content/texts/intro/morfologia-bajki.html

   1 ---
   2 title: "Morfologia bajki prawnie chronionej"
   3 order: 2
   4 author: 'Aymeric Mansoux'
   5 author_add: 'tłumaczka: Katarzyna Makaruk'
   6 ---
   7
   8 {% block lead %}
   9 Na podstawie _morfologii bajki magicznej_
  10 [Władimira Proppa](http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adimir_Propp) (1928).
  11 Badania tradycyjnych rosyjskich bajek ludowych pozwoliły Proppowi
  12 rozłożyć narracyjną strukturę bajki na trzydzieści jeden funkcji,
  13 a dokładniej – okryć recepturę pozwalającą tworzyć historie
  14 nowe i pochodne.
  15
  16 Tekst zdobył pierwszą nagrodę w konkursie Future of Copyright 2012
  17 organizowanym przez Fundację Nowoczesna Polska.
  18 {% endblock %}
  19
  20
  21
  22 {% block text %}
  23
  24 1. Odejście
  25 -----------
  26
  27 Dawno, dawno temu w cudownej Bajkowej Dolinie żyła
  28 była twórczyni bajek, która przemyślawszy kwestię stosowności
  29 memetycznego dziedzictwa, postanowiła zrezygnować z anonimowych
  30 praktyk swojej społeczności.
  31
  32 2. Zakaz
  33 --------
  34
  35 Gigantyczny napis ostrzega twórczynię: „Kiepski pomysł”.
  36
  37 3. Naruszenie zakazu
  38 --------------------
  39
  40 Mimo wiralowej przestrogi twórczyni opuszcza swą
  41 społeczność i zaczyna podpisywać prace, aby w ten
  42 sposób potwierdzić indywidualny wkład w rozwój do-
  43 meny bajki.
  44
  45 4. Wywiadywanie się
  46 -------------------
  47
  48 Na drodze ku autorstwu twórczyni spotyka Prawnika
  49 i Wydawcę.
  50
  51 5. Przekazanie
  52 --------------
  53
  54 Prawnik przekazuje twórczyni prawa.
  55
  56 6. Podstęp
  57 ----------
  58
  59 Twórczyni staje się Autorką.
  60
  61 7. Wspomaganie
  62 --------------
  63
  64 Autorka i Wydawca zaczynają propagować w Bajkowej
  65 Dolinie ideę prawa autorskiego.
  66
  67 8. Szkodzenie
  68 -------------
  69
  70 Wydawca z pomocą Prawnika wykorzystuje Autorkę,
  71 by przekształcić Dolinę w dochodową fabrykę bajek.
  72
  73 9. Pośrednictwo
  74 ---------------
  75
  76 Do Autorki wydzwania inna twórczyni, którą prześla-
  77 duje Wydawca, doprowadzając do rozpaczy oskarże-
  78 niami o tworzenie pochodnych bajek objętych pra-
  79 wem autorskim.
  80
  81 10. Początek przeciwdziałania
  82 -----------------------------
  83
  84 Autorka słyszy dźwięk fletu. Wolna muzyka dobiega
  85 z obozowiska znajdującego się poza Bajkową Doliną.
  86
  87 11. Wyprawa
  88 -----------
  89
  90 Podążając za muzyką, Autorka opuszcza opanowaną
  91 przez prawo autorskie Dolinę i rusza w kierunku obo-
  92 zowiska. W pewnej odległości za nią idzie Prawnik.
  93
  94 12. Pierwsza funkcja donatora
  95 -----------------------------
  96
  97 Przybywszy do obozowiska, Autorka spotyka Mężczyznę
  98 z Brodą, od którego dowiaduje się, że wszelkie użytecz-
  99 ne informacje powinny być wolne, choć nie darmowe.
 100 Ukryty Prawnik nadstawia ucha. Mężczyzna z Brodą
 101 wraca do gry na flecie.
 102
 103 13. Reakcja bohatera
 104 --------------------
 105
 106 Opuszczając obozowisko, Autorka zastanawia się, czy
 107 formy kulturowej ekspresji także mogą być wolne i czy
 108 da się je jakoś oswobodzić od prawa autorskiego.
 109
 110 14. Przekazanie/otrzymanie środka magicznego
 111 --------------------------------------------
 112 Przed Autorką pojawia się Prawnik i wręcza jej wolne
 113 licencje.
 114
 115 15. Przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami
 116 ---------------------------------------------------------
 117
 118 Z  pomocą kultury remiksu Prawnik wykorzystuje
 119 Autorkę, by przekształcić Bajkową Dolinę w technicz-
 120 no-prawny labirynt, obszar nieskrępowanej biurokracji.
 121
 122 16. Walka
 123 ---------
 124
 125 W zalewie licencji Autorka nie potrafi poradzić sobie
 126 z coraz większą złożonością swej twórczej domeny.
 127 Czuje, że zupełnie straciła kontrolę nad dziełami, któ-
 128 re Prawnik i Wydawca wykorzystują jako pożywkę dla
 129 rozrastającej się wciąż sieci informacji.
 130
 131 17. Znamię
 132 ----------
 133 Niezależnie od pierwotnych intencji wszystkie dzieła
 134 Autorki zostają ometkowane różnymi logami – iko-
 135 niczną reprezentacją zrozumiałych ponoć dla ludzi ak-
 136 tów prawnych. Akty te wspierają sprzeczne ideologie,
 137 interesy handlowe i przekonania, które dzięki prawu
 138 autorskiemu i próbom ich obejścia (inspirowanym ideą
 139 copyleft) zyskały teraz uzasadnienie.
 140
 141 18. Zwycięstwo
 142 --------------
 143
 144 Jedyną drogą ucieczki jest ignorowanie prawa autor-
 145 skiego bez względu na konsekwencje. Trzeba zostawić
 146 wszystko, by odnieść maleńkie indywidualne zwycięstwo
 147 nad techniczno-prawną machiną i zrobić pierwszy krok
 148 na drodze do wyzwolenia Bajkowej Doliny.
 149
 150 19. Likwidacja nieszczęścia lub braku
 151 -------------------------------------
 152
 153 W rezultacie Autorka staje się Piratką – dzieł własnych
 154 i cudzych. Zakłada na oko przepaskę.
 155
 156 20. Powrót bohatera
 157 -------------------
 158
 159 Piratka wraca do Baśniowej Doliny, całkowicie już teraz
 160 rozparcelowanej i podzielonej przez najrozmaitsze for-
 161 my licencji: copyfree, copyright, copyleft i copyfarleft.
 162 Wydawca i Prawnik dbają, by wszystko działało spraw-
 163 nie i gładko. Morfologia bajki magicznej Władimira
 164 Proppa zostaje opatentowana i zamieniona w algorytm
 165 do produkcji freemium automatycznie karmiącego się
 166 całą otwartą treścią wytwarzaną w Dolinie.
 167
 168 Piratka ma na ten temat coś do powiedzenia.
 169
 170 21. Prześladowanie bohatera
 171 ---------------------------
 172
 173 Dla imperium informacji, które stworzyli Wydawca
 174 i Prawnik, obecność Piratki stanowi poważne zagroże-
 175 nie. Dlatego obaj rozpoczynają kampanię dezinformacji,
 176 która ma podważyć zasadność wypowiedzi Piratki jako
 177 bezprawnych i tym samym moralnie nagannych.
 178
 179 Kampanii tej towarzyszą coraz bardziej agresywne me-
 180 chanizmy nieuzasadnionej represji, działania wymierzone
 181 przeciwko twórcom, którzy chcieliby pójść w ślady Piratki.
 182
 183 22. Ocalenie bohatera
 184 ---------------------
 185
 186 Dzięki podziemnej siatce tuneli i jaskiń pod Doliną – te-
 187 raz już w pełni zinwigilowaną, na każdym kroku wyma-
 188 gającą uwierzytelniania, w całości objętą przez chmu-
 189 rę i podporządkowaną zasadzie grywalizacji – Piratce
 190 udaje się umknąć Wydawcy i Prawnikowi.
 191
 192 23. Nierozpoznane przybycie
 193 ---------------------------
 194
 195 Wreszcie jednak, zamiast do końca swych dni żyć jak
 196 szczur, Piratka decyduje się stawić czoło sytuacji na
 197 powierzchni. Pojawia się nagle w samym środku sza-
 198 blonowych opowieści i tłumu zaskoczonych twórców,
 199 którym wyprano mózgi.
 200
 201 24. Nieuzasadnione roszczenia
 202 -----------------------------
 203
 204 Na scenę wkraczają Wydawca i Prawnik. Wygłaszają
 205 zwyczajową moralizatorską przemowę, dzięki której
 206 udaje im się zamknąć usta twórcom i utrzymać sy-
 207 tuację pod kontrolą. We wszystkich bajkach daje się
 208 wyczuć lęk przed kradzieżą, Dolina znajduje się na
 209 krawędzi paniki.
 210
 211 25. Trudne zadanie
 212 ------------------
 213
 214 Wydawca i Prawnik rzucają Piratce wyzwanie. Twierdzą,
 215 że nie ma prawa wypowiadać się na temat sytuacji
 216 w Dolinie. Jest pasożytem, gapowiczem, który nie ma
 217 pojęcia, o jaką stawkę toczy się gra.
 218
 219 26. Wykonanie zadania
 220 ---------------------
 221
 222 Piratka zdejmuje przepaskę.
 223
 224 27. Rozpoznanie
 225 ---------------
 226
 227 W jednej chwili wszyscy twórcy rozpoznają Autorkę –
 228 tę, która swego czasu zaczęła podpisywać bajki dziś
 229 wykorzystywane jako licencjonowane szablony w fa-
 230 brykach Prawnika i Wydawcy.
 231
 232 Twórcy nadstawiają uszu...
 233
 234 28. Zdemaskowanie uzurpatora
 235 ----------------------------
 236
 237 Autorka opowiada swoją historię. Gdy obudziła się w niej
 238 twórczyni, zaczęła eksperymentować z metodami za-
 239 czerpniętymi z innych dziedzin. Wykorzystywała je bez-
 240 pośrednio i nie wprost, a metodologii, które ją intere-
 241 sowały, było tyle, ile gwiazd na niebie. Kiedy zaś jej
 242 umiejętności wzrosły, poczuła potrzebę, by jakoś ozna-
 243 czyć swe dzieła. Ten niespodziewany paradoks mocno
 244 ją zdezorientował: z jednej strony chciała być zwykłym
 245 ogniwem w łańcuchu twórczej aktywności, z drugiej
 246 czuła instynktowną potrzebę, by stanąć ponad równy-
 247 mi, zabłysnąć, stać się widoczną i znaną dzięki indywi-
 248 dualnemu wkładowi. Chciała też po prostu zarobić na
 249 życie i dlatego uwierzyła, że prawo autorskie to model
 250 uczciwy, nieszkodliwy dla innych twórców i użytkowni-
 251 ków. Nie rozumiała, że żadne prawa kontraktowe, bez
 252 względu na intencje, które będą im przyświecały, nie
 253 mogą naśladować wolności, jaką mieszkańcy Doliny
 254 cieszyli się jako wspólnota twórców.
 255 Na każdym etapie dążenia do tego, by zrozumieć samą
 256 tkankę kultury, eksperymenty Autorki umożliwiali
 257 i wspierali Wydawca i Prawnik. Obaj jednak powoli ro-
 258 śli w siłę, aż wreszcie wymknęli się Autorce spod kon-
 259 troli. Dlatego czuje się odpowiedzialna przede wszyst-
 260 kim za to, że pozwoliła im decydować o warunkach
 261 wytwarzania i konsumowania jej dzieł i kultury w ogóle.
 262
 263 Autorka przeprasza mieszkańców Doliny.
 264
 265 29. Transfiguracja
 266 ------------------
 267
 268 Autorka znowu staje się twórczynią.
 269
 270 30. Ukaranie wroga
 271 ------------------
 272
 273 Dzieło Wydawcy i  Prawnika zostaje zniszczone.
 274 Społeczność Bajkowej Doliny zakazuje praw autorskich.
 275
 276 31. Wesele
 277 ----------
 278
 279 Twórczyni zaślubia innego twórcę i żyją razem długo
 280 i szczęśliwie, płodząc wiele nowych bajek magicznych.
 281
 282 Jeśli zaś chodzi o Mężczyznę z Brodą, to słyszałam, że
 283 zamienił swe obozowisko w browar. Ale to zupełnie
 284 inna historia...
 285
 286 {% endblock %}