X-Git-Url: https://git.mdrn.pl/static.git/blobdiff_plain/4678df00afdffa0ff438fb4dc9885e1d267c88eb..46f05868657c7648d27306e92326038091e64188:/content/texts/outro/metodologia.html?ds=inline diff --git a/content/texts/outro/metodologia.html b/content/texts/outro/metodologia.html index f81183b..0136332 100644 --- a/content/texts/outro/metodologia.html +++ b/content/texts/outro/metodologia.html @@ -6,7 +6,265 @@ order: 2 --- {% block lead %} +W ramach projektu badawczego wykorzystaliÅmy elementy metodologii _foresight_ +ze wzglÄdu na jej spoÅeczny, kreatywny, procesowy i wielowymiarowy charakter {% endblock %} {% block text %} + +Cel, jaki zostaÅ postawiony przed zespoÅem badawczym, +to pokazanie możliwych za 25 lat rozwiÄ zaÅ legislacyjnych oraz modeli biznesowych zwiÄ zanych z funkcjonowaniem praw autorskich w szerszym kontekÅcie +kultury, spoÅeczeÅstwa, edukacji, polityk publicznych +oraz ekonomii. Efekt tych prac ma staÄ siÄ przyczynkiem do rozpoczÄcia rozmowy nad przyszÅoÅciÄ tworzenia, wykorzystywania i udostÄpniania dzieÅ kultury. +To zadanie â jak i każda inna próba wpÅyniÄcia na zakres i poziom debaty publicznej â jest wyzwaniem ambitnym. Ponadto refleksja nad przyszÅoÅciÄ tak odlegÅÄ +jest obarczona dużym ryzykiem, ponieważ dotychczasowe trendy mogÄ zmieniÄ kierunek, trzeba też zakÅadaÄ możliwoÅÄ zaistnienia zdarzeÅ, które caÅkowicie +zmieniÄ sytuacjÄ. Dlatego postanowiliÅmy skorzystaÄ +z metody badawczej zwanej _foresight_. + +Metodologia _foresight_ (ang. przewidywanie) pozwala nam na zbliżenie siÄ do sytuacji, jaka bÄdzie miaÅa +miejsce za 20-30 lat poprzez opisanie jej w postaci kilku +scenariuszy pokazujÄ cych możliwy rozwój wypadków1. +Sama metoda ÅÄ czy z jednej strony podejÅcie analityczno-badawcze (m.in. analizÄ dostÄpnych badaÅ dotyczÄ cych interesujÄ cej tematyki, tzw. _desk-research_, +badania iloÅciowe, analizy statystyczne) z podejÅciem +opartym na metodach pobudzajÄ cych myÅlenie twórcze (warsztaty kreatywne). + +_Foresight_ to metoda partycypacyjna â jej celem jest formuÅowanie możliwych wizji przyszÅoÅci w oparciu o debatÄ uwspólniajÄ cÄ różne punkty widzenia. CzÄsto wykorzystuje podejÅcie scenariuszowe â w oparciu o trendy +i czynniki niepewnoÅci formuÅuje siÄ potencjalne opisy +przyszÅoÅci. + +Metodologia ta jest rozwijana od 80 lat, a za jednego +z jej prekursorów uważa siÄ amerykaÅskiego socjologa +Williama F. Ogburna2, przedstawiciela nurtu determinizmu technologicznego i autora koncepcji opóźnienia +kulturowego (determinujÄ cy prymat techniki). + +Jej rozkwit przypadÅ na drugÄ poÅowÄ XX wieku, kiedy takie firmy jak RAND czy Shell zaczÄÅy jÄ wykorzystywaÄ w próbach strategicznego przygotowania +siÄ do przyszÅoÅci. Metoda badaÅ i analiz _foresightowych_ jest wykorzystywana przede wszystkim w planowaniu strategicznym zwiÄ zanym z rozwojem nauk +ÅcisÅych i instytucji je wykorzystujÄ cych, a także do +tworzenia scenariuszy przyszÅoÅci dla ÅciÅle zdefiniowanych sektorów gospodarki, przedsiÄbiorstw +czy nawet paÅstw. + +_Foresight_ sprawdza siÄ także w tematach spoÅecznych, +dziÄki technikom, które zachowujÄ spoÅeczne, kreatywne, procesowe i wielowymiarowe podejÅcie do prowadzonego badania i analizy jego wyników. + +SpoÅeczny charakter _foresightu_ zakÅada angażowanie +na różnych etapach zarówno ekspertów ÅciÅle zwiÄ zanych z danym tematem, jak i osób reprezentujÄ cych +bardziej odlegÅe dziedziny. Osobom zaproszonym do +projektu należy stworzyÄ warunki do dyskusji, uzgadniania stanowisk oraz weryfikacji wÅasnych poglÄ dów, +by wiedza powstajÄ ca podczas projektu miaÅa charakter spoÅeczny. + +W trakcie warsztatów stosuje siÄ techniki zwiÄkszajÄ ce +kreatywnoÅÄ, by zachÄciÄ do myÅlenia poza schematami i projektowanie nowych rozwiÄ zaÅ. + +Procesowe podejÅcie oparte na myÅleniu kategoriami +przyszÅoÅci jest kluczowe dla projektów foresightowych +z uwagi na koniecznoÅÄ wielokrotnego sprawdzania tez +i pomysÅów. Proces to również czas niezbÄdny do analiz i tworzenia scenariuszy. + +WielowymiarowoÅÄ w _foresighcie_ wyraża siÄ poprzez gotowoÅÄ do uwzglÄdniania wielu perspektyw +i kontekstów. + +Na poziomie organizacji projektów _foresightowych_ powyższe cechy przejawiajÄ siÄ w doborze technik i metod +pracy (przestrzeÅ, metody warsztatowe, _networking_), +gotowoÅci do eksperymentowania i weryfikowania oraz +otwartoÅci na podejmowanie ryzyka. + +Na potrzeby niniejszego badania zostaÅ zaprojektowany +proces skÅadajÄ cy siÄ z trzech etapów: + +* trzy panele eksperckie (listopad 2013 â luty 2014) +prowadzone przy wykorzystaniu kreatywnych +metod warsztatowych, na które zostali zaproszeni przedstawicielki +i przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych oraz sektorów +gospodarki (biogramy wszystkich zaangażowanych osób znajdujÄ +siÄ na [osobnej stronie]({{ content_url('/zespol') }}) niniejszego raportu), + +oraz dodatkowo: + +* ankieta online wypeÅniana przez zaangażowane + w projekt osoby pomagajÄ ca uporzÄ dkowaÄ wiedzÄ zebranÄ na jednym z warsztatów, +* _desk research_ poÅwiÄcony ogólnoÅwiatowym + trendom wpÅywajÄ cym na funkcjonowanie praw + autorskich. + +KluczowÄ rolÄ w caÅym procesie odegraÅy warsztaty z udziaÅem ekspertek i ekspertów, których celem +byÅo wypracowanie czterech scenariuszy przyszÅoÅci. +JednoczeÅnie warsztaty realizowaÅy postulat partycypacyjnoÅci â uczestnikami spotkaÅ byli przedstawiciele zarówno autorów, poÅredników jak i użytkowników +dóbr kultury, czyli wszystkie zaangażowane w tworzenie +i wykorzystywanie praw autorskich strony. Spotkania +miaÅy charakter warsztatowy, wykorzystujÄ cy techniki +kreatywne i z zakresu treningu twórczoÅci. + +Celem pierwszego warsztatu byÅo zdefiniowanie przedmiotu projektu â odpowiedzenie na pytanie, czym sÄ +dzisiaj prawa autorskie (kontekst, zakresy, sposoby +użycia, aktorzy) â oraz zdefiniowanie trendów, które mogÄ wpÅywaÄ na prawa autorskie w przyszÅoÅci +(m. in. na bazie wyników desk researchu). WÅród omawianych trendów znalazÅy siÄ tendencje opisujÄ ce zmiany spoÅeczne, ekonomiczne, technologiczne i kulturowe. + +Dyskusja o trendach byÅa punktem wyjÅcia do wyboru kluczowych dla dalszego tworzenia scenariuszy +przyszÅoÅci âczynników niepewnoÅciâ, czyli takich zjawisk, których kierunków i siÅy rozwoju nie jesteÅmy +w stanie przewidzieÄ. Osie stworzone przez przecinajÄ ce siÄ âczynniki niepewnoÅciâ wyznaczajÄ pola sÅuÅ¼Ä ce budowaniu poszczególnych scenariuszy. PrzyjÄliÅmy +zaÅożenie, że na potrzeby tego projektu zostanÄ wybrane +dwa takie czynniki kluczowe dla przyszÅoÅci tworzenia, +wykorzystywania i udostÄpniania kultury, które wyznaczÄ cztery scenariusze. + +PomiÄdzy warsztatami ekspertki i eksperci, wykorzystujÄ c +ankietÄ online, zhierarchizowali pod wzglÄdem ważnoÅci +i prawdopodobieÅstwa wystÄpowania trendy (z listy wypracowanych wczeÅniej okoÅo 60 pozycji każdy wskazywaÅ +na 10-stopniowej skali te, które wedÅug niego bÄdÄ miaÅy +najwiÄkszy wpÅyw na przyszÅoÅÄ tworzenia, udostÄpniania i wykorzystywania dóbr kultury w kontekÅcie prawa +autorskiego za 25 lat w Europie). W ten sposób zostaÅo +wybranych 17 trendów, które stanowiÅy punkt odniesienia +w tworzeniu scenariuszy â ich opis znajduje siÄ w rozdziale +[âCo nas czeka?â]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}) niniejszego raportu. + +Drugi warsztat otwieraÅ proces formuÅowania i pogÅÄbiania scenariuszy przyszÅoÅci w perspektywie roku +2040. Punktem wyjÅcia byÅo wybranie dwóch kluczowych âczynników niepewnoÅciâ (osi), za które zostaÅy +przyjÄte: + +* konwergencja usÅug versus dywergencja usÅug + Åwiadczonych przez poÅredników w obrocie dzieÅami kultury; +* podejÅcie pro-rynkowe versus podejÅcie pro-wspólnotowe wyrażane w politykach publicznych (paÅstwa i organizacji miÄdzynarodowych, takich jak + Unia Europejska). + +Z przeciÄcia tych dwóch osi powstaÅy cztery możliwe +scenariusze: + + + +Dalsza praca ekspertek i ekspertów polegaÅa na wypeÅnianiu scenariuszy treÅciÄ i ciÄ gÅym sprawdzaniu +przyjmowanych w trakcie pracy zaÅożeÅ pod kÄ tem +wybranych trendów, grup interesów (autorów, poÅredników, przedstawicieli systemu stanowiÄ cego prawo +oraz użytkowników). TworzÄ c scenariusze, próbowano odpowiedzieÄ na pytania zwiÄ zane z każdym z nich, +miÄdzy innymi takie: + +* jak wyglÄ da spoÅeczeÅstwo obywatelskie? +* jaki jest wzorzec udanego życia? +* jak wyglÄ da system edukacji? +* jak wyglÄ da system ekonomiczny? +* jak funkcjonuje sektor kreatywny? +* jaka jest sytuacja twórców i twórczyÅ tzw. kultury wysokiej i sztuki krytycznej? +* jaki jest model uczestnictwa w kulturze? +* jak technologia wpÅywa na konsumpcjÄ kultury? +* jak prawo traktuje autora i użytkownika kultury, jak reguluje relacjÄ pomiÄdzy nimi? + +Ostatni, trzeci warsztat poÅwiÄcony byÅ doprecyzowaniu +i pogÅÄbieniu poszczególnych scenariuszy oraz przyjrzeniu siÄ sytuacji różnych aktorów w każdym z nich. +Warto zwróciÄ uwagÄ, że wszystkie warsztaty przebiegaÅy w sposób niezwykle dynamiczny, przy dużym zaangażowaniu osób biorÄ cych w nich udziaÅ. + +Na podstawie szczegóÅowej analizy tych czterech scenariuszy MiÅada JÄdrysik, dziennikarka, która braÅa udziaÅ +we wszystkich spotkaniach eksperckich, przygotowaÅa +narracyjny opis poszczególnych możliwych âÅwiatówâ, +stanowiÄ cych gÅównÄ czÄÅÄ niniejszego raportu. + +Wypracowane scenariusze mogÄ stanowiÄ punkt wyjÅcia +do poszerzania zakresu debaty i w dalszym kroku uwspólniania podejÅÄ do praw autorskich przez szerszÄ niż obecnie grupÄ autorów, poÅredników oraz użytkowników dzieÅ +kultury. Autorzy projektu âScenariusze przyszÅoÅci bibliotekâ podkreÅlajÄ , że â_Foresight_ jest przede wszystkim +sposobem na oswajanie siÄ z myÅleniem o przyszÅoÅci +oraz na przyjÄcie proaktwnego stosunku do zachodzÄ cych +zmianâ3. Ponadto, poprzez wÅÄ czenie różnych perspektywy i aktorów, stwarza możliwoÅÄ werbalizacji stanowisk +przez osoby i grupy wyÅÄ czane z dominujÄ cego dyskursu. +W tekÅcie âProspektywa, czyli zarzÄ dzanie przyszÅoÅciÄ â +Edwin Bendyk4 twierdzÄ co odpowiada na pytanie, czy metoda _foresight_ może pomóc w mierzeniu siÄ z realnymi +wyzwaniami. Takim realnym wyzwaniem dla osób zainteresowanych ksztaÅtowaniem relacji spoÅecznych, edukacji, sektora kreatywnego, kultury i technologii w Europie +w perspektywie 25 lat jest w naszym przekonaniu ksztaÅt +prawa autorskiego. + +ZapytaliÅmy troje ekspertów o ich opiniÄ na temat przyszÅoÅci norm i praktyk zwiÄ zanych z prawem autorskim. +----------------------------------------------------------------------------------------------------------- + +### Justyna Hofmokl, badaczka Internetu i dziaÅaczka na rzecz wolnej kultury: + +Nie jesteÅmy w stanie zahamowaÄ apetytu użytkowników +na filmy, muzykÄ, teksty czy obrazy, który zostaÅ rozbudzony przez rozwój Internetu. DostÄpnoÅÄ wszelkich dóbr +kultury na wyciÄ gniÄcie rÄki sprawiÅa, że oczekujemy nowoÅci w dobrej rozdzielczoÅci i dowolnej wersji jÄzykowej +natychmiast. SÄ dzÄ, że dziaÅania dostawców treÅci kultury +bÄdÄ zmierzaÅy w wiÄkszym stopniu ku zaspokojeniu pragnieÅ konsumentów niż penalizowaniu dziaÅaÅ prowadzÄ cych do uzyskania dostÄpu do treÅci. Oferta komercyjna, +w systemie abonamentowym bÄdzie siÄ zapewne rozwijaÄ, +a autorzy bÄdÄ siÄ na niÄ zgadzaÄ nawet wbrew wÅasnemu +interesowi. NaiwnoÅciÄ byÅoby wierzyÄ, że gÅówni gracze +na rynku medialnym ustÄ piÄ sieci rozproszonych grup entuzjastów, którzy dzieliÄ siÄ bÄdÄ miÄdzy sobÄ wyselekcjonowanymi źródÅami. W tym sensie tezy o fundamentalnej +rewolucji i przekazaniu caÅej wÅadzy nad obiegiem dóbr +kultury internautom byÅy zdecydowanie nazbyt optymistyczne. Mnie osobiÅcie cieszy fakt, że Internet umożliwia +Åatwy dostÄp do nisz, a poszukujÄ cy różnorodnoÅci z caÅÄ +pewnoÅciÄ mogÄ do nich dotrzeÄ. + +Prawo autorskie nie jest dostosowane do rzeczywistoÅci, w której w każdej minucie powstajÄ gigabajty +nowych treÅci, a użytkownicy oczekujÄ , że bÄdÄ mogli +nie tylko swobodnie siÄ z nimi zapoznaÄ, ale również +przesÅaÄ dalej czy przerobiÄ. Dlatego w obecnej postaci +jest obciÄ Å¼eniem, a nie usprawnieniem obiegu kultury. Nie możemy jednak spodziewaÄ siÄ szybkiego nadejÅcia rewolucji w legislacji. Ja liczÄ na zmianÄ, która +bÄdzie wywoÅana powolnymi przeksztaÅceniami nie +tyle na rynku medialnym, co w Årodowisku naukowym +i edukacyjnym. To wÅaÅnie w tych obszarach najszybciej +adaptowane sÄ wolne licencje, które umożliwiajÄ dzielenie siÄ i przeksztaÅcanie treÅci edukacyjnych. Kolejne +pokolenia wychowywane na tak udostÄpnianych treÅciach bÄdÄ oczekiwaÅy podobnej swobody w dziedzinie kultury. To one mogÄ przeprowadziÄ reformÄ prawa +autorskiego na miarÄ nowego stulecia. + +### Marcin Beme, twórca serwisu z audiobookami Audioteka.pl: + +Najważniejsze w obrocie treÅciami kultury w Sieci jest +âdopieszczenieâ klientki lub klienta: zaoferowanie im +peÅnej, stabilnej, Åatwej w użyciu usÅugi. Mobilne technologie w kieszeni każdego potencjalnego użytkownika +i użytkowniczki to ogromna szansa rozpowszechniania +dostÄpu do treÅci kultury. Ale trzeba pamiÄtaÄ, że konkurencja â w sensie innych treÅci i rozrywek â jest tylko +âone app awayâ. Okres, przez który czÅowiek utrzymuje +koncentracjÄ na jednym obiekcie zanim zdecyduje siÄ +przenieÅÄ gdzie indziej (tzw. attention span), jest bardzo krótki, a treÅci kultury majÄ innÄ charakterystykÄ +niż serwisy plotko-kwejkowe-podobne. Jeżeli nie zapewnimy użytkowniczkom i użytkownikom absolutnie wyjÄ tkowego doÅwiadczenia w kontakcie z naszym +serwisem, to tak samo Åatwo, jak ich zdobyliÅmy, możemy ich straciÄ. + +âPiratâ moim zdaniem to osoba, która nie dostaÅa satysfakcjonujÄ cej oferty w autoryzowanych źródÅach. +Gros ludzi nie wie, że korzysta z serwisów, które ÅamiÄ +prawo, czÄsto przecież za to korzystanie pÅaci. JeÅli zastanawiamy siÄ, czy Åatwiej jest wyszukiwaÄ i karaÄ za +nielegalne udostÄpnianie filmów czy muzyki, czy też +z klientów takich serwisów robiÄ klientów serwisów +szanujÄ cych prawa autorskie, to to drugie rozwiÄ zanie +wydaje mi siÄ Åatwiejsze. Jednak jeszcze Åatwiejsze +wydaje siÄ â z punktu widzenia przedsiÄbiorcy sprzedajÄ cego audiobooki â w pierwszej kolejnoÅci dotrzeÄ +do tych, którzy dotychczas nie konsumowali kultury +w Sieci, ale sÄ uczestnikami mobilnej spoÅecznoÅci i, +używajÄ smartfonów i tabletów oraz majÄ możliwoÅci +finansowe, by za dobrze przygotowany serwis zapÅaciÄ. + +### Bartek ChaciÅski, dziennikarz i redaktor dziaÅu kultury tygodnika âPolitykaâ: + +Serwisy _streamingowe_, które dajÄ dostÄp do jak najwiÄkszej iloÅci zasobów w Sieci w cenie jednego abonamentu, to zdecydowanie przyszÅoÅÄ. Po latach prób +i bÅÄdów wreszcie siÄ okazaÅo, że jakiÅ model siÄ sprawdza. PrzykÅady ze Skandynawii, która staÅa siÄ poligonem takich rozwiÄ zaÅ, pokazujÄ , że minimalizujÄ one +nielegalny obrót plikami i zastÄpujÄ go. Serwisy _streamingowe_ bÄdÄ sÅużyÅy do zapoznania siÄ z komercyjnymi wytworami kultury â fani, pasjonaci pójdÄ dalej, +kupujÄ c pÅyty lub uczestniczÄ c w koncertach ulubionych wykonawców. + +Może zyski z tych nowych modeli dystrybucji nie bÄdÄ +takie, jakich by siÄ spodziewali autorzy, ale przynajmniej +ich utwory bÄdÄ sprzedawane, a nie brane za darmo. +ZresztÄ dajmy temu rynkowi jeszcze siÄ rozwinÄ Ä, prawdziwe korzyÅci mogÄ jeszcze przyjÅÄ. + +JednoczeÅnie wydaje siÄ, że ruch Creative Commons, +którego jestem gorÄ cym zwolennikiem, wydaje siÄ sÅabnie. Może wraz ze zmianami, które przyniosÄ serwisy +_streamingowe_, dojdzie do umocnienia status quo, jeÅli +chodzi o prawo autorskie, bo skoro okaże siÄ, że można +zarabiaÄ na starych warunkach, to po co je zmieniaÄ. + + +--- + +