title: "Co nada kształt przyszłości?"
author: "Maria Świetlik"
author_label: "autorka"
-order: 4
+order: 5
---
{% block lead %}
+Dla przyszłego kształtu relacji między autorami, użytkownikami i pośrednikami w obiegu kultury
+najistotniejszy będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
{% endblock %}
{% block text %}
+Debata publiczna dotycząca prawa autorskiego powoli
+wychodzi z zaklętego kręgu, w którym można było tylko albo obrzucać się inwektywami, albo „poważnie rozmawiać o pieniądzach” w wąskim gronie twórców, pośredników, urzędników i działaczy społecznych. Coraz
+więcej osób zdaje sobie sprawę, że przepisy regulujące
+obieg kultury i wiedzy oraz codzienną komunikację mają
+znaczący wpływ na kształt stosunków społecznych dziś
+i w przyszłości.
+
+Pracując z ekspertkami i ekspertami nad scenariuszami
+przyszłości, zaczęliśmy od wyodrębnienia dwóch czynników, które w naszej opinii będą kształtować to, jak za
+25 lat w Europie dzieła kultury będą tworzone, udostępniane i wykorzystywane. Uznaliśmy, że najistotniejszy
+będzie układ dwóch władz: politycznej i ekonomicznej.
+W ten sposób uzyskaliśmy dwie osie, których przecięcie
+wyznaczyło cztery potencjalne „światy” - ilustruje to zamieszczony poniżej graf.
+
+<img src="{{ media_url('images/roza.png') }}" style="width: 100%;">
+
+Pierwszą oś tworzą polityki publiczne, o których decydują krajowi i europejscy<a id="t01" href="#f01"><sup>1</sup></a> politycy oraz urzędnicy.
+To oni rozdysponowują środki finansowe poprzez różne instytucje, m. in. programy ministerialne, instytuty
+kultury, konkursy, dotacje, stypendia. Tworzą też ramy
+prawne regulujące obieg kultury, przede wszystkim
+prawo autorskie.
+
+Polityki publiczne dotyczące kultury mogą być zbudowane na przekonaniu, że kultura jest sferą wyjątkową,
+budującą więzi społeczne, podtrzymującą tradycję, ale
+i kreatywnie odpowiadającą na nowe wyzwania rzeczywistości – warto więc ją wspierać i chronić przed czystym
+rachunkiem zysków i strat, na przykład dofinansowując
+twórczość dużą ilością środków publicznych. Taką politykę nazwaliśmy „pro-wspólnotową”.
+
+Polityki publiczne mogą też obrać inny kierunek i traktować sferę kultury jako nowoczesny sektor gospodarki
+o bardzo korzystnej stopie zwrotu (bo nie wymaga dużych nakładów na materiały i technologię produkcji),
+który należy poddać weryfikacji maksymalnie uwolnionego rynku. Nazwaliśmy ten sposób kształtowania polityk „pro-rynkowym”.
+
+Władza ekonomiczna, która w przyszłości będzie kształtować obieg kultury, to przede wszystkim masowi pośrednicy w obiegu cudzych utworów, dystrybutorzy dzieł
+kultury, czy jak się dziś przyjęło mówić, _contentu_. Dlatego
+drugą oś nazwaliśmy „pozycja pośredników”. Jak się
+dziś wydaje, kluczową technologią pośrednictwa będzie
+Internet, dlatego przyglądając się układowi biznesów na
+tym rynku, wyznaczyliśmy dwa możliwe tendencje: „konwergencję” i „dywergencję” usług.
+
+Internet, tak jak inne sieci komunikacyjne, podlega tzw.
+efektowi sieci, w którym duże _huby_ (koncentratory),
+przyciągają nowe użytkowniczki właśnie dlatego, że są
+duże (mają duży zasób treści albo – w przypadku sieci
+społecznościowych – jest tam wielu naszych znajomych),
+a każda nowa użytkowniczka zwiększa ich atrakcyjność
+dla kolejnych. Taki model akumulacji usług i kapitału
+prowadzi zwykle do powstawania oligopoli. Pośrednicy
+w obiegu kultury również mają skłonność do konwergencji usług, to znaczy skupiania w obrębie jednej struktury właścicielskiej różnych etapów „używania” kultury
+oraz produktów i usług skierowanych do różnych grup
+odbiorców. W przypadku internetowego obiegu treści
+jest to przede wszystkim Google (do którego należą m.in.
+YouTube i Google Books) i Amazon oraz, może mniej
+oczywisty, Facebook.
+
+Ale możemy sobie wyobrazić również inny scenariusz,
+w którym tendencję do konwergencji zastąpiłaby dywergencja. W Internecie przeciwieństwem scentralizowanej dystrybucji są sieci typu _peer-2-peer_, pozwalające
+łączyć się użytkownikom i użytkowniczkom bezpośrednio między sobą i dzielić zasobami zgromadzonymi na własnych komputerach czy serwerach (w oparciu
+o taką infrastrukturę działa np. Pirate Bay). Ich popularność jako „dostawców treści” wciąż nie słabnie, mimo
+że są nielegalne. Dywergencja wydaje się dziś możliwa
+przy spełnieniu następujących warunków: użytkownicy
+i użytkowniczki mają możliwość legalnego korzystania
+z sieci _peer-2-peer_, powstawanie sieciowych oligopoli
+jest powstrzymywane przez antymonopolową politykę państw dbających o faktyczna równowagę na rynku
+oraz powszechnie stosowane są protokoły pozwalające komunikować się między sobą narzędziom różnych
+usługodawców (dziś mogą dzwonić do siebie abonenci
+różnych sieci komórkowych, a nie mogą się połączyć
+użytkowniczki facebookowego i gmailowego czatu).
+
+Obieg kultury nie jest jednak kwestią jedynie prywatnego
+dostępu do treści (lub jego braku). Oddziałuje na różne
+sfery życia społecznego, m. in. na poziom upodmiotowienia obywateli i obywatelek, dominujący dyskurs wyznaczający wzorzec udanego życia, stan kultury, sztuki,
+edukacji i sektor kreatywny. Dlatego w każdym z czterech scenariuszy przyszłości przyglądamy się temu, jak
+będą wyglądały te sfery i jak będzie wyglądało regulujące obieg kultury prawo autorskie.
+
+Rozważaliśmy, jaka będzie pozycja trzech graczy na polu
+kultury: autorów, użytkowników i pośredników. Tę pozycję
+określają takie kategorie prawne, jak: długość obowiązywania majątkowego prawa autorskiego, zakres praw
+osobistych i dozwolonego użytku prywatnego, zakres
+wyjątków edukacyjnych i „artystycznych”, egzekucja naruszeń prawa, rola organizacji zbiorowego zarządzania.
+Zastanawialiśmy się także nad, nieujętą w prawie autorskim kwestią zabezpieczeń socjalnych dla zawodowych
+twórczyń i twórców.
+
+Opis wybranych przez grono eksperckie trendów, które nadadzą kształt przyszłości, znajdziecie Państwo w
+rozdziale [„Co nas czeka”]({{ content_url('/co-nas-czeka') }}), a metodologię – w rodziale
+[„Jak myśleć...”]({{ content_url('/metodologia') }})
+
+Przyjęliśmy założenie porządkujące pracę nad poszczególnymi scenariuszami, że te dwa czynniki – polityki publiczne i pozycja pośredników – wyznaczać będą zakres
+działania prawa. Ale można odwrócić przyjętą na potrzeby
+badania logikę i uznać, że to prawo autorskie wywołało
+pewien układ sił na polu kultury. Wtedy poszczególne
+scenariusze można czytać jako modele opisujące skutki
+proponowanych regulacji prawnych.
+
+Mamy nadzieję, że ułatwi to interaktywna strona z wynikami naszych badań scenariusze.prawokultury.pl.
+
+Celem badania nie jest najtrafniejsze przewidzenie przyszłości, lecz zaproszenie do refleksji nad tym, jaka mogłaby ona być. Chcielibyśmy zachęcić czytelniczki i czytelników do zastanowienia się, który ze scenariuszy jest
+zgodny z ich wyobrażeniem udanego życia i właściwych
+relacji społecznych, czyli jakiego świata pragną dla siebie i dla innych.
+
+---
+
+<div class="przypisy">{%- filter markdown -%}
+
+<a id="f01" href="#t01">1: </a>W Europie funkcjonują dwa systemy prawa autorskiego, co wynika
+z dwóch różnych tradycji prawnych – kontynentalny (prawo autorskie) i anglosaski
+(copyright). Ten ostatni oddziałuje także znacząco na obieg treści
+w Sieci, ponieważ największymi pośrednikami są firmy amerykańskie, poruszające
+się w ramach tamtejszych przepisów. Międzynarodowe prawo
+zawiera elementy i jednego, i drugiego systemu – więcej na ten temat w
+rozdziale „Co nas czeka”, s. 40. Pracując nad scenariuszami, nie dążyliśmy
+jednak do przewidzenia brzmienia konkretnych przepisów, ale raczej zakresu
+działania i filozofii prawa autorskiego/copyrightu, abstrahując od różnic
+w konstrukcjach prawnych. [przypis red. - MŚ]
+
+{%- endfilter -%}
+</div>
+
{% endblock %}
fnp / static.git / blobdiff