books/krasicki_satyry1_szczesliwosc_filutow.xml

   1 <?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
   2 <utwor><rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/">
   3 <rdf:Description rdf:about="http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Krasicki/Satyry/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_pierwsza/Szcz%C4%99%C5%9Bliwo%C5%9B%C4%87_filut%C3%B3w">
   4 <dc:creator xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy</dc:creator>
   5 <dc:title xml:lang="pl">Szczęśliwość filutów</dc:title>
   6 <dc:relation.isPartOf xml:lang="pl">http://www.wolnelektury.pl/lektura/satyry-czesc-pierwsza</dc:relation.isPartOf>
   7 <dc:contributor.editor xml:lang="pl">Sekuła, Aleksandra</dc:contributor.editor>
   8 <dc:contributor.technical_editor xml:lang="pl">Hernas, Marcin</dc:contributor.technical_editor>
   9 <dc:publisher xml:lang="pl">Fundacja Nowoczesna Polska</dc:publisher>
  10 <dc:subject.period xml:lang="pl">Oświecenie</dc:subject.period>
  11 <dc:subject.type xml:lang="pl">Epika</dc:subject.type>
  12 <dc:subject.genre xml:lang="pl">Satyra</dc:subject.genre>
  13 <dc:description xml:lang="pl">Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.</dc:description>
  14 <dc:identifier.url xml:lang="pl">http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/satyry-czesc-pierwsza-szczesliwosc-filutow</dc:identifier.url>
  15 <dc:source.URL xml:lang="pl">http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=3761&amp;from=&amp;from=generalsearch&amp;dirids=1&amp;lang=pl</dc:source.URL>
  16 <dc:source xml:lang="pl">Krasicki, Ignacy (1735-1801), Satyry i listy, oprac. Zbigniew Goliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. 1, Wrocław, 1958</dc:source>
  17 <dc:rights xml:lang="pl">Domena publiczna - Ignacy Krasicki zm. 1801</dc:rights>
  18 <dc:date.pd xml:lang="pl">1801</dc:date.pd>
  19 <dc:format xml:lang="pl">xml</dc:format>
  20 <dc:type xml:lang="pl">text</dc:type>
  21 <dc:type xml:lang="en">text</dc:type>
  22 <dc:date xml:lang="pl">2008-02-12</dc:date>
  23 <dc:audience xml:lang="pl">L</dc:audience>
  24 <dc:language xml:lang="pl">pol</dc:language>
  25 </rdf:Description>
  26 </rdf:RDF>
  27 <liryka_l>
  28
  29 <extra><!--<elementy_poczatkowe>--></extra>
  30
  31 <autor_utworu>Ignacy Krasicki</autor_utworu>
  32
  33 <dzielo_nadrzedne>Satyry, Część pierwsza</dzielo_nadrzedne>
  34
  35 <nazwa_utworu>Szczęśliwość filutów</nazwa_utworu>
  36
  37 <extra><!--</elementy_poczatkowe>--></extra>
  38
  39 <extra><!--<tekst_glowny>--></extra>
  40
  41
  42
  43 <strofa><wers_akap>,,Rok się skończył, winszować tej pory należy”.</wers_akap>/
  44 ,,Komu?” ,,Wszystkim”. ,,Niech Jędrzej z winszowaniem bieży;/
  45 Jędrzej, co to zmyśloną wziąwszy na się postać,/
  46 Szuka, gdzie by się wkręcić lub zysk jaki dostać,/
  47 A przedajnym językiem, drogi albo tani,/
  48 Jak zgodzą, jak zapłacą, tak chwali lub gani./
  49 Albo Szymon, miłośnik ludzkiego rodzaju,/
  50 Co złych i dobrych współem chwaląc dla zwyczaju,/
  51 Gdy cnotę i występki równą szalą mierzy,/
  52 Tyle zyskał w rzemiośle, że mu nikt nie wierzy./
  53 Niechaj tacy winszują; ja milczę”. ,,Źle czynisz./
  54 Alboż wszystkich zarówno potępiasz i winisz?/
  55 Alboż wszystkim źle życzysz?” ,,Owszem, dobrze życzę./
  56 Są cnotliwi; a chociaż niewiele ich liczę,/
  57 Chociaż ledwo ten rodzaj w złych się stoku<pr><slowo_obce>stok</slowo_obce> --- stek, zbiorowisko.</pr> zmieści,/
  58 Są dobrzy i w płci męskiej, są i w płci niewieściej”./
  59 ,,Więc im winszuj!” <begin id="b1202400213435"/><motyw id="m1202400213435">Cnota, Los, Szczęście</motyw>,,A jakaż winszować przyczyna?”/
  60 ,,Stary się rok zakończył, a nowy zaczyna”./
  61 ,,Cóż mam dobrym powiedzieć? W starym ucierpieli,/
  62 I w przyszłym cierpieć będą zapewne musieli./
  63 Nie kończy się poczciwych niefortuna<pr><slowo_obce>niefortuna</slowo_obce> --- niepowodzenie.</pr> z rokiem,/
  64 Rzadko się cnota szczęsnym ucieszy wyrokiem.<end id="e1202400213435"/>/
  65 <wers_akap>Do was więc mowę zwracam, sztuczni<pr><slowo_obce>sztuczny</slowo_obce> --- chytry, przebiegły.</pr>, a ostrożni,</wers_akap>/
  66 Filuty oświecone i jaśnie wielmożni,/
  67 Wielmożni i szlachetni z zgrają waszą całą,/
  68 Winszuję, że w tym roku dobrze się udało./
  69 Coście tylko pragnęli, wszystko wam los zdarzył,/
  70 Wyście się tam ogrzali, gdzie się drugi sparzył./
  71 Fortuna<pr><slowo_obce>Fortuna</slowo_obce> --- ,,bogini szafująca złem i dobrem, szczęściem i nieszczęściem. Wyobrażają Fortunę ślepą i łysą, nigdy nie siedzącą, ale skwapliwą do biegu, mającą skrzydła u nóg, jedną nogą stojącą na kole szybko obracającym się, drugą na powietrzu”. (P. Chompre, <tytul_dziela>Słownik mytologiczny</tytul_dziela>).</pr>, której koło ustawnie<pe><slowo_obce>ustawnie</slowo_obce> --- nieustannie.</pe> się toczy,/
  72 Była ślepą dla innych, dla was miała oczy./
  73 Więc winszuję wszem wobec, każdemu z osobna,/
  74 <wers_akap>Tobie najprzód, którego dziś postać ozdobna,</wers_akap>/
  75 Którego oko śmiałe, a czoło jak z miedzi<pr><slowo_obce>czoło jak z miedzi</slowo_obce> --- wytarte, bezwstydne.</pr>,/
  76 W twoich progach los spoczął i Fortuna siedzi,/
  77 Płyną ci dni pomyślne, a przędziarka Kloto<pr><slowo_obce>Kloto</slowo_obce> --- jedna z trzech Park (Moir). ,,Prządkami ich życia ludzkiego czyniła starożytność pod alegorią wyrażając, iż najstarsza z nich Klotho trzyma w ręku kądziel i pasmo wije życia ludzkiego”. (<tytul_dziela>Zbiór potrzebn. wiad.</tytul_dziela>).</pr>/
  78 Pasmo życia nawija na jedwab i złoto./
  79 Gdzie stąpisz, wszystko w kwiecie, gdzie wspojźrzysz, w owocach,/
  80 A gdy bierzesz spoczynek w twych rozkosznych nocach,/
  81 Ty śpisz, a szczęście czuje<pr><slowo_obce>czuć</slowo_obce> --- czuwać.</pr>. Brzęczą złota trzosy,/
  82 Wrzask cię chwały otacza, a podchlebne głosy,/
  83 Im bardziej natężone, im ogromniej wrzeszczą,/
  84 Tym wdzięczniej słuch twój mocnią<pr><slowo_obce>mocnić</slowo_obce> --- wzmacniać.</pr>, uszy twoje pieszczą./
  85 Umiesz słyszeć, coć miło, na przymówkę głuchy,/
  86 A gdy czasem mniej wdzięczne zalecą podsłuchy,/
  87 Umiesz i niedosłyszeć. Talent dziwny, rzadki!/
  88 Takie więc szczęścia twego gdy widzę zadatki,/
  89 Winszuję ci. A najprzód, żeś ocalał zdrowo;/
  90 Wieluż za mniej los srogi ukarał surowo,/
  91 A bardziej sprawiedliwość, której wiek zepsuty/
  92 Nie zna teraz, a przeto szczęśliwe filuty./
  93 Winszuję, jak ty inszym, że tobie nie mierzą;/
  94 Winszuję, żeś choć zdradził, przecież jeszczeć wierzą;/
  95 Winszuję, żeś choć okradł, nie każą ci wracać,/
  96 Możesz łupu zdartego, na co chcesz, obracać;/
  97 Jest więc czego winszować. A tobie, Konstanty,/
  98 Coś się zgrał na wsie, weksle, pieniądze i fanty<pr><slowo_obce>fanty</slowo_obce> --- cenne przedmioty, tu: dane w zastaw.</pr>,/
  99 Przecież grasz, czego srogi los niegdy pozbawił,/
 100 Przemysł sztuczny<pr><slowo_obce>przemysł sztuczny</slowo_obce> --- przemyślność, spryt.</pr> to zleczył, fortunę poprawił,/
 101 Odzyskałeś, coś przegrał, już brzękasz wygraną,/
 102 Winszuję, że cię na złym dziele nie złapano./
 103 <wers_akap>A tobie, panie Pawle, jest czego winszować<pr><slowo_obce>A tobie, panie Pawle...</slowo_obce> --- w ,,niejasnym” sformułowaniu zarzutu możemy się domyślać, że mowa tu o nowobogackich w rodzaju kamerdynera królewskiego Ryxa, który za intymne usługi oddane królowi został krociowym panem i starostą piaseczyńskim.</pr>:</wers_akap>/
 104 Przed rokiem musiałeś się o szeląg<pr><slowo_obce>szeląg</slowo_obce> --- drobna moneta z miedzi wartości 1/3 grosza.</pr> turbować,/
 105 Teraz kroćmi rachujesz. Jak to przyszło? --- Sztuka!/
 106 Zyskałeś, cóżeś zyskał? Nowa to nauka!/
 107 Nie powiem. I satyra nie ma być zbyt jasną./
 108 Tak to nowe światełka wschodzą, stare gasną./
 109 Panie Pietrze, a waszeć coś wskórał w tym roku?/
 110 Utyłeś, więc winszuję dobrego obroku. A jak?/
 111 Mamże powiedzieć czyli mam zasłaniać?/
 112 Zasłonię; proszę jednak jejmości się kłaniać<pr><slowo_obce>proszę jednak jejmości się kłaniać</slowo_obce> --- aluzja do żony nowobogackiego, która zapewne przysporzyła mężowi fortuny zdobywając dla niego względy możnych.</pr>./
 113 <wers_akap>A waść, panie Wincenty, coś majętność kupił</wers_akap>/
 114 Nie dawszy i szeląga? Czyś okradł, czyś złupił,/
 115 Dość, że wioska już twoja. Niechaj płacze głupi;/
 116 Po co nie był ostrożnym, już jej nie odkupi./
 117 Zły też to był gospodarz, grunt leżał odłogiem,/
 118 Pola były zarosły chwastem, łąki głogiem;/
 119 Ty przemysłem naprawisz, coś zyskał fortelem,/
 120 I tak się wysłużonym już obywatelem/
 121 Staniesz twojej ojczyźnie. Tak pięknej przysługi/
 122 Winszuję, a choćby się zgorszył może drugi,/
 123 Że gardzisz skrupułami, winszuję i tego:/
 124 Znak to jest mocnej duszy, umysłu wielkiego./
 125 Gmin podły wnętrzna trwoga i sumnienie straszy./
 126 Mędrcy! Wam dziękujemy, nauki to waszej/
 127 Jest dzieło, że z nas każdy pozbył się wędzidła;/
 128 Stawia dowcip przemyślny, śmiało teraz sidła,/
 129 Kto w nie wpadnie, tym gorzej, że był nieostrożny:/
 130 Śmieje się, co oszukał, a umysł nietrwożny,/
 131 Wsparty kunsztem dowcipnym wygodnej nauki,/
 132 Na dalsze się natęża i sidła, i sztuki./
 133 Winszuję więc wam, ucznie dzisiejsi i przeszli,/
 134 Winszuję, żeście nawet mistrzów waszych przeszli./
 135 <wers_akap>A wam co mam powiedzieć, cnotliwa hołoto<pr><slowo_obce>cnotliwa hołoto</slowo_obce> --- w ten sposób nazywa tu Krasicki, zapożyczając ironicznie terminu ze słownika filutów, ogół szlachty realizującej czynnie program obozu reform.</pr>?</wers_akap>/
 136 Dobrzy! Cierpieć wasz podział, ale cierpieć z cnotą./
 137 Modnej maksym nauki że się nie trzymacie,/
 138 Trzódko mała wśród łotrów, niewiele zyskacie./
 139 Nie rozpaczajcie jednak. <begin id="b1193829247519"/><motyw id="m1193829247519">Los</motyw>Patrzajcie, jak dalej/
 140 Los tych, których rozpieścił, wesprze i ocali./
 141 Rzadko się niepoczciwość tak, jak zacznie, kończy,<end id="e1193829247519"/>/
 142 <begin id="b1193829266706"/><motyw id="m1193829266706">Cnota</motyw>A cnota, co się nigdy z chytrością nie łączy,/
 143 Choć jej często dokuczą troski, niepokoje,/
 144 Później, prawda, lecz lepiej wychodzi na swoje”.<end id="e1193829266706"/></strofa>
 145
 146 <extra><!--</tekst_glowny>--></extra>
 147
 148 </liryka_l></utwor>