[wolnelektury.git] / books / 01 / krasicki_satyry2_czlowiek_i_zwierz.xml

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<utwor><rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
<rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_druga/Cz%C5%82owiek_i_zwierz">
<dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
<dc:title xml:lang="pl">Człowiek i zwierz</dc:title>
<dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/satyry-czesc-druga</dc:relation.isPartOf>
<dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
<dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sobczyński, Mariusz</dc:contributor.technical_editor>
<dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
<dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
<dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
<dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
<dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
<dc:identifier.url xml:lang="pl">http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/satyry-czesc-druga-czlowiek-i-zwierz</dc:identifier.url>
<dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
<dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław, 1958</dc:source>
<dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
<dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
<dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
<dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
<dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
<dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
<dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
<dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
</rdf:Description>
</rdf:RDF>
<liryka_l>

<extra><!--<elementy_poczatkowe>--></extra>

<autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>

<dzielo_nadrzedne>Satyry, Część druga</dzielo_nadrzedne>

<nazwa_utworu>Człowiek i zwierz</nazwa_utworu>

<extra><!--</elementy_poczatkowe>--></extra>

<extra><!--<tekst_glowny>--></extra>



<strofa><begin id="b1194607842275"/><motyw id="m1194607842275">Głupota, Koń, Zwierzęta</motyw><wers_akap>,,Koń głupi”. ,,Nie koń”. ,,Osieł”. ,,Nie osieł, mój bracie”.</wers_akap>/
,,Któreż więc zwierzę od nich głupsze jeszcze znacie?”/
,,Człowiek”. ,,A, już to nadto!” ,,Nie nadto, lecz mało,/
Gdyby się razem głupstwo człowiecze zebrało,/
Poszedłby w rodzaj muszlów albo wśród ślimaki.<end id="e1194607842275"/>/
Słuchaj tylko cierpliwie: <begin id="b1201863592545"/><motyw id="m1201863592545">Kondycja ludzka</motyw>Któryż zwierz jest taki,/
Iżby wiedząc, co czynić, nie czynił, co trzeba?<end id="e1201863592545"/>/
<begin id="b1194531904551"/><motyw id="m1194531904551">Mądrość, Rozum</motyw>Zwierzom instynkt, nam, ludziom, rozum dały nieba;/
Przecież patrząc, co czyniem my, rozumem dumni,/
Zda się, że ludzie głupi, zwierzęta rozumni.<end id="e1194531904551"/>/
Sroży się lew nad sarną, więc nagany godny,/
Ale dlaczego sroży? Dlatego że głodny./
Skoro głód uspokoił, rzuca polowanie,/
Wilk żarłoczny, lis zdradny ustawne czuwanie/
Jeżeli czynią, muszą --- tym sposobem żyją./
<begin id="b1194531988351"/><motyw id="m1194531988351">Natura, Umiarkowanie, Zwierzęta</motyw>Zgoła weź ptaka, rybę, zwierzęcia lub żmiją,/
Każde ma swoją miarę i według niej działa,/
Jeśli im przymiot zdatny natura przydała,/
Idą do tego celu, do którego zmierza./
Zgoła czym są z potrzeby, są z natury zwierza.<end id="e1194531988351"/>/
<begin id="b1201863789226"/><motyw id="m1201863789226">Sługa, Zwierzęta</motyw>Pan ich człowiek, lecz głupszy, lecz gorszy nad sługi./
Nie nowina to w panach. Z ich zdatnej usługi/
Korzysta, a, niewdzięczny, pędzi wolne w pęta,/
Dla niego silą zdatność jarzmowe zwierzęta,/
Dla niego wół pracuje, chlebem go uracza,/
Więc, że niby to mędrszy nad swego oracza,/
Wywnętrza go<pr><slowo_obce>Wywnętrza go</slowo_obce> --- wykorzystuje, wyzyskuje go.</pr> i pasie, żeby się spasł na nim.<end id="e1201863789226"/>/
<wers_akap>Mędrcy! Chwalemy wierność, niewdzięczności ganim.</wers_akap>/
Któż nad nas nie wdzięczniejszy? Lecz i to przebaczę./
<begin id="b1194532090728"/><motyw id="m1194532090728">Ksiądz</motyw>Pulchne gnuśnym drzymaniem tuczą się prałaty,/
Ksiądz wikary ma prace, ksiądz proboszcz intraty.<end id="e1194532090728"/>/
Tak chciało przyrodzenie; <begin id="b1201863907430"/><motyw id="m1201863907430">Jedzenie, Umiarkowanie</motyw>ścierwa pożeracze/
Pasiem się łupem zwierząt, przynajmniej by<pe><slowo_obce>przynajmniej by</slowo_obce> --- przynajmniej żeby... (ale --- w domysle tak nie jest, że człowiek się ,,pasie" w sposób umiarkowany).</pe> w mierze.<end id="e1201863907430"/>/
<begin id="b1194532208336"/><motyw id="m1194532208336">Niewola</motyw><wers_akap>Insze niech porównanie człek z zwierzęty bierze!</wers_akap>/
Gdzież takie, co rozmyślnie samo się niewoli,/
A sposobiąc swe barki ku jarzmu po woli<pr><slowo_obce>po woli</slowo_obce> --- tu: powolnie, bez oporu.</pr>,/
W poddaństwie sławy szuka?<end id="e1194532208336"/> <begin id="b1194532470762"/><motyw id="m1194532470762">Ptak</motyw>Orzeł, pan nad ptaki,/
Lecz czy go ptaków innych rodzaj wieloraki/
Podłym czci uniżeniem? Wspaniały, ochotny,/
Wyżej jeszcze nad niego buja sokół lotny,/
Ani się zwraca z pędu na straszne odgłosy./
Nie powaga, lecz dzielność wzbija pod niebiosy.<end id="e1194532470762"/>/
Człowiek, wybór natury, świata prawodawca,/
<begin id="b1201864202319"/><motyw id="m1201864202319">Zdrada, Zwierzęta</motyw>Człowiek, praw stanowiciel, a przestępstwa sprawca,/
Sam łamie obowiązki, co wznawia i kleci./
Któraż lwica jęczała na niewdzięczne dzieci?/
Któryż żubr żubra zdradził? W przychylnej postaci<pr><slowo_obce>W przychylnej postaci</slowo_obce> --- tu: przy pozorach przychylności.</pr>/
Zmówiliż się na wilka wilcy koligaci<pe><slowo_obce>koligaci</slowo_obce> --- krewniacy.</pe>?/
Trułże doktór lis lisa? Gdy sprzeczka zmówiona,/
Brałże jastrząb jastrzębia w sprawie za patrona?/
I żeby z nieprawego korzystał narzędzia,/
Dla zysku kruk krukowi stałże się zły sędzia?<end id="e1201864202319"/>/
<begin id="b1201864352213"/><motyw id="m1201864352213">Praca, Złodziej, Zwierzęta</motyw>Towarzystwa<pr><slowo_obce>Towarzystwo</slowo_obce> --- społeczeństwo.</pr> przykładzie, pracowite pszczoły!/
Wpośród waszych zabiegów i skrzętnej mozoły,/
Któraż, chociaż ma porę dokazania snadnie,/
Miód z pracą od sąsiadki zbierany ukradnie?/
<wers_akap>Nasz to tylko przywilej, więc bądźmy nim dumni,</wers_akap>/
<begin id="b1201864544230"/><motyw id="m1201864544230">Zwierzęta</motyw>Zwierzęta złe i głupie, my dobrzy, rozumni.<end id="e1201864352213"/>/
O, gdyby mogły mówić, tak jak myśleć mogą,/
Wstydem, hańbą okryci, sromotą i trwogą,/
Cóż byśmy usłyszeli? Wzgardę i nauki./
<begin id="b1194607899714"/><motyw id="m1194607899714">Koń</motyw>Koń, od nas zniewolony tęgimi munsztuki,/
Koń, co nam nóg pożycza, jak byśmy nie mieli,/
Koń, na którego grzbiecie, zuchwali i śmieli,/
Ścigamy inne zwierza albo nam podobnych ---/
Ten koń, lubo nie w słowach wdzięcznych i ozdobnych,/
Jakich zwykliśmy zażyć, gdy omamić chcemy,/
Rzekłby z prosta: wy mocni, a my was nosiemy?<end id="e1194607899714"/>/
Rzekłby wół: ja chleb daję, wprzężony do pługa,/
Cóż zyskam? Śmierć okrutną --- istotna przysługa./
Któż z was ma na nas względy? Kto o nas pamięta? ---/
Rzekłyby na rzeź dane owce i bydlęta./
<begin id="b1194532419123"/><motyw id="m1194532419123">Pies</motyw>On pies znędzniały wiekiem, leżący u płota,/
Ów stróż, sługa, przyjaciel, którego ochota/
Tyle ci zysków niosła, wierny a niepłatny,/
Wiekiem, pracą, bliznami do usług niezdatny,/
Niewdzięczności ofiara w okropnej zaciszy,/
Wpółmartwy, jeszcze czuje, gdy głos pana słyszy,/
Słyszy, nędzny, i czuje; nie czuje, co woła<pr><slowo_obce>nie czuje, co woła</slowo_obce> --- nie czuje ten, który woła.</pr>.<end id="e1194532419123"/>/
<begin id="b1201865248483"/><motyw id="m1201865248483">Kondycja ludzka</motyw>Jak ma czuć taki, który bez serca, bez czoła<pe><slowo_obce>bez czoła</slowo_obce> --- bezczelny, bezwstydny.</pe>,/
Sam siebie czyniąc celem wyuzdanych chęci,/
Statek, wierność, usługę wyrzucił z pamięci?<end id="e1201864544230"/>/
<wers_akap>Nie na to tyle darów natura nam dała;</wers_akap>/
Duma w próżnych zapędach nieczuła, zuchwała,/
Kryje błąd pod postacią, którą jej dajemy;/
Na cóż przymiot czułości, jeśli nie czujemy?/
<begin id="b1201864866105"/><motyw id="m1201864866105">Rozum</motyw>Na co światło rozumu, jeśli ciemność miła?<end id="e1201864866105"/>/
Czyż się dzielność natury w darach wysiliła?/
Nie bluźńmy, zbyt zuchwali, tego, co ją nadał./
Nasz występek przymioty szacowne postradał./
Ten sięgnął ku bydlętom. <begin id="b1201864634962"/><motyw id="m1201864634962">Cnota</motyw>Nie bajką wiek złoty,/
Był on, będzie, jest może, gdzie siedlisko cnoty<end id="e1201864634962"/>;/
W naszej mocy świat równym uszczęśliwić wiekiem./
Niechaj człowiek pamięta na to, że człowiekiem,/
Wzniesie się nad zwierzęta lotem siebie godnym./
<wers_akap>Niegdyś mędrzec ponury piórem zbyt swobodnym,</wers_akap>/
W złej sprawie sam patronem zostawszy i sędzią,/
Zapędzał człeka w lasy i chciał paść żołędzia./
Znalazł uczniów; któryż błąd nie znachodził ucznie?/
Omamiał wdziękiem pisma dość dzielnie i sztucznie,/
Nowość była ponętą, a wdziękiem zuchwałość<pr><slowo_obce>Niegdyś mędrzec ponury...</slowo_obce> --- Jean--Jacques Rousseau, filozof francuski głoszący hasła powrotu do natury, ucieczki od szkodliwych wpływów cywilizacji, która nakłada na człowieka więzy zależności i nierówności społecznej.</pr>./
<wers_akap>Nie na tym się zasadza człecza doskonałość,</wers_akap>/
Towarzystwo cel jego, do niego stworzony,/
Rodzice, dzieci, bracia i męże, i żony./
Święte węzły natury, które nasz błąd targa,/
Błąd zuchwały, płód jego bluźnierstwo i skarga,/
Odgłos ślepoty, głupstwa, dumy, niewdzięczności./
Człowiek w ścisłym obrębie nadanej istności,/
W ścisłym, lecz przyzwoitym przez zrządzenie boże,/
Chcąc mieć więcej, niż zdoła, mniej ma, niż mieć może./
Stąd rozpacz, a w uporze żądza zbyt zacięta,/
Chcąc wznieść człeka nad człeka, zniża pod bydlęta.<end id="e1201865248483"/>/
<begin id="b1194532644164"/><motyw id="m1194532644164">Stworzenie, Obraz świata, Umiarkowanie</motyw>Stwórca rzeczy cel dziełu swojemu położył/
I choć go w niezliczonych rodzajach pomnożył,/
Każdemu nadał istność, dał istnościom dary,/
Darom dzielność, dzielnościom przymioty i miary./
Tych się trzymać --- nasz podział, brać korzyść --- staranie,/
Powinność --- znać szacunek i być wdzięcznym za nie”.<end id="e1194532644164"/></strofa>

<extra><!--<tekst_glowny>--></extra>

</liryka_l></utwor>