books/01/krasicki_satyry1_swiat_zepsuty.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor>
   3   <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   4 <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/index.php?title=Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_pierwsza/%C5%9Awiat_zepsuty">
   5 <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
   6 <dc:title xml:lang="pl">Świat zepsuty</dc:title>
   7 <dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/satyry-czesc-pierwsza</dc:relation.isPartOf>
   8 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   9 <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Hernas, Marcin</dc:contributor.technical_editor>
  10 <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  11 <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
  12 <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
  13 <dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
  14 <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  15 <dc:identifier.url xml:lang="pl">http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/satyry-czesc-pierwsza-swiat-zepsuty</dc:identifier.url>
  16 <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
  17 <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław, 1958</dc:source>
  18 <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
  19 <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
  20 <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  21 <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  22 <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  23 <dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
  24 <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  25 <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  26 </rdf:Description>
  27 </rdf:RDF>
  28   <liryka_l>
  29
  30 <extra><!--<elementy_poczatkowe>--></extra>
  31
  32 <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
  33
  34 <dzielo_nadrzedne>Satyry, Część pierwsza</dzielo_nadrzedne>
  35
  36 <nazwa_utworu>Świat zepsuty</nazwa_utworu>
  37
  38 <extra><!--</elementy_poczatkowe>--></extra>
  39
  40 <extra><!--<tekst_glowny>--></extra>
  41
  42
  43
  44 <strofa>Wolno szaleć młodzieży, wolno starym zwodzić,/
  45 Wolno się na czas<pr><slowo_obce>na czas</slowo_obce> --- czasowo, na pewien czas.</pr> żenić, wolno i rozwodzić,/
  46 Godzi się kraść ojczyznę łatwą i powolną;/
  47 A mnie sarkać na takie bezprawia nie wolno?<pr>J. Kleiner wskazuje na wyraźne pokrewieństwo tych wierszy z odpowiednimi wierszami pierwszej satyry Juwenalisa, który pisze: ,,Jaż tego nie uznam za godne oświetlenia lampą wenuzyńską (Horacjuszową)? Jaż tego nie miałbym poruszyć?” (J. Kleiner, <tytul_dziela>Pierwszy cykl ,,Satyr” Krasickiego</tytul_dziela>, [w książce:] <tytul_dziela>O Krasickim i o Fredrze. Dziesięć rozpraw</tytul_dziela>, Wrocław 1956, s. 59).</pr>/
  48 <begin id="b1193745877826"/><motyw id="m1193745877826">Prawda</motyw>Niech się miota złość na cię i chytrość bezczelna ---/
  49 Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna.<end id="e1193745877826"/>/
  50 <begin id="b1194647781138"/><motyw id="m1194647781138">Ojciec, Syn</motyw><wers_akap>Gdzieżeś, cnoto? gdzieś, prawdo? gdzieście się podziały?</wers_akap>/
  51 Tuście niegdyś najmilsze przytulenie miały./
  52 Czciły was dobre nasze ojcy i pradziady,/
  53 A synowie, co w bite<pr><slowo_obce>bite</slowo_obce> --- ubite, utarte.</pr> wstąpać<pe><slowo_obce>wstąpać</slowo_obce> --- wstępować.</pe> mieli ślady,/
  54 Szydząc z świętej poczciwych swych przodków prostoty,/
  55 Za blask czczego poloru<pr><slowo_obce>czczy polor</slowo_obce> --- zewnętrzna, pozorna ogłada, elegancja.</pr> zamienili cnoty.<end id="e1194647781138"/>/
  56 <begin id="b1194647944633"/><motyw id="m1194647944633">Upadek</motyw>Słów aż nadto, a same matactwa i łgarstwa;/
  57 Wstręt<pr><slowo_obce>wstręt</slowo_obce> --- tu: odraza, opór wobec zła.</pr> ustał, a jawnego sprośność niedowiarstwa/
  58 Śmie się targać na święte wiary tajemnice;/
  59 Jad się szerzy, a źródło biorąc od stolice,/
  60 Grozi dalszą zarazą. Pełno ksiąg bezbożnych,/
  61 Pełno mistrzów zuchwałych, pełno uczniów zdrożnych;/
  62 <begin id="b1194647825862"/><motyw id="m1194647825862">Kobieta</motyw>A jeśli gdzie się cnota i pobożność mieści,/
  63 Wyśmiewa ją zuchwałość, nawet w płci niewieściej,/
  64 Wszędzie nierząd, rozpusta, występki szkaradne./
  65 Gdzieżeście, o matrony święte i przykładne?<end id="e1194647825862"/>/
  66 Gdzieżeście, ludzie prawi, przystojna młodzieży?/
  67 Oślep tłuszcza bezbożna w otchłań zbytków bieży./
  68 Co zysk podły skojarzył, to płochość rozprzęże;/
  69 Wzgardziły jarzmem cnoty i żony, i męże,/
  70 Zapamiętałe dzieci rodziców się wstydzą,/
  71 Wadzą się przyjaciele, bracia nienawidzą,/
  72 Rwą krewni łup sierocy, łzy wdów piją zdrajce,/
  73 Oczyszcza wzgląd nieprawy<pr><slowo_obce>wzgląd nieprawy</slowo_obce> --- niesprawiedliwa opinia.</pr> jawne winowajcę./
  74 Zdobycz wieków, zysk cnoty posiadają zdzierce,/
  75 Zwierzchność bez poważenia, prawo w poniewierce./
  76 Zysk serca opanował, a co niegdyś tajna<pr><slowo_obce>tajna</slowo_obce> --- tajona, ukrywana.</pr>,/
  77 Teraz złość na widoku<pr><slowo_obce>na widoku</slowo_obce> --- jawna, publiczna.</pr>, a cnota przedajna./
  78 <wers_akap>Duchy przodków, nadgrody cnót co używacie,</wers_akap>/
  79 Na wasze gniazdo okiem jeżeli rzucacie,/
  80 Jeśli odgłos dzieł naszych was kiedy doleci,/
  81 Czyż możecie z nas poznać, żeśmy wasze dzieci?/
  82 Jesteśmy, ale z gruntu skażeni, wyrodni,/
  83 Jesteśmy, ależ tego nazwiska niegodni./
  84 <wers_akap>To, co oni honorem, poczciwością zwali,</wers_akap>/
  85 My prostotą<pr><slowo_obce>prostota</slowo_obce> --- prostactwo.</pr> ochrzcili; więc co szacowali,/
  86 My tym gardziem, a grzeczność<pr><slowo_obce>grzeczność</slowo_obce> --- układność.</pr> przenosząc nad cnotę,/
  87 Dzieci złe, psujem ojców poczciwych robotę:/
  88 Dobra była uprawa, lecz złe ziarno padło,/
  89 Stądci teraz Feniksem<pr><slowo_obce>Feniks</slowo_obce> --- niezwykłe, rzadkie zjawisko. Feniks był to mityczny ptak Egipcjan, który w pewnych odstępach czasu miał przelatywać z Arabii do Heliopolis (Egipt), aby w świątyni bożka słońca spłonąć na stosie, a następnie odrodzić się z popiołów. ,,O nim powiadano, jakoby ze wszystkich ptaków był najpiękniejszy i jeden szczególnie w swoim rodzaju”. (P. Chompre, <tytul_dziela>Słowik mytologiczny [...] w polskim języku [...] od ks. Dominika Szybińskiego</tytul_dziela>, wyd. 2, Warszawa 1784).</pr> prawie zgodne stadło:/
  90 <begin id="b1202397321246"/><motyw id="m1202397321246">Małżeństwo</motyw>Zysk małżeństwa kojarzy, żartem jest przysięga,/
  91 Lubieżność wspaja węzły, niestatek rozprzęga<end id="e1202397321246"/><pr>Krasicki wskazuje na niebezpieczeństwo dość powszechnego współcześnie rozkładu instytucji małżeństwa. W czasach stanisławowskich niepomiernie rozmnożyły się rozwody, jeszcze w XVII w. dość rzadkie. Karpiński w <tytul_dziela>Pamiętnikach</tytul_dziela> tak zobrazował ówczesną sytuację obyczajową: ,,Rozpusta miasta Warszawy do tego stopnia przyszła, że w mieście tym (śmiało powiedzieć można) dziesięć razy więcej rozwodów było niżeli w Polsce i Litwie całej. Nawet już w zwyczaj między możniejszymi przy pisaniu ślubnych intercyz weszło, ażeby się która by strona rozwodzić chciała, to drugiej pewną sumę płacić obowiązaną była”. (F. Karpiński, <tytul_dziela>Pamiętniki</tytul_dziela>, Poznań 1844, s. 87).</pr>,/
  92 Młodzież próżna nauki<pr><slowo_obce>próżna nauki</slowo_obce> --- nie posiadająca nauk, niewykształcona.</pr>, a rozpusty chciwa,/
  93 Skora do rozwiązłości, do cnoty leniwa./
  94 Zapamiętałe<pr><slowo_obce>zapamiętałe</slowo_obce> --- niebaczne.</pr> starcy, zhańbione przymioty,/
  95 Śmieje się zbrodnia syta z pognębionej cnoty./
  96 Wstyd ustał, wstyd, ostatnia niecnoty zapora;/
  97 Złość zaraźna w swym źródle, a w skutkach zbyt spora<pr><slowo_obce>spora</slowo_obce> --- prędka.</pr>,/
  98 Przeistoczyła dawny grunt ustaw poczciwych;/
  99 Chlubi się jawna kradzież z korzyści zelżywych./
 100 Nie masz jarzma, a jeśli jest taki, co dźwiga,/
 101 Nie włożyła go cnota --- fałsz, podłość, intryga.<end id="e1194647944633"/>/
 102 <wers_akap>Płodzie szacownych ojców noszący nazwiska!</wers_akap>/
 103 Zewsząd cię zasłużona dolegliwość ściska;/
 104 Sameś sprawcą twych losów. Zdrożne obyczaje,/
 105 <begin id="b1194648270671"/><motyw id="m1194648270671">Klęska, Państwo</motyw>Krnąbrność, nierząd, rozpusta, zbytki gubią kraje./
 106 Próżno się stan<pr><slowo_obce>stan</slowo_obce> --- państwo.</pr> mniemaną potęgą nasrożył,/
 107 Który na gruncie cnoty rządów nie założył./
 108 Próżno sobie podchlebia. Ten, co niegdyś słynął,/
 109 Rzym cnotliwy zwyciężał, Rzym występny zginął./
 110 Nie Goty i Alany<pr>,,<slowo_obce>Alani</slowo_obce> --- naród Scytii. [...] Prokopiusz nazywa ich Gotami. [...] Naród ten dziki najwięcej pod namiotami przebywał, nauk i kunsztów nie znał, obyczajów był grubych, chciwości niepohamowanej. W wojnie byli biegłymi i nad zwyczaj podobnych sobie umieli karność i porządek zachowywać”. (<tytul_dziela>Zbiór potrzebn. wiad.</tytul_dziela>). Koczownicze te plemiona barbarzyńskie przez najazdy i podboje prowincji cesarstwa rzymskiego (I--V w.) przyczyniły się do jego upadku.</pr> do szczętu go zniosły:/
 111 Zbrodnie, klęsk poprzedniki i upadków posły,/
 112 Te go w jarzmo wprawiły; skoro w cnocie stygnął,/
 113 Upadł --- i już się więcej odtąd nie podźwignął./
 114 <wers_akap>Był czas, kiedy błąd ślepy nierządem się chlubił<pr><slowo_obce>błąd ślepy nierządem się chlubił</slowo_obce> --- aluzja do głoszonego przez szlachtę, szczególnie w epoce saskiej, hasła: ,,Polska nierządem stoi”.</pr>.</wers_akap>/
 115 Ten nas nierząd, o bracia, pokonał i zgubił,/
 116 Ten nas cudzym w łup oddał, z nas się złe zaczęło;/
 117 Dzień jeden nieszczęśliwy<pr><slowo_obce>Dzień jeden nieszczęśliwy</slowo_obce> --- mowa zapewne o zatwierdzeniu pierwszego rozbioru Polski przez sejm w dniu 30 IX 1773 r.</pr> zniszczył wieków dzieło.<end id="e1194648270671"/>/
 118 <wers_akap>Padnie słaby i leże<pr><slowo_obce>leże</slowo_obce> --- polegnie, zginie.</pr> --- wzmoże się wspaniały:</wers_akap>/
 119 Rozpacz --- podział nikczemnych<pr><slowo_obce>podział nikczemnych</slowo_obce> --- udziałem słabych, niedołężnych.</pr>!/
 120 <begin id="b1193746095759"/><motyw id="m1193746095759">Ojczyzna, Burza, Obowiązek, Odwaga, Walka</motyw>Wzmagają się wały<pe><slowo_obce>wały</slowo_obce> --- fale</pe>,/
 121 Grozi burza, grzmi niebo; okręt nie zatonie./
 122 Majtki zgodne z żeglarzem, gdy staną w obronie;/
 123 A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,/
 124 Poczciwej być w okręcie, ocalić lub zginąć.<end id="e1193746095759"/></strofa>
 125
 126 <extra><!--</tekst_glowny>--></extra>
 127
 128 </liryka_l>
 129 </utwor>