books/01/krasicki_satyry2_medrek.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor><rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   3 <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/index.php?title=Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_druga/M%C4%99drek">
   4 <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
   5 <dc:title xml:lang="pl">Mędrek</dc:title>
   6 <dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/satyry-czesc-druga</dc:relation.isPartOf>
   7 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   8 <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Sobczyński, Mariusz</dc:contributor.technical_editor>
   9 <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  10 <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
  11 <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
  12 <dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
  13 <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  14 <dc:identifier.url xml:lang="pl">http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/satyry-czesc-druga-medrek</dc:identifier.url>
  15 <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
  16 <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław, 1958</dc:source>
  17 <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
  18 <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
  19 <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  20 <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  21 <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  22 <dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
  23 <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  24 <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  25 </rdf:Description>
  26 </rdf:RDF>
  27 <liryka_l>
  28
  29 <extra><!--<elementy_poczatkowe>--></extra>
  30
  31 <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
  32
  33 <dzielo_nadrzedne>Satyry, Część druga</dzielo_nadrzedne>
  34
  35 <nazwa_utworu>Mędrek</nazwa_utworu>
  36
  37 <extra><!--</elementy_poczatkowe>--></extra>
  38
  39 <extra><!--<tekst_glowny>--></extra>
  40
  41
  42
  43 <strofa><begin id="b1202385893122"/><motyw id="m1202385893122">Sława</motyw><wers_akap>,,A to co za jegomość?” ,,Jegomość dobrodziej.</wers_akap>/
  44 On nie tak, jak to drudzy, i gada, i chodzi”./
  45 ,,Jakże mówi? jak stąpa?” ,,Oto jak człek wielki./
  46 Skoro wyszedł z opieki jejmość rodzicielki,/
  47 Zaraz znać było, jaki człowiek z niego będzie./
  48 Jakoż nigdy się w takich nie chciał mieścić rzędzie,/
  49 Co tak czynią jak drudzy, szedł zawżdy nawiasem<pr><slowo_obce>nawiasem</slowo_obce> --- bokiem, okrążając.</pr>,/
  50 Zgoła z pracą, pilnością i kunsztem, i czasem/
  51 Do tego stopnia przyszedł, iż człek zawołany”./
  52 ,,Skądże to zawołanie<pr><slowo_obce>zawołanie</slowo_obce> --- sława.</pr>?” ,,Stąd: panie i pany/
  53 Zgodzili się powszechnie, że to człowiek wielki,/
  54 Więc za nimi powtarzać musi człowiek wszelki,/
  55 A kto by nie powtarzał, ten zysk sobie kupi,/
  56 Iż będzie osądzonym, że dziwak i głupi./
  57 Ciężka, mówią, rzecz człeku na sławę zarobić,/
  58 A ja mówię, że lekka, byle rzecz sposobić,/
  59 Byle umieć ulegać tym, co wsławić mogą.<end id="e1202385893122"/>/
  60 <wers_akap>Alboż inszą Konstantyn uwielbiony drogą?</wers_akap>/
  61 Wszedł na świat --- kto go zoczył, przestraszył się, zdumiał”./
  62 ,,Dlaczego?” ,,Bo zgadł wszystko”. ,,Więc wiedział?”/
  63 ,,Nie umiał”. ,,Jakże zgadł?” ,,Tak jak teraz”. ,,A jakże to teraz?”/
  64 ,,Mój bracie, widzęś prostak, jam bo bywał nieraz/
  65 Tam, gdzie to jest świat wielki". ,,I jam--ci na świecie”./
  66 ,,Nie na wielkim, on inszy, wy tego nie wiecie,/
  67 <begin id="b1194608331941"/><motyw id="m1194608331941">Mędrzec</motyw>Co to jest ten świat wielki, więc go wam opiszę./
  68 Świat wielki, gdzie są mędrcy i ich towarzysze,/
  69 Gdzie są umysły raźne, a pojęcia żywsze,/
  70 Gdzie uczucia dzielniejsze, wyrazy prawdziwsze,/
  71 Zgoła gdzie lepiej, piękniej niźli między wami”./
  72 ,,Któż tak osądził?” ,,Zgadnij”. ,,Nie wiem”. ,,Oni sami”./
  73 ,,Któż w swojej sprawie sędzią?” ,,Bałamuctwo stare;/
  74 Inszą wiek polerowny ma cechę<pr><slowo_obce>cecha</slowo_obce> --- próba (wyznaczająca wartość metali szlachetnych).</pr> i miarę,/
  75 Insze czucia, rozmysły, sposoby, narzędzia,/
  76 W swojej sprawie i patron, i strona, i sędzia./
  77 Więc wyroki pomyślne, a pospólstwo wierzy;<end id="e1194608331941"/>/
  78 <begin id="b1202386188496"/><motyw id="m1202386188496">Szlachcic</motyw>Nie pospólstwo, co kupczy, co płaci, co mierzy,/
  79 Lecz gmin<pr><slowo_obce>gmin</slowo_obce> --- mowa o gminie szlacheckim.</pr>, co moda szlachci, a umysł poniża.<end id="e1202386188496"/>/
  80 <begin id="b1202386273168"/><motyw id="m1202386273168">Mądrość, Rozum</motyw>Skąd rozum? --- Od Szwajcarów<pr><slowo_obce>Od Szwajcarów</slowo_obce> --- aluzja do popularyzujących się coraz bardziej, a często wypaczanych koncepcji filozoficznych Rousseau pochodzącego z Genewy.</pr>. Skąd dowcip? --- Z Paryża./
  81 Więc po rozum, po dowcip trzeba za granicę./
  82 Niegdyś bywał on wszędy, dziś ma dwie stolice./
  83 Nie uwłaczam ja cudzym, ale zbytek ganię,/
  84 Talent granic nie cierpi, jego panowanie/
  85 Nie od kraju zawisło --- przemysł<pr><slowo_obce>przemysł</slowo_obce> --- cywilizacja i kultura.</pr> znamienity/
  86 Zdobił Greki, lecz mieli mędrce nawet Scyty<pr><slowo_obce>mieli mędrce nawet Scyty</slowo_obce> --- ma tu Krasicki na myśli zapewne Anacharsisa, mędrca scytyjskiego z VI w. p. n. e., o którym tak pisze: ,,Filozof, rodem był z Scytii. Zwiedził greckie państwa dla nabycia tam większej doskonałości; jakoż wielce się wsławił wytwornością nauki i dowcipu w rozmowach, które miał z rozmaitymi mędrcami [...]. O nim powiadają, iż prawa porównywał do pajęczyny, w której tylko muchy więzną”. (<tytul_dziela>Zbiór potrzebn. wiad.</tytul_dziela>); Scytowie --- koczowniczy lud barbarzyński zamieszkujący w starożytności północne wybrzeża Morza Czarnego.</pr>.<end id="e1202386273168"/>/
  87 <begin id="b1194533728480"/><motyw id="m1194533728480">Matka, Natura</motyw>Natura wszystkim matką, nikomu macochą.<end id="e1194533728480"/>/
  88 <begin id="b1202386420570"/><motyw id="m1202386420570">Praca, Sława</motyw>Ci więc, co się uwodzą częścią sławy płochą,/
  89 Przeświadczenia poddani, choć go w inszych ganią,/
  90 Chcieliby drogi towar kupić, ale tanio./
  91 Doskonałość niełatwa, trzeba pracy przecie;<end id="e1202386420570"/>/
  92 <begin id="b1194533768278"/><motyw id="m1194533768278">Mądrość, Mędrzec, Głupota, Głupiec</motyw>Za jednego mądrego sto głupich na świecie,/
  93 A kto wie, czy nie tysiąc; wiele to, czy mało?<end id="e1194533768278"/>/
  94 Niechaj kto chce doświadcza, mnie gdy się tak zdało,/
  95 Nie upieram się w zdaniu, a wracam do rzeczy./
  96 Szczególne<pr><slowo_obce>Szczególne</slowo_obce> --- pojedyncze.</pr> i powszechne doświadczenie przeczy,/
  97 Iżby można być wielkim i prędko, i łatwo./
  98 <begin id="b1202386914380"/><motyw id="m1202386914380">Mieszczanin, Praca</motyw>Rzemieślnik lata strawi nad dłutem, nad dratwą,/
  99 A przecie rzadki dobry, choć proste rzemiosło.<end id="e1202386914380"/>/
 100 <begin id="b1194533860681"/><motyw id="m1194533860681">Drzewo, Mądrość, Młodość, Starość</motyw>Drzewo nim w pień, w konary, gałęzie urosło,/
 101 Nim kwiat zszedł, owoc dojźrzał, długie pory przeszły./
 102 Doświadczenia nabywa wiek w lata podeszły./
 103 A to mistrz najpewniejszy, więc mędrce bezbrodni<pr><slowo_obce>bezbrodni</slowo_obce> --- bez bród, młokosy.</pr>/
 104 Albo cudem natury lub wiary niegodni”.<end id="e1194533860681"/>/
 105 ,,Lecz się to jednak trafia”. ,,Bywać i śnieg w maju./
 106 Rzecz bolesna korzyści modnego zwyczaju,/
 107 Algebra od kolebek, żaki prawią cuda,/
 108 Dźwięk mami, lecz na przyszłość szkodliwa obłuda./
 109 <begin id="b1194533937119"/><motyw id="m1194533937119">Filozof, Głupota, Mędrzec, Sława</motyw>Dawnych praca --- nam korzyść, lecz korzyść, co szpeci/
 110 Zbierających rodziców marnotrawne dzieci./
 111 Cytując bez rozsądku maksymy i strofy,/
 112 Śmiałość głupstwa dumnego czyni filozofy./
 113 Dawni, myślami, trudem, nauką wybledli,/
 114 Albo żywot odludny, albo ostry wiedli;/
 115 Nasze mędrki rubaszne i pulchne, i hoże./
 116 Przemieniły się w sofy cyników<pr><slowo_obce>cynicy</slowo_obce> --- grecka materialistyczna szkoła filozoficzna reprezentująca plebejski nurt filozofii starożytnej. Najpopularniejszym jej przedstawicielem był Diogenes z Synopy (IV w. p. n. e.), który głosząc, że szczęście polega na uniezależnieniu się od istniejącego porządku społecznego, propagował wyrzeczenie się majątku i wszelkich wytworów cywilizacji i ograniczenie się do zaspokajania elementarnych potrzeb człowieka zgodnie z prawami natury. Krasicki pisze o nim krytycznie w <tytul_dziela>Zbiorze potrzebn. wiad.</tytul_dziela>: ,,wódz sekty filozofickiej cyników, ubóstwo dobrowolne obrał i zamiast domu miał beczkę na spoczynek. [...] Zdaje się, iż ten filozof pod pokrywką wstrzemięźliwości taił nienasyconą żądzę ambicji, chcąc się bardziej osobliwością niźli cnotą od innych różnić”.</pr> rogoże,/
 117 Pełno Dyjogenesów nie w beczce, lecz z beczką./
 118 Sławni wielbieniem własnym i krzykliwą sprzeczką,/
 119 Czytają, a nie myślą, sądzą ślepym zdaniem,/
 120 A gmin czci dumne głupstwo owczym powtarzaniem./
 121 Stąd wziętość<pe><slowo_obce>wziętość</slowo_obce> --- popularność.</pe>, a jak niegdyś płaszcz i gęsta broda,/
 122 Tak i teraz, gdy śmiałość wspaniałości doda,/
 123 Lada osieł w lwiej skórze przestrasza bydlęta.<end id="e1194533937119"/>/
 124 Konstantyn o tej bajce<pr><slowo_obce>o tej bajce</slowo_obce> --- bajka o ośle z Kume, który włożywszy lwią skórę chciał udawać lwa. Bajkę o ośle w lwiej skórze opublikował Krasicki w »Monitorze« (1766, nr 24).</pr> wcale nie pamięta,/
 125 Zamyśla się ustawnie<pe><slowo_obce>ustawnie</slowo_obce> --- nieustannie.</pe>, wznosi oczy w górę,/
 126 Niechaj wspojźrzy na siebie, postrzeże lwią skórę./
 127 <wers_akap>Jakoż chcieć być uczonym, a mało się uczyć,</wers_akap>/
 128 Siebie tylko wysławiać, a na innych mruczyć,/
 129 Dawać pismom stąd wybór<pr><slowo_obce>wybór</slowo_obce> --- pierwszeństwo, wyróżnienie.</pr>, iż je każą palić<pr><slowo_obce>każą palić</slowo_obce> --- wiele pism filozofów Oświecenia godzących w podstawy systemu feudalnego i przygotowujących grunt rewolucji burżuazyjnej palono na stosie, a autorów i drukarzy prześladowano.</pr>,/
 130 <begin id="b1194534053674"/><motyw id="m1194534053674">Mądrość, Pozory</motyw>Ganić to, co chwalono, co ganiono --- chwalić,/
 131 Nowość tylko uwielbiać, zniżać czasy dawne,/
 132 Czynić łotry sławnymi, podlić męże sławne,/
 133 Rozsądnych gminem nazwać, na błędy narzekać,/
 134 Czego dociec nie można, na pozór dociekać,/
 135 Za dowody żart dawać, gdy prawda dokucza:/
 136 Tym dzielna nowa mądrość, tych kunsztów naucza./
 137 <wers_akap>Czyż ją wielbić? Niech wielbi, któremu błąd miły;</wers_akap>/
 138 <begin id="b1202387498961"/><motyw id="m1202387498961">Światło</motyw>Nie są światłem błyszczenia, co ledwo się szklniły,<end id="e1194534053674"/>/
 139 I owszem, gdy zagasną, większa po nich ciemność.<end id="e1202387498961"/>/
 140 Miła w kunsztownym żarcie wyrazów przyjemność,/
 141 Ale żart, ale wdzięki po co zwać nauką?/
 142 Czy błąd idzie podstępem, czyli inną sztuką,/
 143 Zawżdy tym jest, tym będzie, czym z natury --- błędem./
 144 Więc, nasz panie Konstanty, co tak żwawym pędem/
 145 Doszedłeś celu rzeczy, jak ci się to zdaje?/
 146 Nie rozumiej, że ja ci przymawiam, że łaję;/
 147 Malarz musi malować takie, jak są, twarze./
 148 Chcesz, aby te ustały, jak zowiesz, potwarze,/
 149 <begin id="b1202387616900"/><motyw id="m1202387616900">Błazen, Mędrzec, Nauczyciel</motyw>Nie dmij, gdy mało umiesz, mędrszym nie dokuczaj./
 150 Jeśli masz dar bawienia, baw, a nie nauczaj<end id="e1202387616900"/>”.</strofa>
 151
 152 <extra><!--<tekst_glowny>--></extra>
 153
 154 </liryka_l></utwor>