Mickiewicz zm. 1855</dc:rights>
  21 <dc:date.pd xml:lang="pl">1855</dc:date.pd>
  22 <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  23 <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  24 <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  25 <dc:date xml:lang="pl">2007-09-06</dc:date>
  26 <dc:audience xml:lang="pl">SP2</dc:audience>
  27 <dc:audience xml:lang="pl">G</dc:audience>
  28 <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  29 <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  30 </rdf:Description>
  31 </rdf:RDF>
  32
  33 <autor_utworu>Adam Mickiewicz</autor_utworu>
  34
  35 <nazwa_utworu><begin id="b1189064257681"/><motyw id="m1189064257681">Mąż, Morderstwo, Zbrodniarz, Żona</motyw>Lilje<pr>Wiadomość o <tytul_dziela>Liljach</tytul_dziela>, jako niedokończonej jeszcze balladzie, mamy w liście z Kowna z dnia 8 kwietnia 1820 r. <tytul_dziela>Lilje</tytul_dziela> są arcydziełem wśród ballad Mickiewicza. Krótki motyw ludowy rozwinął poeta wspaniale. Pierwsza zwrotka pieśni ludowej brzmi: ,,Stała się nam nowina, Pani pana zabiła, / W ogródku go schowała, Ruty na nim posiała, / Rośnij rutko wysoko, Jak pan leży głęboko".</pr></nazwa_utworu>
  36
  37 <nota><akap>(z pieśni gminnej)</akap></nota>
  38
  39
  40
  41 <strofa><wers_akap><begin id="b1220610816456"/><motyw id="m1220610816456">Kwiaty</motyw>Zbrodnia to niesłychana,</wers_akap>/
  42 Pani zabija pana./
  43 Zabiwszy grzebie w gaju,/
  44 Na łączce przy ruczaju,/
  45 Grób liliją zasiewa,/
  46 Zasiewając tak śpiewa:/
  47 ,,Rośnij kwiecie wysoko,/
  48 Jak pan leży głęboko;/
  49 Jak pan leży głęboko,/
  50 Tak ty rośnij wysoko".<end id="e1220610816456"/></strofa>
  51
  52 <strofa><wers_akap>Potem cała skrwawiona,</wers_akap>/
  53 Męża zbójczyni żona,/
  54 Bieży przez łąki, przez knieje,/
  55 I górą, i dołem, i górą./
  56 Zmrok pada, wietrzyk wieje;/
  57 Ciemno, wietrzno, ponuro./
  58 Wrona gdzieniegdzie kracze,/
  59 I puchają puchacze.</strofa>
  60
  61 <strofa><wers_akap>Bieży w dół do strumyka,</wers_akap>/
  62 Gdzie stary rośnie buk,/
  63 Do chatki pustelnika/
  64 Stuk stuk, stuk stuk!</strofa>
  65
  66 <strofa><wers_akap>,,Kto tam?" Spadła zapora,</wers_akap>/
  67 Wychodzi starzec, świeci;/
  68 <begin id="b1220609764236"/><motyw id="m1220609764236">Wina, Wyrzuty sumienia, Zdrada</motyw>Pani na kształt upiora/
  69 Z krzykiem do chatki leci./
  70 Ha! ha! zsiniałe usta,/
  71 Oczy przewraca w słup,/
  72 Drżąca, zbladła jak chusta:/
  73 ,,Ha! mąż, ha! trup!"</strofa>
  74
  75 <strofa><wers_akap>--- ,,Niewiasto, Pan Bóg z tobą!</wers_akap>/
  76 Co ciebie tutaj niesie?/
  77 Wieczorną, słotną dobą,/
  78 Co robisz sama w lesie?"</strofa>
  79
  80 <strofa><wers_akap>--- ,,Tu za lasem, za stawem,</wers_akap>/
  81 Błyszczą mych zamków ściany,/
  82 Mąż z królem Bolesławem/
  83 Poszedł na Kijowiany.</strofa>
  84
  85 <strofa><wers_akap>Lato za latem bieży,</wers_akap>/
  86 Nie masz go z bojowiska,/
  87 Ja młoda śród młodzieży,/
  88 A droga cnoty śliska!/
  89 Nie dochowałam wiary,/
  90 Ach! biada mojej głowie!/
  91 Król srogie głosi kary;/
  92 Powrócili mężowie.<end id="e1220609764236"/></strofa>
  93
  94 <strofa><wers_akap>Ha! ha! mąż się nie dowie!</wers_akap>/
  95 Oto krew! oto nóż!/
  96 Po nim już, po nim już!/
  97 Starcze: wyznałam szczerze,/
  98 Ty głoś świętemi usty,/
  99 Jakie mówić pacierze,/
 100 Gdzie mam iść na odpusty?/
 101 Ach! pójdę aż do piekła,/
 102 Zniosę bicze, pochodnie,/
 103 Byleby moję zbrodnię/
 104 Wieczysta noc powlekła".</strofa>
 105
 106 <strofa><begin id="b1189063208387"/><motyw id="m1189063208387">Kara, Tajemnica</motyw><wers_akap>,,Niewiasto --- rzecze stary ---</wers_akap>/
 107 Więc ci nie żal rozboju,/
 108 Ale tylko strach kary?/
 109 Idźże sobie w pokoju,/
 110 Rzuć bojaźń, rozjaśń lica,/
 111 Wieczna twa tajemnica./
 112 Bo takie sądy Boże,/
 113 Iż co ty zrobisz skrycie,/
 114 Mąż tylko wydać może,/
 115 A mąż twój stracił życie".<end id="e1189063208387"/></strofa>
 116
 117 <strofa><begin id="b1189063263924"/><motyw id="m1189063263924">Dziecko, Matka, Ojciec</motyw><wers_akap>Pani z wyroku rada,</wers_akap>/
 118 Jak wpadła, tak wypada./
 119 Bieży nocą do domu,/
 120 Nic nie mówiąc nikomu./
 121 Stoją dzieci przed bramą:/
 122 ,,Mamo --- wołają --- mamo!/
 123 A gdzie został nasz tato?"/
 124 ,,Nieboszczyk? co? wasz tato?"/
 125 --- Nie wie, co mówić na to ---/
 126 ,,Został w lesie za dworem,/
 127 Powróci dziś wieczorem".</strofa>
 128
 129 <strofa><begin id="b1220609943545"/><motyw id="m1220609943545">Pamięć</motyw><wers_akap>Czekają wieczór dzieci;</wers_akap>/
 130 Czekają drugi, trzeci,/
 131 Czekają tydzień cały;/
 132 Nareszcie zapomniały.</strofa>
 133
 134 <strofa><begin id="b1189063292943"/><motyw id="m1189063292943">Grzech</motyw><wers_akap>Pani zapomnieć trudno,</wers_akap>/
 135 Nie wygnać z myśli grzechu,/
 136 Zawsze na sercu nudno,/
 137 Nigdy na ustach śmiechu,/
 138 Nigdy snu na źrenicy!/
 139 Bo często w nocnej porze,/
 140 Coś stuka się na dworze,/
 141 Coś chodzi po świetlicy:/
 142 ,,Dzieci, --- woła --- to ja to,/
 143 To ja, dzieci, wasz tato!"<end id="e1189063263924"/><end id="e1220609943545"/></strofa>
 144
 145 <strofa><wers_akap>Noc przeszła, zasnąć trudno;</wers_akap>/
 146 Nie wygnać z myśli grzechu,/
 147 Zawsze na sercu nudno,/
 148 Nigdy na ustach śmiechu!<end id="e1189063292943"/></strofa>
 149
 150 <strofa><wers_akap>,,Idź, Hanko, przez dziedziniec:</wers_akap>/
 151 Słyszę tętent na moście,/
 152 I kurzy się gościniec:/
 153 Czy nie jadą tu goście?/
 154 Idź na gościniec i w las,/
 155 Czy kto nie jedzie do nas?" ---</strofa>
 156
 157 <strofa><wers_akap>--- ,,Jadą, jadą w tę stronę,</wers_akap>/
 158 Tuman na drodze wielki,/
 159 Rżą, rżą koniki wrone<pe><slowo_obce>koniki wrone</slowo_obce> --- kare; czarne.</pe>,/
 160 Ostre błyszczą szabelki,/
 161 Jadą, jadą panowie,/
 162 Nieboszczyka bratowie!" ---</strofa>
 163
 164 <strofa><begin id="b1189063434787"/><motyw id="m1189063434787">Brat</motyw><wers_akap>--- ,,A witajże, czy zdrowa?</wers_akap>/
 165 Witajże nam, bratowa./
 166 Gdzie brat?" --- ,,Nieboszczyk brat,/
 167 Już pożegnał ten świat"./
 168 --- ,,Kiedy?" --- ,,Dawno, rok minął,/
 169 Umarł... na wojnie zginął"./
 170 --- ,,To kłamstwo, bądź spokojna,/
 171 Już skończyła się wojna;/
 172 Brat zdrowy i ochoczy,/
 173 Ujrzysz go na twe oczy".<end id="e1189063434787"/></strofa>
 174
 175 <strofa><wers_akap><begin id="b1220610088553"/><motyw id="m1220610088553">Fałsz</motyw>Pani ze strachu zbladła,</wers_akap>/
 176 Zemdlała i upadła;/
 177 Oczy przewraca w słup,/
 178 Z trwogą dokoła rzuca:/
 179 ,,Gdzie on? gdzie mąż? gdzie trup?"/
 180 Powoli się ocuca;/
 181 Mdlała niby z radości/
 182 I pytała u gości:/
 183 ,,Gdzie mąż, gdzie me kochanie,/
 184 Kiedy przede mną stanie?"<end id="e1220610088553"/></strofa>
 185
 186 <strofa><wers_akap>--- ,,Powracał razem z nami,</wers_akap>/
 187 Lecz przodem chciał pospieszyć,/
 188 Nas przyjąć z rycerzami,/
 189 I twoje łzy pocieszyć./
 190 Dziś, jutro, pewnie będzie,/
 191 Pewnie kędyś w obłędzie<pr><slowo_obce>w obłędzie</slowo_obce> --- zbłądziwszy w drodze.</pr>/
 192 Ubite minął szlaki./
 193 Zaczekajmy dzień jaki,/
 194 Poszlemy szukać wszędzie,/
 195 Dziś, jutro, pewnie będzie".</strofa>
 196
 197 <strofa><wers_akap>Posłali wszędzie sługi,</wers_akap>/
 198 Czekali dzień i drugi;/
 199 Gdy nic nie doczekali,/
 200 Z płaczem chcą jechać daléj.</strofa>
 201
 202 <strofa><wers_akap>Zachodzi drogę pani:</wers_akap>/
 203 ,,Bracia moi kochani,/
 204 Jesień zła do podróży,/
 205 Wiatry, słoty i deszcze,/
 206 Wszak czekaliście dłużéj,/
 207 Czekajcie trochę jeszcze".</strofa>
 208
 209 <strofa><wers_akap>Czekają. Przyszła zima,</wers_akap>/
 210 Brata nié ma i nié ma./
 211 Czekają; myślą sobie:/
 212 Może powróci z wiosną?/
 213 A on już leży w grobie,/
 214 A nad nim kwiatki rosną,/
 215 A rosną tak wysoko,/
 216 Jak on leży głęboko./
 217 I wiosnę przeczekali,/
 218 I już nie jadą daléj.</strofa>
 219
 220 <strofa><wers_akap>Do smaku im gospoda,</wers_akap>/
 221 Bo gospodyni młoda;/
 222 Że chcą jechać, udają,/
 223 A tymczasem czekają,/
 224 Czekają aż do lata,/
 225 Zapominają brata.</strofa>
 226
 227 <strofa><wers_akap>Do smaku im gospoda,</wers_akap>/
 228 I gospodyni młoda./
 229 Jak dwaj u niej gościli,/
 230 Tak ją dwaj polubili./
 231 Obu nadzieja łechce,/
 232 Obadwaj zjęci trwogą,/
 233 Żyć bez niej żaden nie chce,/
 234 Żyć z nią obaj nie mogą./
 235 Wreszcie, na jedno zdani,/
 236 Idą razem do pani.</strofa>
 237
 238 <strofa><begin id="b1220610194219"/><motyw id="m1220610194219">Młodość, Wdowa</motyw><wers_akap>--- ,,Słuchaj, pani bratowo,</wers_akap>/
 239 Przyjm dobrze nasze słowo:/
 240 My tu próżno siedzimy,/
 241 Brata nie zobaczymy./
 242 Ty jeszcze jesteś młoda,/
 243 Młodości twojej szkoda,/
 244 Nie wiąż dla siebie świata,/
 245 Wybierz brata za brata".</strofa>
 246
 247 <strofa><wers_akap>To rzekli i stanęli.</wers_akap>/
 248 Gniew ich i zazdrość piecze,/
 249 Ten, to ów okiem strzeli,/
 250 Ten, to ów słówko rzecze;/
 251 Usta sine przycięli,/
 252 W ręku ściskają miecze.</strofa>
 253
 254 <strofa><wers_akap>Pani ich widzi w gniewie,</wers_akap>/
 255 Co mówić, sama nie wie./
 256 Prosi o chwilkę czasu,/
 257 Bieży zaraz do lasu./
 258 Bieży w dół do strumyka,/
 259 Gdzie stary rośnie buk,/
 260 Do chatki pustelnika/
 261 Stuk stuk, stuk stuk!/
 262 Całą mu rzecz wykłada,/
 263 Pyta się, co za rada?</strofa>
 264
 265 <strofa><wers_akap>,,Ach, jak pogodzić braci?</wers_akap>/
 266 Chcą mojej ręki oba;/
 267 Ten i ten się podoba,/
 268 Lecz kto weźmie? kto straci?/
 269 Ja mam maleńkie dziatki,/
 270 I wioski i dostatki;/
 271 Dostatek się zmitręża<pr><slowo_obce>zmitręża się</slowo_obce> --- marnuje się.</pr>,/
 272 Gdy zostałam bez męża.<end id="e1220610194219"/>/
 273 Lecz ach! nie dla mnie szczęście!/
 274 Nie dla mnie już zamęście!/
 275 <begin id="b1220610337179"/><motyw id="m1220610337179">Trup, Upiór</motyw>Boża nade mną kara,/
 276 Ściga mnie nocna mara:</strofa>
 277
 278 <strofa><wers_akap>Zaledwie przymknę oczy,</wers_akap>/
 279 Traf, traf, klamka odskoczy;/
 280 Budzę się: widzę, słyszę,/
 281 Jak idzie i jak dysze,/
 282 Jak dysze i jak tupa,/
 283 Ach, widzę, słyszę trupa!/
 284 Skrzyp, skrzyp, i już nad łożem/
 285 Skrwawionym sięga nożem,/
 286 I iskry z gęby sypie,/
 287 I ciągnie mnie i szczypie.<end id="e1220610337179"/>/
 288 Ach! dosyć, dosyć strachu,/
 289 Nie siedzieć mnie w tym gmachu,/
 290 Nie dla mnie świat i szczęście,/
 291 Nie dla mnie już zamęście!"
 292 <begin id="b1189064396033"/><motyw id="m1189064396033">Zbrodnia, Kara, Śmierć</motyw><wers_akap>,,Córko --- rzecze jej stary ---</wers_akap>/
 293 Nie masz zbrodni bez kary,/
 294 Lecz jeśli szczera skrucha,/
 295 Zbrodniarzów Pan Bóg słucha./
 296 Znam ja tajnie wyroku,/
 297 Miłą ci rzecz obwieszczę:/
 298 Choć mąż zginął od roku,/
 299 Ja go wskrzeszę dziś jeszcze".</strofa>
 300
 301 <strofa><wers_akap>--- ,,Co, co? jak, jak? mój ojcze!</wers_akap>/
 302 Nie czas już, ach, nie czas!/
 303 To żelazo zabójcze/
 304 Na wieki dzieli nas!/
 305 Ach znam<pe><slowo_obce>znam</slowo_obce> --- tu: wiem.</pe>, żem warta kary,/
 306 I zniosę wszelkie kary,/
 307 Byle się pozbyć mary./
 308 Zrzekę się mego zbioru/
 309 I pójdę do klasztoru,/
 310 I pójdę w ciemny las./
 311 Nie, nie wskrzeszaj, mój ojcze!/
 312 Nie czas już, ach, nie czas!/
 313 To żelazo zabójcze/
 314 Na wieki dzieli nas!"</strofa>
 315
 316 <strofa><wers_akap>Starzec westchnął głęboko,</wers_akap>/
 317 I łzami zalał oko,/
 318 Oblicze skrył w zasłonie,/
 319 Drżące załamał dłonie:/
 320 ,,Idź za mąż, póki pora,/
 321 Nie lękaj się upiora./
 322 Martwy się nie ocuci,/
 323 Twarda wieczności brama;/
 324 I mąż twój nie powróci,/
 325 Chyba zawołasz sama".<end id="e1189064396033"/></strofa>
 326
 327 <strofa><wers_akap>--- ,,Lecz jak pogodzić braci?</wers_akap>/
 328 Kto weźmie, a kto straci?..."/
 329 <begin id="b1220610768550"/><motyw id="m1220610768550">Kwiaty</motyw>--- ,,Najlepsza będzie droga,/
 330 Zdać się na los i Boga./
 331 Niechajże z ranną rosą/
 332 Pójdą i kwiecia zniosą./
 333 Niech każdy weźmie kwiecie,/
 334 I wianek tobie splecie,/
 335 I niechaj doda znaki,/
 336 Żeby poznać, czyj jaki?/
 337 I pójdzie w kościół Boży,/
 338 I na ołtarzu złoży:/
 339 Czyj pierwszy weźmiesz wianek,/
 340 Ten mąż twój, ten kochanek".<end id="e1220610768550"/></strofa>
 341
 342 <strofa><wers_akap>Pani z przestrogi rada,</wers_akap>/
 343 Już do małżeństwa skora,/
 344 Nie boi się upiora;/
 345 Bo w myśli swej układa,/
 346 Nigdy w żadnej potrzebie/
 347 Nie wołać go do siebie./
 348 I z tych układów rada,/
 349 Jak wpadła, tak wypada./
 350 Bieży prosto do domu,/
 351 Nic nie mówiąc nikomu./
 352 Bieży przez łąki, przez gaje,/
 353 I bieży i staje/
 354 I staje i myśli i słucha:/
 355 Zda się, że ją ktoś goni,/
 356 I że coś szepce do niéj/
 357 (Wokoło ciemność głucha):/
 358 ,,To ja, twój mąż, twój mąż!"</strofa>
 359
 360 <strofa><wers_akap>I staje i myśli i słucha;</wers_akap>/
 361 Słucha, zrywa się, bieży,/
 362 Włos się na głowie jeży,/
 363 W tył obejrzeć się lęka,/
 364 Coś wciąż po krzakach stęka,/
 365 Echo powtarza wciąż:/
 366 ,,To ja, twój mąż, twój mąż!"</strofa>
 367
 368 <strofa><begin id="b1189064126966"/><motyw id="m1189064126966">Konflikt, Walka</motyw><wers_akap>Lecz zbliża się niedziela,</wers_akap>/
 369 Zbliża się czas wesela./
 370 Zaledwie słońce wschodzi,/
 371 Wybiegają dwaj młodzi./
 372 <begin id="b1194609490254"/><motyw id="m1194609490254">Ślub</motyw>Pani, śród dziewic grona/
 373 Do ślubu prowadzona,/
 374 Wystąpi śród kościoła/
 375 <begin id="b1220611031415"/><motyw id="m1220611031415">Kwiaty</motyw>I bierze pierwszy wianek,/
 376 Obnosi go dokoła:/
 377 ,,Oto w wieńcu lilije,/
 378 Ach! czyjeż to są, czyje?/
 379 Kto mój mąż, kto kochanek?"<end id="e1194609490254"/></strofa>
 380
 381 <strofa><wers_akap>Wybiega starszy brat,</wers_akap>/
 382 Radość na licach płonie,/
 383 Skacze i klaszcze w dłonie:/
 384 ,,Tyś moja, mój to kwiat!/
 385 Między liliji kręgi/
 386 Uplotłem wstążek zwój:/
 387 To znak, to moje wstęgi!/
 388 To mój, to mój, to mój!"</strofa>
 389
 390 <strofa><wers_akap>,,Kłamstwo! --- drugi zawoła ---</wers_akap>/
 391 Wyjdźcie tylko z kościoła,/
 392 Miejsce widzieć możecie,/
 393 Kędy rwałem to kwiecie./
 394 Rwałem na łączce, w gaju,/
 395 Na grobie przy ruczaju,/
 396 Okażę grób i zdrój:/
 397 To mój, to mój, to mój!"</strofa>
 398
 399 <strofa><wers_akap>Kłócą się źli młodzieńce,</wers_akap>/
 400 Ten mówi, ten zaprzecza;/
 401 Dobyli z pochew miecza,/
 402 Wszczyna się srogi bój,/
 403 Szarpią do siebie wieńce:/
 404 ,,To mój, to mój, to mój!"<end id="e1189064126966"/></strofa>
 405
 406 <strofa><begin id="b1189064295909"/><motyw id="m1189064295909">Kara</motyw><wers_akap>Wtem drzwi kościoła trzasły</wers_akap>/
 407 Wiatr zawiał, świece zgasły,/
 408 Wchodzi osoba w bieli:/
 409 Znany chód, znana zbroja.../
 410 Staje, wszyscy zadrżeli,/
 411 Staje, patrzy ukosem,/
 412 Podziemnym woła głosem:/
 413 ,,Mój wieniec i ty moja!/
 414 Kwiat na mym rwany grobie:/
 415 Mnie, księże, stułą wiąż;/
 416 Zła żono, biada tobie!/
 417 To ja, twój mąż, twój mąż!<end id="e1220611031415"/>/
 418 Źli bracia! biada obu!/
 419 Z mego rwaliście grobu,/
 420 Zawieście krwawy bój!/
 421 To ja, twój mąż, wasz brat,/
 422 Wy moi, wieniec mój,/
 423 Daléj na tamten świat!"</strofa>
 424
 425 <strofa><wers_akap>Wstrzęsła się cerkwi posada,</wers_akap>/
 426 Z zrębu wysuwa się zrąb,/
 427 Sklep trzeszczy, w głąb zapada,/
 428 Cerkiew zapada w głąb./
 429 Ziemia ją z wiérzchu kryje,/
 430 Na niéj rosną lilije,/
 431 A rosną tak wysoko,/
 432 Jak pan leżał głęboko.<end id="e1189064257681"/><end id="e1189064295909"/></strofa>
 433
 434 </liryka_lp>
 435 </utwor>